Chaos bij de Republikeinen: overleeft de partij de eindtijden van Donald Trump?

Donoren die hun geld terugeisen. Parlementsleden die hun steun aan Donald Trump opzeggen om enkele dagen later terug te krabbelen. Een presidentskandidaat die de hoogste verkozene van de eigen partij voor schut zet. Aanhangers die alleen absolute trouw accepteren. Overleven de Republikeinen deze verkiezingen?

Je hebt, zegt zijn medestander Newt Gingrich, twee Trumps, de grote Trump en de kleine.

De grote Trump zou deze verkiezingen kunnen winnen, misschien zelfs makkelijk kunnen winnen, met aanvallen op de niet populaire Hillary Clinton, met een programma dat kritiek geeft op vrijhandel, op (illegale) migratie en op de domme, catastrofale buitenlandse avonturen waarmee George W. Bush wordt geassocieerd maar tot op grote hoogte ook Hillary Clinton.

Maar dan duikt de kleine Trump op, zei Gingrich deze week aan Fox Business News, “De kleine Trump is eerlijk gezegd pathetisch”.

Gingrich, gewezen speaker, gewezen tegenstander van president Bill Clinton, werd lange tijd genoemd als potentiële kandidaat vicepresident van Trump. Hij blijft de man ondersteunen.

Maar: “Ik bedoel: hij is boos over een telefoontje dat niet komt?”

Dat had Trump tijdens een meeting gezegd. Dat hij zich had geërgerd omdat er na het tweede presidentieel debat geen telefonische gelukwensen gekomen waren van de huidige speaker, Paul Ryan. Hij had eerder via Twitter Ryan uitgescholden, en deed dat ook tijdens de meeting. Hij wees erop dat er iets “duister” (sinister) aan de gang was als hij zowel door de Democraten als de eigen partijtop werd gedwarsboomd. Hij zag er de hand in van het bedrijfsleven. Hij schetste zelfs een internationale samenzwering -internationale banken!- en begon zowaar Hamlet te parafraseren, in een messianistische versie: hij verduurde, zei hij, de ‘slings and arrows’ (slingers en pijlen) die van alle kanten worden afgevuurd. Het was meer en meer een tegen allen, de ene (samen met zijn aanhangers) tegen alle politici, van welke partij ook, tegen de belangen van de zakenwereld, tegen de internationale machten en natuurlijk tegen de pers. Hij had een goed leven laten varen om zich het lot van de Amerikanen aan te trekken, en nu offerde hij zich op. “Ik doe het voor jullie”, ging hij verder: “Ik trotseer de slingers en pijlen voor jullie”. En natuurlijk: er zijn plannen om de verkiezingen te stelen, en Hillary hoort in de gevangenis thuis.

“Het is wij tegen de wereld”, aldus een advertentie die de Trumpcampagne na het video-debacle verspreidde. En was Trump vroeger al geneigd samenzweringen te zien dan is hij er nu het voornaamste slachtoffer van. En de toekomst oogt apocalyptisch: “Als er een derde termijn van Obama komt dan hebben we, eerlijk gezegd mensen, geen land meer. En Hillary zal slechter zijn dan Obama”. De internationale banken, de open grenzen die Hillary voorstaat (volgens WikiLeaks), speaker Ryan die, suggereert hij, mee in het duister complot verwikkeld is om de VS naar de dieperik te voeren – alleen Trump (en zijn aanhang) kunnen die catastrofe verhinderen.

Despite winning the second debate in a landslide (every poll), it is hard to do well when Paul Ryan and others give zero support!

— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) October 11, 2016

Zijn aanhangers, die met hem mee evolueren, lepelen het in. Journalisten worden tijdens meetings uitgescholden voor ‘presstitutes’, ‘prestituees’. Zelfs de pussy-uitspraken van de kandidaat worden omarmd. “Beter een p-ssy grijpen dan er een te zijn”, stond volgens Time Magazine op een spandoek waarmee aanhangers voor het partijkantoor in Washington D.C. kwamen protesteren.

Voor Gingrich zit de campagne helemaal op het verkeerde spoor.

