Factcheck: nee, geen bewijs dat shock van patiënt veroorzaakt is door coronavaccin

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Na onderzoek van factcheckers heeft advocate Carine Knapen een video verwijderd waarin een ziekenhuispatiënt hevig schokt. Niemand kon bewijzen dat het schokken veroorzaakt zou zijn door een coronavaccin. De video is bovendien niet in Argentinië opgenomen, zoals Knapen stelde, maar in Mexico.

Op 9 februari plaatst advocate Carine Knapen een video op Facebook met als bijschrift: ‘Dit moet getoond worden… Ik ben niet gekant tegen vaccins. Integendeel, maar wanneer ik dagelijks dit soort beelden binnen krijg, heb ik toch wel veel bedenkingen bij het P[fizer-BioNTech]-vaccin.’

In de video zien we een man in een ziekenhuisbed die hevig schokkende bewegingen maakt. De video is overgenomen van een Poolse account, die stelt dat de video afkomstig is uit ‘Argentinië’ en ‘het resultaat is van vaccinatie’. Carine Knapen heeft meer dan 15.000 volgers op Facebook.

Is deze video inderdaad afkomstig uit Argentinië en zien we een gevolg van een vaccinatie?

Dezelfde video komen we ook tegen op Twitter en op een alternatieve videosite. Telkens wordt beweerd dat we de gevolgen zien van een vaccinatie, maar op deze platformen wordt de video in Mexico gesitueerd.

We horen Spaans op de achtergrond, maar dat is zowel de voertaal in Argentinië als Mexico. Een lezer wees ons erop dat niet het Spaanse woord voor vaccin, ‘vacuna’ te horen was, maar wel ‘¿Cuándo lo vacunaron?- Ayer en la tarde‘ (1:07) . Vertaald: ‘Wanneer werd hij gevaccineerd? – Gisteren in de namiddag.’*

We zoeken naar visuele elementen die uitsluitsel kunnen geven over de locatie van de video. Op het ziekenhuisbed en het groene deken zien we logo’s (rode kaders).

Wanneer we deze logo’s uitknippen en opladen bij Google Afbeeldingen, komen we niet op bruikbare zoekresultaten. De kwaliteit van de afbeeldingen is wellicht te laag om vergelijkbare logo’s te vinden op het internet om zo te achterhalen waar het logo voor staat.

Op 1:25 zien we in de video de mouw van een verzorger kort in beeld komen. Hier zien we hetzelfde logo met daaronder een verticale streep en de letters ‘SS’ (rood kader).

Wanneer we op Wikipedia een lijst opvragen van Mexicaanse ziekenhuizen, leren we dat een groep publieke ziekenhuizen Mexican Social Security Institute heet, wat in het Spaans wordt afgekort tot IMSS. Zou dit zijn wat er geschreven staat op de mouw van de zorgverlener?

Een snelle zoekopdracht in Google leert ons van wel. Het logo van het Instituto Mexicano del Seguro Social (IMSS) blijkt het logo te zijn dat we zien op het bed, het deken en de kledij van de zorgverlener.

De video is dus afkomstig uit een ziekenhuis in Mexico en niet uit Argentinië, zoals Carine Knapen in haar Facebookpost beweerde.

Iets te maken met vaccins?

Nu we het land van oorsprong kennen, proberen we de context van de beelden te achterhalen. We nemen contact op met Arturo Daen, die als journalist werkt voor de erkende Mexicaanse factcheckingsite Animal Político – El Sabueso. ‘Deze video ging ook viraal in Mexico’, vertelt hij. ‘Een collega die de video zag, nam contact op met het IMSS, dat echter niet op dit specifieke geval wilde ingaan.’ Wel heeft het IMSS een persbericht de wereld in gestuurd en een video op YouTube geplaatst over desinformatie.

Het bericht stelt dat er ‘geen bewijs is dat het covid-19-vaccin negatieve effecten kan hebben op mensen’. Er wordt ook verwezen naar de zeer geringe kans op een allergische reactie door het vaccin: ‘Die kans is in Mexico ongeveer 1 op een miljoen.’ Het IMSS vraagt om ‘misinformatie en ongefundeerde speculatie over de effecten van vaccinatie tegen covid-19 te vermijden’.

Het is goed mogelijk dat dit persbericht er kwam naar aanleiding van de beelden die circuleren, maar het bericht verwijst er niet expliciet naar.

Pide IMSS a población evitar desinformación o especulaciones sobre vacuna contra COVID-19Instituto Mexicano del Seguro Socialhttps://www.youtube.com/user/segurosocialimssvideo1132001.0YouTubehttps://www.youtube.com/360480https://i.ytimg.com/vi/pMWK7yvdI4I/hqdefault.jpg

Ook de videoboodschap van epidemioloog Eduardo González Guerra, verbonden aan het IMSS, gaat niet op specifieke beelden in. Hij benadrukt dat ‘bijwerkingen van vaccinatie grondig worden opgespoord en onderzocht’. Guerra: ‘De symptomen die al dan niet veroorzaakt kunnen worden door vaccinatie worden bestudeerd en geclassificeerd volgens de gebruikelijke methodologie.’

Het internationale persagentschap Reuters meldde op 2 januari dat een 32-jarige Mexicaanse dokter wellicht een hevige allergische reactie heeft gekregen na toediening van het Pfizer-BioNTech-vaccin. De vrouw werd gehospitaliseerd en is ondertussen aan de betere hand. Ze heeft een voorgeschiedenis van allergische reacties.

