Wie is Paul Ryan, ‘de eenzaamste mens in Washington’ die tegenover Donald Trump staat?

De hoop van Republikeinen die gruwen van hun zo goed als genomineerde presidentskandidaat, Donald Trump, ligt in handen van een vreemde vogel, Paul Ryan, speaker van het Huis van Afgevaardigden en wellicht het enige Amerikaanse parlementslid dat in Washington op een veldbed slaapt. Maar wat vermag deze beleefde man tegen de vastgoedmagnaat?

Toen Paul Ryan vorige week aan CNN verklaarde dat hij ‘nog niet over de streep‘ was om Donald Trump te ondersteunen, werd hij meteen de leider van het snel afbrokkelende Nooit-Trump-kamp binnen zijn partij. Terwijl anderen zich in bochten wrongen om hun nochtans nog recent geafficheerde afkeer van politicus Trump om te buigen in flukse steun, gaf Ryan argumenten om af te wachten.

Hij maakte zelf zijn bochtje. Hij had altijd volgehouden dat hij hoe dan ook de genomineerde van de Republikeinse partij zou ondersteunen. Maar na de onverwacht snelle overwinning van The Donald zat hij met een heleboel vragen, zei hij aan CNN.

Hoe staat Trump tegenover de scheiding der machten? Hoe radicaal zal hij de agenda van de partij omvormen richting meer staatstussenkomst, richting een grotere en sterkere overheid? Wat met migranten en minderheden, met het inreisverbod voor moslims, met het martelen van gevangenen?

Donald Trump ‘heeft iets heel speciaals geërfd’, gaf hij aan, doelend op de partij van Abraham Lincoln en Ronald Reagan, en van Jack Kemp – degene die de economische/fiscale politiek van Reagan hielp bepalen, Reaganomics, en die nadien de mentor werd van Ryan.

‘Ik wil niet afgeven op wat hij (Trump) bereikt heeft’, aldus Ryan. ‘We nomineren niet alle vier jaar een Lincoln of een Reagan, maar we hopen dat onze genomineerde de ambitie heeft om zoals Lincoln te zijn of zoals Reagan, dat die persoon de principes van onze partij vooruithelpt en aantrekkelijk is voor een grote meerderheid van Amerikanen’.

Ryan praat niet luid, en praat niet vinnig, maar de boodschap kwam aan. Zij die nachtmerries hebben van Trump kregen weer enige hoop – al is niet duidelijk waarop. Tenzij er een partijrevolutie plaatsvindt, wint Trump de nominatie. Maar toch, het verzet van Ryan tegen Trump gaf sommige partijgenoten weer wat perspectief, of ten minste een gevoel van eerbaarheid.

‘Ik heb de partij niet geërfd, ik heb ze gewonnen’

Trump, gepikeerd, tweette terstond zijn reactie: ‘Paul Ryan zegt dat ik de Republikeinse partij geërfd heb. Fout. Ik heb ze niet geërfd, ik heb ze gewonnen met miljoenen kiezers’. Hij voegde in een mededeling toe, niet veel minder geïrriteerd: ‘Ik ben niet klaar om de agenda van Speaker Ryan te ondersteunen. Misschien kunnen we in de toekomst samenwerken en tot een overeenkomst komen over wat het beste is voor de Amerikanen. Zij zijn zo lang zo slecht behandeld dat het zowat tijd wordt voor politici om hen op de eerste plaats te zetten.’

Een van Trumps supporters zei dat Ryan niet langer speaker kon blijven.

Sarah Palin, net zoals Ryan ex-kandidaat vicepresident (zij van John McCain in 2008, hij van Mitt Romney in 2012) , maar momenteel furieus in het kamp van Trump, zei dat Ryans ‘politieke carrière voorbij is, behoudens een mirakel, omdat hij zo respectloos was voor de wil van het volk’.