Zijn conclusie: “Donald Trump heeft één tegenstander. Haar naam is Hillary Clinton. Haar naam is niet Paul Ryan. Het is niemand anders”.

In de wereld van Trumps samenzweringen bestaat het toeval niet. De video met de pussy-uitspraken werd vorige week vrijdag, net voor het tweede debat, wereldkundig. Hij toonde Trump met tv-figuur Billy Bush. Billy is een neef van Jeb Bush en van gewezen president George W. Bush. Waarom had hij tijdens de voorverkiezingen Jeb niet getipt over het bestaan van die opname? Net voor het eerste debat kwam The New York Times met belastinginformatie over Trump. Net na het tweede debat doken overal getuigenissen op over seksueel wangedrag van de kandidaat. Waarom pas nu, op goed 3 weken voor de verkiezingen? Waarom niet veel eerder?

Report: Billy Bush out as co-host of NBC’s ‘Today’ https://t.co/4n6rIpuHvf pic.twitter.com/cAOaProWeg

— POLITICO (@politico) October 12, 2016

Er zijn allerlei verklaringen denkbaar die niet per se een samenzwering veronderstellen. Billy Bush wist inderdaad al lang dat de video-opname bestond, hij pochte daarover tegen vrienden, maar de beelden zijn ook vernietigend voor hem: hij heulde enthousiast mee met een Trump die argumenteerde dat hij zich seksueel geweld kon veroorloven. Billy werd trouwens ontslagen na de publicatie. De meeste vrouwen die over Trumps ongewenste intimiteiten getuigden, werden gemotiveerd door de ontkenning van Trump tijdens het tweede debat: hij zei toen expliciet dat hij nooit of te nimmer een vrouw tegen haar zin of zonder haar toestemming had aangeraakt.

Voor zijn aanhang, echter, is Trump het slachtoffer, en zowel de kandidaat als zijn aanhangers zitten op ramkoers met de eigen partij.

Trump tweette zijn afkeuring over de Republikeinen die “veel lastiger zijn dan achterbakse Hillary. Ze komen op je af langs alle kanten. Ze weten niet hoe te winnen – ik zal het hen leren”.

Disloyal R’s are far more difficult than Crooked Hillary. They come at you from all sides. They don’t know how to win – I will teach them!

— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) October 11, 2016

Een gekrompen grote tent

De verhouding tussen partij en presidentskandidaat is altijd moeilijk geweest.

In 2013, kort na de nederlaag van Mitt Romney tegen Barack Obama, publiceerde de partij een lijvig rapport waarin een nieuwe koers werd uitgestippeld. De partij moest er ook zijn voor gewone mensen, en ze moest dringend een grotere diversiteit tonen om ook in de minderheden te kunnen rekruteren, om ook beter bij vrouwen te scoren.

Samengevat: wilde men gelet op de veranderende demografie het presidentschap nog winnen, dan moest de tent dringend groter worden.

Dat was het uitgangspunt voor de huidige verkiezingscyclus begon.

Op 16 juni 2015 heeft Donald Trump met die strategie komaf gemaakt, in eerste instantie door Mexicanen en migranten aan te vallen. Na verloop van dagen waren zijn aanvallen tegen de brede tent niet meer te tellen. Hij ging tegen vrouwen te keer omwille van hun uiterlijk (Megyn Kelly, Carly Fiorina en anderen), hij bespotte een gehandicapte, een krijgsgevange – het hield nooit op.

Paul Ryan, de rechtse volksvertegenwoordiger uit Wisconsin, is de belichaming van de verruimingsstrategie van de partij. Hij wil de “voordelen van de vrije markt” aan armen gaan uitleggen. Hij organiseert daartoe bijeenkomsten in achterstandsbuurten. Hij staat een dialoog voor met minderheden.

Eind vorig jaar werd hij uitgekozen als speaker – voorzitter van het Huis van Afgevaardigden. Ryan werd zo de hoogste verkozen Republikein, een baan die hem zorgen baarde, onder meer omdat hij beducht was voor de confrontatie met Trump.

