Het geld van de coronasceptici

Sinds het losbarsten van de coronacrisis is er een brede waaier aan groeperingen, websites en vzw’s opgedoken die ijveren tegen de coronamaatregelen of tegen vaccinatie. Ze bestoken de burger enerzijds met foute informatie, maar anderzijds ook met bedelberichten voor financiële steun.

In april 2018 stelde de Europese Commissie een praktijkcode op voor de bestrijding van online desinformatie, gedefinieerd als ‘aantoonbaar onjuiste of misleidende informatie die wordt opgesteld, weergegeven en verspreid om winst te maken of om het publiek opzettelijk te bedriegen, en die schade in het publieke domein kan veroorzaken’. Dat het verspreiden van incorrecte info het publiek misleidt en schadelijk is, bleek het voorbije jaar al herhaaldelijk. Maar is ook ‘winst maken’ een drijfveer voor verspreiders van desinformatie, zoals viroloog Marc Van Ranst op Twitter insinueerde?

Bitcoin

Knack-collega Brecht Castel beschreef het enkele weken geleden al in een artikel over de antivaccinatiegroepering Artsen Voor Vrijheid: om een ‘online symposium’ van de vereniging te volgen, halverwege december, hadden honderden mensen 20 euro inschrijvingsgeld betaald. Op 7 februari gebeurde dat opnieuw: het videosymposium Natuurlijke immuniteit of het vaccin? kon je volgen als je op de website van Artsen Voor Vrijheid voor 20 euro een ticket kocht. Die praktijk blijkt geen uitzondering: heel wat andere online groepjes en individuen die coronadesinformatie verspreiden roepen hun sympathisanten op om geld te storten: op bankrekeningen, via online betaalplatformen als PayPal, of zelfs in bitcoin.

https://twitter.com/vanranstmarc/status/1345018581382168577Marc Van Ransthttps://twitter.com/vanranstmarc

“Advocaat” Michael Verstraeten zoekt weer donaties voor zijn vzw Viruswaanzin, zodat hij zichzelf kan uitbetalen voor alle heilloze covid-rechtszaken die hij aanspant en daarna allemaal grandioos verliest.
Behoorlijk zielig. https://t.co/T7aXKjfms7

— Marc Van Ranst (@vanranstmarc) January 1, 2021

De vzw Bewuste Burgers, bijvoorbeeld, die actief ageert tegen de coronamaatregelen, vraagt op haar website om donaties: ‘Financiële middelen helpen ons groeien! Dankzij jullie steun kunnen we ook de nodige acties ondernemen: procedures starten, flyers drukken, krantjes maken, experts inschakelen etc… Elke bijdrage is welkom!’ Het bankrekeningnummer dat daarbij vermeld staat, blijkt hetzelfde als dat van een oudere vereniging genaamd ‘Save Belgium’. Die kant zich vooral tegen 5G-straling. Een crowdfundingsactie die deze zomer werd opgestart voor ‘een 5G-vrij land’ leverde voorlopig al 1550 euro op.

De Nederlandse website waarheid.tv, een coronasceptisch nieuwskanaal dat video’s en blogartikels verspreidt, vraagt eveneens donaties via Tikkie (een Nederlandse betaalapp), PayPal of bitcoin: ‘Het maken van video’s en het onderhouden van deze website kost enorm veel tijd. Wij hebben ervoor gekozen om ons volledig en fulltime in te zetten voor dit initiatief, omdat we menen dat het nodig is.’ De website heeft ook een webshop, waar ze T-shirts verkopen met hun slogan ‘Keuringsdienst Waarheid’. In de algemene voorwaarden onder aan de website is te zien dat achter de site een bedrijf zit dat normaal gezien coachingsessies en andere diensten aanbiedt.