Op 9 augustus is er een Republikeinse voorverkiezing in Wisconsin, waar ook de parlementszetel van Ryan betwist wordt door tegenkandidaat Paul Nehlen. Palin zei dat ze alles wat ze kan in het werk zou stellen om zakenman Nehlen te laten verkiezen. Nehlen, overigens, ondersteunt Trump wel.

Donderdag kwam er, op aangeven van partijleider Reince Priebus, een ontmoeting tussen Trump en Ryan, die drie kwartier duurde, en die niet leidde tot een gemeenschappelijke persontmoeting. De plooien zijn niet gladgestreken, Ryan kende zijn steun niet toe aan de presidentskandidaat hoewel hij diens ‘warmte’ prees en de bijeenkomst ‘hoopgevend’ noemde. Eenheid was een groot goed, zei hij naderhand, maar het volstaat niet te pretenderen dat we eensgezind zijn, als dat niet echt zo is. ‘In dat geval gaan we op halve kracht de verkiezingen in’.

De interpretatie van de ontmoeting liep sterk uiteen. Voor Peter Beinart in The Atlantic had Ryan zijn capitulatie voorbereid door niet langer over Kemp en over de erfenis van de partij te praten. Hij heeft gekozen voor eenheid boven principes. Voor andere commentatoren was het verzet ongebroken, en blijft de Grand Old Party hopeloos verdeeld.

Maar wie is Paul Ryan?

Maar wie is Paul Ryan – de man die vooralsnog heel beleefd dwarsligt?

Hij is in meerdere opzichten het tegenbeeld van Trump: kleinsteeds, vrij principieel, afgemeten in uitspraken, maar ook: niet bijzonder sympathiek – niet helemaal antipathiek op het niveau van Ted Cruz, maar op zijn manier ook een griezel. ‘Iemand met wie je geen oogcontact hebt in de gym’, zoals een columnist van The Guardian hem deze week omschreef.

‘Brownnose’

Hij beweert dat hij in de politiek is gestapt omdat beleid hem interesseert. Principes, theorie. Hij is al zijn hele volwassen leven aan het werk om de overheid kleiner te maken, begrotingstekort en staatschuld aan te pakken, belastingen te verlagen. ‘Minder belastingen, groter loonbriefje’ was de slogan waarmee in hij in de late jaren ’90 als 27-jarige zijn eerste parlementsverkiezing won.

In zijn boek uit 2014, The Way Forward: Renewing the American Idea, verwijst hij naar een ochtend in 1986 als bepalend voor leven en carrière. Hij had er een avondshift in de plaatselijke McDonald’s opzitten, waar hij quarterpounders bakte. Hij sliep uit, tot de telefoon rinkelde. De secretaresse van zijn vader, een advocaat, wilde weten waarom pa Ryan niet op kantoor was, er stonden nochtans klanten te wachten.

Paul Ryan ging naar de ouderlijke slaapkamer en trof zijn 55-jarige vader dood aan. Die vader had dan wel, ‘zoals zovele Amerikanen van Ierse komaf’, problemen met drank, maar er loopt ook een erfelijke draad die maakt dat mannen in de familie snel het loodje leggen.

Zoon Ryan werd zich op zijn zestiende heel bewust van zijn eindigheid. Hij lag een tijd – daar gaat hij niet op in – in onmin met God, en moest verantwoordelijkheid nemen in het huishouden, waar zijn moeder, die huisvrouw was geweest, bijstudeerde en een eigen zaak begon. Ryan werd een gehaast man, in een generatie van gehaaste Republikeinen. Hij is van hetzelfde geboortejaar (1970) als Ted Cruz, en een jaar ouder dan Marco Rubio.

Ryan werd, volgens zijn priester, iemand die gedreven zijn lichaam trainde – in het Engels klinkt het iets dubbelzinniger: hij trainde ‘religiously‘, aldus de pastoor. De gym was zijn tempel.