De twee strekkingen waren duidelijk: de heel gelovige Ryan, ook devoot voor vrijhandel en vrije markt, versus de tegen heilige huisjes schoppende Trump, die zowel Democraat, Onafhankelijke als Republikein is geweest, en die in een schop alle uitgangspunten van de partij omkeerde: hij was tegen vrijhandel, tegen migratie, tegen afslanking van de staat, voor Poetin, voor proliferatie van kernwapens, sceptisch over de Navo etc.

Eerst hoopten de orthodoxe Republikeinen dat ‘deze kelk’ aan hen voorbij zou gaan – dat het bij voorverkiezingen zou blijvenn en dat de kiezers bij hun verstand zouden komen en een onschadelijk figuur als Marco Rubio of Jeb! zouden verkiezen. Na de uitverkiezing hoopten ze dat Trump wel anders zou gaan praten. Hij zou bij zijn verstand komen. Ze zouden hem bijsturen. Onder de scheldende bolster schuilde wellicht een echte Republikein.

In die logica liet Ryan Donald Trump enige weken sudderen alvorens hij hem zijn steun toezegde. Hij wachtte tot Trump nader kwam tot de Republikeinse orthodoxie. Ongeveer de dag nadat hij die steun toch toezegde, moest hij alweer afstand nemen. Ryan nam bijvoorbeeld afstand toen Trump een rechter met Mexicaanse ouders om die reden van vooroordelen beschuldigde. Ryan noemde het “een schoolvoorbeeld van racisme“.

En zo ging het maar door: een ongemakkelijke dans, de een voor basisdemocratie, de andere met dictatoriale neigingen. Ryan walste voort in de wetenschap dat hij beter niet alleen kon dansen. Zijn Huis heeft momenteel een grote Republikeinse meerderheid, maar als er volgende maand 30 zetels schuiven is hij die meerderheid kwijt. De redenering was: als Ryan grotere afstand neemt van Trump verliest hij diens aanhang, en verliest hij wellicht de verkiezing. En dus bleef hij dansen, ondanks de zere tenen. De man van de vrije markt danste met de man van de grote staat, en ze deden af en toe alsof ze het grotendeels eens waren. En als bleek dat dit niet zo was, verwees Ryan naar Hillary Clinton, die naar zijn zeggen erger was dan Trump.

Verre van de moedigste

De problemen van Ryan werden gedeeld door de grote financiers van de partij, die zich lang op de vlakte hielden inzake Trump.

Deze week nam Ryan officieel afstand van zijn danspartner. De publicatie van de pussy-video deed hem klaarblijkelijk kantelen. De uitnodiging voor Trump, die zaterdag zou deelnemen aan een meeting in Wisconsin, werd ingetrokken. En enkele dagen later liet Ryan zijn verkozenen tijdens een conference call weten dat ze wat Trump betreft vrij zijn, maar dat hijzelf niet langer samen met hem zal optreden en niet langer zal verdedigen wat Trump zegt.

Ook nu was Ryan verre van de eerste en verre van de moedigste. De krant USA Today telde eerder dat een kwart van de nationale Republikeinse verkozenen en gouverneurs en zelfs een derde van de Republikeinse senatoren al gebroken hadden met de presidentskandidaat, om zijn aftreden gevraagd hadden, of gezegd hadden dat hij hun stem niet zou krijgen. Daarbij de zes Republikeinse vrouwen in de Senaat.

De weerbots, zowel bij Ryan als bij sommige andere Republikeinen, kwam snel.

Bij Ryan dreigden parlementsleden dat ze hem zouden afzetten als speaker. Bij de verkozenen die een verkiezingscampagne voeren, was de druk tweeërlei. Van de ene kant werden ze belaagd door Trumpaanhangers die hen verraad verweten. Van de andere kant werden ze bedolven onder een barrage van Democratische clips met als overkoepelende boodschap: waarom niet eerder? Waarom accepteerden jullie wel eerdere aanstootgevende boodschappen van Trump? Waarom maakte die video ineens het verschil?

Een van de gevolgen van die dubbele aanval was dat een aantal van degenen die bij Trump weggelopen zijn, probeerden terug te krabbelen.

