Waarom het Westen worstelt met sancties tegen Rusland

Na Poetins onafhankelijkheidserkenning rolt het Russische leger richting Oekraïne. Het Westen spreekt van een invasie, maar worstelt met sancties.

Na een wel erg eigenzinnige geschiedkundige interpretatie over Oekraïne erkende Russisch president Vladimir Poetin maandagavond de Oekraïense door separatisten bezette gebieden in Loehansk en Donetsk. Die beslissing kwam er nadat de leiders van beide zelfverklaarde republieken daar om vroegen en de Doema daar vorige week al per resolutie mee instemde.

Intussen rolt het Russische leger onder het mom van ‘een vredesmissie’ beide gebieden in, naar eigen zeggen om de vermeende Oekraïense genocide een halt toe te roepen – een alibi dat onder meer door premier Alexander De Croo (Open VLD) als ‘dikke onzin’ wordt weggezet.

De beslissing van Poetin komt er nadat het Russische leger wekenlang troepen verzamelde en oefeningen hield aan de grens met Oekraïne. Volgens het Kremlin is het Westen – de NAVO en de Verenigde Staten op kop – onvoldoende tot niet ingegaan op de veiligheidsgaranties die het midden december vroeg. Wekenlang vonden er tot op het hoogste niveau diplomatieke gesprekken plaats om de situatie te ontmijnen. Dat waren veelal dovemansgesprekken. De eisen die Rusland op tafel legde, waren voor het Westen niet onderhandelbaar, de tegenvoorstellen voor Moskou volstrekt onvoldoende.

Interpretatieverschillen

Het Russische manoeuvre ligt deels in lijn van de scenario’s die door de inlichtingendiensten van de Verenigde Staten de afgelopen maanden op een ongeziene manier openbaar werden gemaakt. Met die strategie wilde Amerikaans president Joe Biden het dominante narratief over de situatie niet zomaar aan Poetin schenken, en dat in tegenstelling tot in 2014, toen het Westen verrast werd door de annexatie van de Krim en op zowel militair als argumentatief op achtervolgen aangewezen was. Desalniettemin heeft de Amerikaanse strategie Rusland er niet van weerhouden om actie te ondernemen. Of die aanpak Rusland ervan weerhouden heeft om méér actie te ondernemen, en dus tot op zekere hoogte succesvol was, is koffiedik kijken.

Door de aankondiging van Poetin zijn aanzienlijke delen Donetsk en Loehansk nog meer dan voordien de facto in handen van Rusland. Die oppervlakte beslaat min of meer 40 procent van beide gebieden. Volgens het Kremlin is het de bedoeling om enkel troepen te stationeren waar de separatisten reeds de controle hadden.

Onduidelijk is of het van plan is om nadien de volledige regio’s in te palmen. En op welke manier Oekraïne daarop eventueel zou reageren. Oekraïens president Volodymyr Zelensky zei maandagavond dat hij diplomatieke oplossingen verkiest – de onderhandelingen in het kader van de Minsk II-vredesprocessen lijken wel dood en begraven – maar dat hij bereid is om het Oekraïens grondgebied militair te verdedigen. ‘Er zullen verliezen zijn’, liet defensieminister Olesky Reznikov weten. Het Oekraïense leger beschikt over 210.000 manschappen, waarvan 150.000 grondtroepen. Bedoeling is om dat aantal de komende drie jaar nog met 100.000 eenheden op te trekken.

De Europese Unie verwacht naar eigen zeggen niet dat Rusland van plan is om tot de hoofdstad door te trekken. Uit diplomatiek verkeer van Kiev naar Brussel dat Knack kon inkijken blijkt dat de militaire attaché van de Europese delegatie in de Oekraïense hoofdstad ruim een week geleden niet rekende op een grootschalige inval. En dat in tegenstelling tot hetgeen waarvoor de Verenigde Staten wel waarschuwen. ‘De informatie waarover de Europese Unie en de Verenigde Staten beschikken is identiek, maar de interpretatieverschillen zijn het resultaat van politieke beslissingen aan de zijde van de Verenigde Staten’, klinkt het. Op een vraag van de Finse ambassadeur tijdens de bewuste vergadering in Kiev antwoordde diezelfde militaire attaché dat Rusland er ‘geen enkele baat bij heeft om tot Kiev door te trekken’.