Er zat een ander aspect aan de jonge Ryan dat niet onbesproken bleef. Hij was een ‘brownnose‘, zegden klasgenoten. Van Dale vertaalt dat als ‘kontkruiper’ of ‘kontlikker’. Hijzelf zegt dat hij al op jonge leeftijd serieus moest zijn, en dat hij geen tijd had voor de gebruikelijke rebellie. Maar het ging volgens leeftijdsgenoten verder dan dat. En ook in het begin van zijn politieke carrière hield hij dat aspect aan: hij wilde op een goed blaadje staan bij mensen die zijn carrière ten goede kwamen. Hij schopt node tegen invloedrijke schenen – wat zijn verzet tegen Trump opmerkelijker maakt.

Janesville

Ryan groeide op in Janesville, Wisconsin, met ‘minstens 67 naaste familieleden’ in de directe omgeving. Het stadje van goed 60.000 inwoners werd welvarend door een fabriek van General Motors, die echter in 2008 de deuren sloot.

Janesville is in zijn boek een ideale plaats, waar mensen nog met mekaar begaan zijn, maar het is ook een laboratorium waar de sociale veranderingen zich laten voelen.

In zijn levensverhaal zat veel dat hem voor een maatschappij met uitkeringen en een sociaal vangnet had kunnen innemen. Hij zag met eigen ogen hoe zelfs huwelijken sneuvelden na het vertrek van GM. Nadat de mannen hun banen verloren, ging hun vrouwen vaak in het verre Kansas werken. Dat huwelijk op afstand hield geen stand. Ryan en zijn familie hadden zelf uitkeringen ontvangen na de dood van de vader.

Maar in eerste instantie bewandelde Ryan andere paden. Hij studeerde economie en kwam onder de invloed van denkers als Ludwig von Mises, Friedrich Hayek en – hoewel hij haar invloed later minimaliseerde – Ayn Rand (overigens: ook Donald Trump is een fan van oer-atheïst Rand, niet in het minst omdat hij zich herkent in haar hoofdfiguur, een architect, wat dicht genoeg staat bij een vastgoedmagnaat). Ryan was gewonnen voor de heel vrije markt, met heel weinig belastingen, en zo min mogelijk regels, met een overheid die een kleine en dienende rol had.

Onverwacht aanbod uit DC

Die overtuiging was er, volgens hem, voor hij plannen had om in de politiek te gaan. Hij was lang in dubio, schreef hij in 2014, of hij niet beter enkele jaren kon werken als ski-instructeur in Colorado. Hij hield van rotsklimmen, van het buitenleven.

Maar hij kreeg een aanbod uit Washington DC, waar hij al dan niet met hulp van zijn bergtraining een steile carrièreladder beklom, en zich als parlementslid specialiseerde in commissies die over centen en belastingen gingen. In 2012 volgde, al bij al onverwacht schrijft hij, wat een hoogtepunt had moeten worden. Hij werd uitverkoren tot kandidaat vicepresident van Mitt Romney. Dat bleek al snel een gemengd genoegen.

Ryan werd het vijfde wiel aan de wagen. Romney had hem uitverkoren omdat hij zijn ‘conservatief geweten’ kon zijn. Romney zelf stond bekend als gematigd, als een RINO (Republican in Name Only), hij was de gouverneur geweest van het progressieve Massachusetts, waar hij een ziekteverzekeringssysteem had gehanteerd dat voor Republikeinse hardliners te ‘Democratisch’ leek. Met Ryan haalde hij een favoriet van de Tea Party binnen, een prominent criticus van Obamacare.

Sois beau et tais-toi

Maar Ryan had een beperkt gebruik, zo beschrijft McKay Coppins, journalist bij Buzzfeed, in zijn boek The Wilderniss.

Sarah Palin, in 2008 de kandidaat vicepresident van John McCain, had in dat verkiezingsjaar niet alleen op kosten van de campagne in een glorieuze halve dag voor 150.000 dollar aan kleren gekocht, ze had ook blijk gegeven van een ongebreideld vermogen om te praten over datgene waar ze niks van afwist. Ze kon, in een beroemd interview, niet antwoorden op de vraag welke krant(en) ze las, maar ze sprak zich wel uit over politieke aangelegenheden – niet altijd in de tegenovergestelde richting van wat McCain dacht.