Niet in het minst Deb Fischer, senator uit Nebraska, die zaterdag had geëist dat de kandidaat zou terugtreden na zijn “walgelijke” commentaren in de video. Ze vroeg dat hij zijn plaats zou overlaten aan Mike Pence, de kandidaat vicepresident (die zelf ook even betwijfelde of hij zijn lot aan dat van Trump wilde blijven verbinden).

Drie dagen later preciseerde ze tijdens een radio-interview dat ze “zoals de meeste inwoners van Nebraska echt gemotiveerd is om Hillary Clinton te verslaan. Ik ondersteun de Republikeinse ploeg en ik heb het vaste voornemen op 8 november op meneer Trump en meneer Pence te stemmen”.

Ze is niet de enige en de VS leert nieuwe woorden. Het ondersteunen van een kandidaat wordt een endorsement genoemd. Kelly Ayotte, de senator uit New Hampshire weigerde eerst dat endorsement maar zegde wel haar stem en gewone steun toe (support). Het is niet duidelijk wat het verschil is tussen ‘support’ en ‘endorsement’. Nu heeft ze ook die steun ingetrokken. Fischer had eerst een endorsement gegeven, ze heeft Trump zaterdag unendorsed (ontondersteund), en vervolgens re-endorsed (herondersteund).

Dat geeft de chaos binnen de Republikeinse partij weer: er moeten nieuwe termen uitgevonden worden om de situatie te beschrijven. Het komt erop neer dat parlementsleden die herkozen willen worden, zowel de stemmen zoeken van de Trump-aanhang, als de stemmen van de nooit-Trump-Republikeinen. Om die twee lijnrecht tegenover mekaar staande fracties te paaien kun je maar beter enkele keren (un)endorsen. Al kan het gevolg natuurlijk ook zijn dat die twee kampen zich tegen de kandidaat keren.

Kellyanne Conway, de campagnemanager van Trump, speelde een ander argument uit om kritische parlementsleden tot de orde te roepen.

Ze is zelf een ervaren rot in campagnes. “Toen ik jonger en mooier was”, zei ze aan tv-figuur Chris Matthews, zag ik parlementsleden “die tegen meisjes aanwreven, die hun tong bij vrouwen in de keel staken, zonder uitnodiging. De vrouwen vonden het niet aangenaam. En sommigen, trouwens, staan op de lijst die Donald Trump niet ondersteunen omdat ze zo verontwaardigd zijn over zijn gedrag”.

Er is genoeg hypocrisie om enkele toneelstukken van Oscar Wilde van materiaal te voorzien. De Democraten die in de jaren 90 argumenteerden dat dit soort gedrag – mogelijk ongewenst – bij Bill Clinton er niet toe deed, maken er nu een halszaak van. Republikeinen die destijds Clinton wilden afzetten, vinden het nu geen punt.

Een belangrijk deel van de partij is nog meer gewrongen dan de rest: de evangelische christenen.

Hun steun voor Trump, een drie keer getrouwde playboy uit de zondige poel New York, was zoal opmerkelijk, maar nu hij naar eigen zeggen “alles” kon doen bij vrouwen, en er steeds meer getuigenissen komen waaruit kan blijken dat het niet bij woorden bleef, moeten die christenen zich meer en meer inspannen om hun steun te verdedigen.

Verneem alles over Nehemiah

Time Magazine bericht over een conference call tussen evangelische topfiguren, die zich afvroegen hoe ze Trump en zijn pussy-video konden goedpraten in komende preken en persinterventies.

Het telefoongesprek verbond 23 mannen en 3 vrouwen, die deel uitmaken van Trumps evangelische raad.

Donald Trump’s meltdown returns to the cover of TIME https://t.co/Pos9cI6gJQ pic.twitter.com/sOsNMdEiRf

— TIME (@TIME) October 13, 2016

Ze gingen op zoek naar nuttige schurken in de Bijbel, meldt Time, op basis van vier bronnen bij het telefoongesprek. Een van de deelnemers gaf aan dat Jezus zelf bevriend was met zondaars en belastingontvangers – dat zijn in de Republikeinse partij categorieën van mensen die vergelijkbare hellepijnen te wachten staan.