Wetenschappers zijn nog aan het onderzoeken of er in dit geval effectief een link is met de vaccinatie. Het Mexicaanse ministerie van Gezondheid heeft al laten weten dat er in klinische studies geen bewijs is gevonden dat dit het geval zou zijn. Vaccinproducent Pfizer meldde aan Reuters op de hoogte te zijn van de case en ‘mee te werken door alle gevraagde informatie te delen’.

De berichtgeving over deze uitzonderlijke case heeft mogelijk niets te maken met de video die we onderzoeken. Factchecker Arturo Daen: ‘Ik vermoed dat er geen verband is, want er is sprake van een vrouwelijke dokter en de persoon in de video lijkt een man te zijn.’

Zelfs vaccintegenstanders twijfelen of video iets met vaccin te maken heeft

We nemen contact op met Carine Knapen, die de video in Vlaanderen verspreidde, met de vraag wat haar bron is. ‘De bron van deze smartphone-opname was een familielid van de patiënt’, mailt Knapen aan Knack. ‘Het ging hier naar verluidt om een anafylactische shock na vaccinatie,’ aldus Knapen, ‘een bijwerking die door Pfizer erkend is bij personen met allergieën en die overigens ook beschreven staat als high risk in het EMA rapport van 21.12.2020)’. *

Anafylaxie staat in dat rapport van het European Medicines Agency inderdaad vermeld. Niet als ‘high risk’. Wel lezen we dat ‘zich een heel klein aantal gevallen van anafylaxie (ernstige allergische reactie) hebben voorgedaan sinds men het vaccin is beginnen te gebruiken in vaccinatiecampagnes’. Daarom moet het vaccin, ‘net als alle vaccins, onder nauw medisch toezicht worden gegeven, met de gepaste medische behandeling voorhanden’, staat er.

Wat is anafylaxie? Een anafylactische shock of anafylaxie is een ernstige onmiddellijke allergische reactie, lezen we op de website van AZ Jan Palfijn Gent.

We horen in de video dat de patiënt een dag eerder een vaccin kreeg toegediend. Kan het zijn dat we hier een anafylaxie zien na een coronavaccin?

We laten de beelden zien aan allergoloog Vito Sabato (UZ Antwerpen): ‘Nee, dat kan niet. Een anafylactische reactie zit in de groep van de onmiddellijke reacties, die kunnen gebeuren binnen een uur na vaccinatie, meestal zelfs binnen het kwartier. Een dag nadien kan het onmogelijk een anafylaxie zijn.’

Hoogleraar allergie Philippe Gevaert (UGent) bevestigt: ‘Bij een anafylaxie krijgt de patiënt onmiddellijk jeuk, rode uitslag en kan hij of zij dan een bloeddrukval doen met kortademigheid. Meestal gebeurt dat binnen het kwartier. Een dag later is uitgesloten.’

Anafylaxie na vaccinatie is zeer zeldzaam, benadrukken beide experten. ‘Bij vaccinaties gaat het over 5 à 10 gevallen per miljoen dosissen’, zegt Sabato. ‘De kans op zo’n allergische reactie is groter bij inname van penicilline, aspirine of zelfs voeding, dan bij een coronavaccin’, vult Gevaert aan.

Wat zien we dan wel in de video? Gevaert: ‘Er zijn veel mogelijke redenenen voor een bloeddrukval met een dergelijke shock tot gevolg. De meest frequente reden is gewoon flauwvallen. Om te weten wat in dit geval de reden is van de shock, moet je een medisch dossier kunnen inkijken.’

Knapen: ‘Een factchecker heeft de beelden gekwalificeerd als niet het gevolg van vaccinatie. Ingevolge deze factcheck heeft Facebook de beelden onbeschikbaar gemaakt. Gezien de video niet meer dienstig was, heb ik hem verwijderd.’

Knapen heeft haar post inderdaad verwijderd, nadat hij ongeveer een week online heeft gestaan. Een rechtzetting heeft ze niet gepost. De Facebookvolgers die de post al hadden gezien, zijn dus niet op de hoogte gebracht. De video is, enkele dagen na de start van ons onderzoek, ook gefactcheckt door de Georgische collega’s van Myth Detector.

Knapen stelt dat de beelden ‘onbeschikbaar zijn gemaakt’. Dat klopt niet. De video is nog steeds te bekijken, maar Facebookgebruikers krijgen eerst een label te zien dat verwijst naar de Georgische factcheck (en na publicatie van dit stuk ook naar de factcheck van Knack).

Myth Detector achterhaalde dat de video op 4 februari online kwam in een Braziliaans kanaal van vaccintegenstanders in de chatapplicatie Telegram. Daar werd in eerste instantie ook beweerd dat de video een bijwerking van het coronavaccin zou laten zien.

Toen iemand in de groep echter vroeg of de aanvallen aan de vaccinatie konden worden gelinkt, gaf de beheerder toe dat hij daarvoor geen bewijs had.

Kortom, ook hier blijft de oorsprong van de video onduidelijk. Maar enig bewijs dat de vaccinatie de oorzaak is van de shock wordt nergens gegeven.

Het is niet de eerste keer dat advocate Knapen misinformatie verspreidt tijdens deze coronacrisis. Knack onderzocht eerder al berichten van haar over onder andere valspositieve PCR-testen, de Zuid-Afrikaanse coronavariant, injectienaalden, rapportering en een getuige van de VRT.