Sancties

In het Westen buigt men zich intussen over sancties. Berlijn heeft bij monde van bondskanselier Olaf Scholz dinsdagmiddag aangekondigd dat de certificering van Nord Stream 2 wordt stopgezet – onduidelijk is evenwel of het om een voorlopige opschorting dan wel over een volledige stopzetting gaat.

Wel toont het een zekere Duitse bereidheid om een aanzienlijke financiële last te dragen. Bewijze het antwoord van Dmitri Medvedev op zijn sociale mediakanalen: ‘Welkom in de nieuwe dappere wereld waarin Europeanen binnenkort 2.000 euro zullen betalen voor 1000 kubieke meter gas’, klinkt het. Het Verenigd Koninkrijk neemt op zijn beurt vijf Russische financiële instellingen en drie Russische zakenmannen uit de nauwe omgeving van Poetin in het vizier.

Net zoals de Verenigde Staten kiest de Europese Unie voor een graduele sanctiebenadering. De bedoeling is om een stok achter de deur te houden indien de situatie verder escaleert. ‘Er is een verschil tussen een grootschalige invasie en een bevestiging wat ze in feite al doen in Donetsk en Luhansk’, klinkt het bij een goedgeplaatste Europese diplomaat.

De Europese Commissie heeft de afgelopen weken de lidstaten zowel individueel als in groepjes uitgenodigd om op basis van verschillende scenario’s maatregelen voor te bereiden. Op tafel liggen sancties tegen de leden van het Russische parlement die voor de erkenning van beide gebieden stemden en tegen drie Russische banken die banden hebben met de separatistische regio’s. Verder denkt men erover na om buitenlandse deviezen te blokkeren en de handelsbelemmeringen in te voeren tegen Loehansk en Donetsk.

Of dat volstaat, is andere koek. Er bestaat namelijk discussie of de Europese graduele aanpak wel de juiste is. Tijdens de Russische nationale veiligheidsraad maandagavond benadrukte Medvedev dat de inval in en de erkenning van de Georgische regio’s Zuid-Ossetië en Abchazië in 2008 het Westen er niet van weerhield om de relaties met Rusland na enkele jaren opnieuw te verbeteren. ‘Ze stonden erbij en keken ernaar’, was het devies van Medvedev, ‘en dat zal ditmaal niet anders zijn’.

Dat noopt tot nadenken, zeker omdat het Russische manoeuvre bijna een kopie is van hetgeen het land in 2008 in Georgië ondernam. En wie de statements van het Kremlin uit 2008 en 2022 naast elkaar legt, merkt op dat de twee voor grote delen woordelijk overlappen. Het is met andere woorden maar de vraag of Poetin door de weifelende reacties uit het verleden er niet van overtuigd is geraakt dat hij ook ditmaal zonder significante kosten de militaire trom kan roeren. Én of hij dat bij nieuwe zwakke sancties niet nog eens zal doen.

Vanuit verscheidene hoeken weerklinkt daarom de oproep om ditmaal sterker de forcing te voeren. Maar in tijden van stijgende energieprijzen en hoge inflatie is dat voor het Westen allerminst een evidentie. Hoewel de Unie in nauw contact staat met de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Canada, Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk om onderlinge achterpoortjes te vermijden, blijft het moeilijk om samen aan hetzelfde zeel te trekken.

Zo liet de Italiaanse premier Mario Draghi vorige week nog weten dat de sancties tegen Rusland in geen geval energie-import mocht omvatten. Dat de Russische ambassadeur in Italië daags voordien had beloofd om bijkomende gasleveringen aan de laars van Europa – de derde grootste afnemer van Russisch gas in Europa – te voorzien, is allerminst toeval. Ook Oostenrijk, dat voor maar liefst tachtig procent afhankelijk is van Russisch gas, wil geen al te zotte toeren. Om nog maar te zwijgen van Hongaars premier Viktor Orbán, die dinsdag aankondigde Oekraïne volledig te steunen, maar sancties niet de juiste benadering vindt.