Iemand suggereerde de naam Nehemiah, die volgens het Oud Testament “de heidense koning Cyrus van Perzië” diende maar van zijn heidense missie gebruik maakte om de stadsmuren van Jeruzalem herop te bouwen. We zullen de komende weken wellicht vaak Nehemiah horen vermelden. Conclusie van deze groep christenen: “Zelfs een onvolmaakte heerser kan dienen als middel op weg naar een gerechtigd doel”. Ander zinnetje dat ongetwijfeld nog zal opduiken: Bij Trump liggen “de fouten in het verleden, de hoop ligt in de toekomst”.

Aan Liberty University waren de studenten niet overtuigd. Jerry Falwell Jr., hoofd van deze universiteit, is de belangrijkste evangelische stem aan de zijde van Trump – hij ondersteunde hem ook na de video en de beschuldigingen van vrouwen. Zijn studenten, die tot vorig jaar konden beboet worden als ze betrapt werden op een publieke zoen, zien het niet zitten. Ze beklemtonen in een mededeling dat “Donald Trump absoluut ingaat tegen wat we geloven”.

Reactie van Falwell: “Deze mededeling van de studenten lijkt de boodschap van Jezus te vergeten om anderen niet te beoordelen, maar ze zijn jong en leren nog”.

Politieke gevolgen

Mitch McConnell, de Republikeinse topman in de Senaat, zei ooit dat Donald Trump de Republikeinen geen zetel zal kosten. De Republikeinen bezetten momenteel 54 van de 100 Senaatszetels. Een aantal van de Republikeinse zetels, zoals die van Kelly Ayotte in New Hampshire, is zeker bedreigd. En haar weifelende verhouding tot Trump (die ze kort voor de video uitkwam een model voor haar kinderen noemde, maar die ze eerder afviel) wordt zwaar uitgespeeld door haar Democratische tegenstander.

Downballot attacks continue– Maggie Hassan has updated her “role model” ad slamming Kelly Ayotte to include Trump’s lewd remarks on women: pic.twitter.com/uXiTCQ2f5u

— Kyle Griffin (@kylegriffin1) October 11, 2016

Zij heeft een persoonlijke afkeer van Trump, maar in haar staat won die met overweldigende voorsprong de voorverkiezingen.

De Senaat kan in Democratische handen vallen. Als de zetel van Ayotte sneuvelt, en een zetel in Pennsylvania, ziet het er niet goed uit.

Bij het Huis wordt een Democratische dijkbreuk lastiger, onder meer omdat de districten in gunstige zin voor de Republikeinen hertekend zijn. Maar Paul Ryan maakte zich er deze week openlijk zorgen over. Als echt de bodem uit een presidentscampagne valt, zei hij, is een wisseling van 20 zetels, en wie weet van de vereiste 30 zetels niet onmogelijk.

Of de bodem uit Trump valt? Zijn peilingen zijn op dit ogenblik rampzalig. Hij ligt nationaal achter – tussen 6 en 11 procent. Dat is meer achterstand dan in het verleden in de slotweken kon overbrugd worden. Volgens de recentste peiling van Fox News ligt hij bij vrouwen 19 procent achter – dat is een recorddeficit bij vrouwen. Hij dreigt als allereerste Republikeinse presidentskandidaat in de recente geschiedenis te verliezen bij hoger geschoolde witte vrouwen. (‘I lo-o-ove the poorly educated’, zei hij ooit)

Ook per staat gerekend dreigt een ravage. De financiering van de campagne in Virginia is stopgezet. Dat is doorgaans een betwiste staat. Staten waar hij twee weken geleden nog meedeed of competitief was – Pennsylvania, Colorado – worden problematisch tot onhaalbaar. En ‘gegarandeerd Republikeinse’ staten als Utah of Georgia zijn niet langer zeker. In Utah keren mormonen zich massaal af van de Republikeinse kandidaat – wat een zeldzame breuk betekent tussen mormonen en evangelische christenen. Volgens de recentste peiling halen Clinton en Trump er allebei 26 procent. Ze worden op de voet gevolgd door een mormoonse onafhankelijke (22 procent).