Wie surft naar de website HealthBytes, een eenmansinitiatief rond natuurlijke geneeskunde dat allerlei antivaccinatieboodschappen en medische onzin verspreidt, krijgt meteen ook een bedelende pop-up te zien: ‘[D]e advertentiemarkt [is] volledig ingestort en niet langer toereikend om de kosten voor het onderhouden van deze website te dekken. […] Daarom zijn wij genoodzaakt over te stappen op een community driven model waarbij we aangewezen zijn op donaties en giften van onze lezers. […] Hiermee steunt u gelijk al onze projecten waarmee wij ons inzetten voor bewustwording en strijden tegen censuur.’ Kortom, de voorbeelden van een vervlechting tussen desinformatie en crowdfunding zijn legio.

Fiscaal aftrekbaar

In de strijd om de portefeuille van coronasceptische sympathisanten nemen de actiegroepen het ook niet altijd even nauw met de waarheid. De vzw Viruswaanzin, een van de prominentere verenigingen in Vlaanderen die al herhaaldelijk rechtszaken tegen de coronamaatregelen aanspande, heeft een formule met gratis lidmaatschap. Maar daarnaast vraagt de vzw wel giften voor ‘mediacampagnes’ en juridische procedures. Rond Nieuwjaar plaatste Viruswaanzin-voorzitter Sebastiaan Decoene een bericht op Facebook waarin hij beweerde dat ‘donaties van 40 euro’ bovendien ‘50% fiscaal aftrekbaar’ zouden zijn. Viruswaanzin zou daarvoor een attest bezorgen. Maar dat klopt niet: de vzw is niet erkend voor het afleveren van fiscale attesten voor de aftrekbaarheid van giften.

Het duurde anderhalve dag voordat het Facebook-bericht uiteindelijk aangepast werd. Viruswaanzin-advocaat Michael Verstraeten was niet onder de indruk toen een kritische twitteraar hem de kwestie voorlegde op Twitter. ‘Bent u thuis ook zo’n vittertje of mag dat niet van uw vrouw?’ antwoordde hij. Om te besluiten: ‘Met zo’n karakter als het uwe had ik al lang zelfmoord gepleegd.’

Gratis

Verstraeten is niet de enige advocaat die zich in coronatijden roert op sociale media. Advocate Carine Knapen verspreidt al maanden misleidende berichten over de coronacrisis op Facebook. Door haar posts duikt ze geregeld op in de factcheck-kolommen van Knack, maar haar berichten bezorgden haar ook 15.000 Facebookvolgers. Begin deze maand richtte ze met enkele medestanders de vzw ‘Hands For Freedom’ op. Die heeft als doel om zowel leden als het grote publiek te informeren over ‘alle aangelegenheden die raken aan de rechten en vrijheden van de mens’. Het gaat hier eigenlijk om een versie 2.0 van de vzw, want ook op 8 oktober 2020 kondigde Knapen al de oprichting aan van ‘Hands For Freedom’ en een bijbehorende geldinzameling: ‘Aanstaande zaterdag wordt de crowdfunding gelanceerd, met mogelijkheid tot inschrijving voor de diverse procedures.’ Die geplande rechtszaken waren toen nog gericht tegen de Belgische Staat, de Vlaamse ministeries van Welzijn, Onderwijs en Cultuur en zelfs de Wereldgezondheidsorganisatie. De vzw werd begin februari echter ontbonden , en heropgericht met enkele wissels in het bestuur.

Je kunt nu lid worden van ‘Hands For Freedom’ voor 50 euro, schenkingen doen vanaf 25 euro, of zelfs een groter bedrag sponsoren als bedrijf of organisatie. (Dat laatste is trouwens wél fiscaal aftrekbaar.) Behalve rechtszaken wil de vzw binnenkort ook andere juridische diensten leveren: een juridische vraag kun je laten beantwoorden voor 45 euro, een juridisch advies krijg je voor 90 euro. Telkens met een korting voor leden.

Onvrede over deze betalende diensten wimpelde Knapen op Facebook af: ‘Wij werken met velen al 8 maanden gratis en dat is prima maar we hebben ook al behoorlijk wat kosten uit eigen zak voorgeschoten in het algemeen belang en die willen we wel terug krijgen.’ Daarbij verwijst ze naar onkosten voor de website, huurgelden, internet en telefoon. ‘Verwacht jij dat jij gratis kan genieten van alle diensten die wij leveren?’