Die slechte resultaten van de presidentskandidaat hebben effect op de andere kandidaten van de partij, al is niet te voorspellen in welke mate.

Ondertussen neemt Hillary Clinton in volle campagne een week vrij om het derde en laatste debat (woensdag) voor te bereiden. Haar team redeneert dat ze maar beter Trump het volle licht gunt – zo kan hij ongehinderd zichzelf schade toebrengen, blijven doordrammen over samenzweringen en gelogen beschuldigingen. Hij is daar zo hard mee bezig dat haar problemen (WikiLeaks, haar uitgesproken droom van open grenzen en open markten, haar campagne die zich luidop afvraagt waar ze voor staat) zo goed als onaangeroerd blijven.

Zelfs naaste medewerkers geloven nu dat Trump een rampzalige campagne voert. Enkele geldschieters hebben volgens de New York Times niet alleen hun steun opgezegd maar ook hun geld teruggevraagd. Niet veel kans dat ze het terugzien.

Een harde kern, de alt-right-kern onder leiding van campagneleider Steve Bannon, denkt dat er wel nog kansen voor Trump zijn. Hun ene theorie is: de peilingen kloppen niet. Het fenomeen Trump is zoiets als de brexit: de polls krijgen er geen vat op. Vele van zijn kiezers gingen nooit eerder stemmen. Worden ze dan wel gepeild? Trumps zalen zitten voller dan ooit. Zijn publiek is meer gemotiveerd dan ooit. Op basis van dat merkbaar enthousiasme denken sommigen dat ongemeten elementen spelen. Tegen deze theorie valt in te brengen: tijdens de voorverkiezingen schatten de peilingen Trumps aanhang behoorlijk juist in.

De andere theorie is die van de verbrande aarde. Het ziet er niet naar uit dat Trump nog een brede tent zal vullen. Daarvoor heeft hij te veel groepen geschoffeerd. Maar als de opgezweepte eigen aanhang massaal opdaagt, en de aanhang van Clinton thuisblijft, dan doen de peilingen er niet toe. Het plan is om onverpooosd aan de jongere Clintonaanhang uit te leggen wat voor een schurk Bill Clinton was. Daarmee zullen ze niet kiezen voor Trump. De idee is – de eigen aanhang is niet gedegouteerd over het recente nieuws rond Trump. De aanhang van Hillary is misschien wel te degouteren door oud nieuws over Bill en Hillary.

Peilingen lijken daar niet op te wijzen, de meeste adviseurs denken niet dat het zal lukken, en in het verleden maakten de seksverhalen rond Bill hem niet onverkiesbaar. Volgens sommige gokkantoren ligt de kans dat Hillary de volgende president wordt nu hoger dan 90 procent. Maar drie weken is een eeuwigheid in tijden van WikiLeaks.

Republikeinen maken zich ook al zorgen over wat er na 8 november gebeurt.

Trump zal zeker zondebokken aanduiden voor een gebeurlijke nederlaag. Als hij in dat geval te hardnekkig naar zijn eigen partij wijst, leidt dat misschien tot een splitsing, met de Trumppartij tegen de oude vrije markt Republikeinen.

Het kan ook goed uitdraaien, zei Ari Fleischer vrijdag op CNN. Fleischer was tussen 2001 en 2003 de woordvoerder van president George W. Bush.

Stel, argumenteerde hij, dat Trump terugkeert naar de zakenwereld en de politiek opgeeft – en tegen de verwachting in niet al te zuur reageert. “In dat geval kan de partij zich snel herstellen”. En Trump heeft in ieder geval een groep warm gemaakt, die de Republikeinen nooit in deze mate bereikt hebben: arbeiders, slachtoffers van de globalisering. Het zijn vaak mensen die al in geen tijd zijn gaan stemmen. Als daarnaast ook andere groepen bereikt worden, latino’s, zwarten, kan Trump hebben bijgedragen – via een onwaarschijnlijke omweg – tot de verruiming van de Republikeinse tent.