Het trauma van Palin was zo groot dat Ryan besliste de anti-Palin te zijn, geen nieuwe kleren te kopen en niets te zeggen wat Romney zou schaden. Romney, van zijn kant, was niet geneigd hem te vragen om iets te zeggen. En dus zweeg Ryan vaak, slecht gekleed naast de presidentskandidaat in een wankele poging tot ‘sois beau et tais-toi‘. Mooi zijn zonder nieuwe kleren, weliswaar, maar wel met foto’s uit de gym, waarbij Ryan zijn indrukwekkende spierballen etaleerde – gevolg van de ‘religieuze’ neiging tot training.

Backwards hat day at the gym just for you Paul Ryan. That picture gets better every time I see it pic.twitter.com/RneEqIY2

— Matthew Soto (@FortunateSon_) October 12, 2012

De irrelevantie van zijn rol wordt duidelijk uit zijn grootste schandaal als kandidaat vicepresident. Hij had zijn marathontijd als ‘ergens onder drie uur’ gekwalificeerd, terwijl hij in werkelijkheid ruim 4 uur over de loopwedstrijd had gedaan. Hij noemde dat een ‘eerlijke vergissing’, al zullen weinig lopers die een marathon hebben voltooid, zich ruim een uur in hun tijd vergissen.

Het team Romney-Ryan had grotere problemen dan die marathontijd.

Romney had de flater van de campagne begaan met zijn uitspraak dat 47 procent van de kiezers ongeacht de omstandigheden op Obama zou stemmen. Die 47 procent ‘hangt af van de overheid, die mensen geloven dat ze slachtoffers zijn, dat het de taak van de overheid is om voor hen te zorgen, ze geloven dat ze recht hebben op gezondheidszorg, voedsel, huisvesting, noem maar op. 47 procent van de Amerikanen betaalt geen inkomensbelasting. Onze boodschap van lage belastingen komt bij hen niet aan. Hij (Obama) zal het hebben over belastingverminderingen voor de rijken… Mijn taak is me geen zorgen te maken over die mensen. Ik zal hen nooit overtuigen om persoonlijke verantwoordelijkheid te nemen en te zorgen voor hun eigen leven. Ik moet proberen de 5-10 procent in het centrum die onafhankelijk zijn, die nadenken, te overtuigen’.

Het maakte niet uit dat Romney dit gezegd had tijdens een duur diner met geldschieters (50.000 dollar per bord), en dat het niet zijn bedoeling was dat er een video-opname van de uitspraak zou opduiken.

Romney leek te spuwen op ongeveer de helft van de kiezers.

Makers versus nemers

Ryan kon hem op dat moment niet helpen. Hij had zelf erger dingen te zeggen over die helft van de kiezers. Hij had het over de ‘makers’ versus de ‘nemers’. Ongeveer 60 procent van de bevolking was een ‘nemer’, iemand die meer van de staat ontvangt dan bijdraagt. Het kwam er voor hem op aan van meer mensen ‘makers’ te maken, en minder ‘nemers’ over te houden.

Na de nogal smadelijke verkiezingsnederlaag, of eigenlijk al tijdens de verkiezingscampagne, besefte Ryan dat hij fout zat. En hij bekende die fout, onder meer in zijn boek uit 2014, onder meer tijdens een TED-lezing. Hijzelf en velen in zijn omgeving waren ooit ‘nemers’ geweest, geeft hij nu toe. Het was aanstootgevend voor velen dat hij maar doordramde en hen in de categorie van ‘nemers’ wegduwde.

En de frustratie van de armen dat het systeem, onder meer door toedoen van de Republikeinen, tegen hen gericht was, was niet verkeerd, gaf hij toe. Amerika hield haar belofte niet. En die belofte was dat iedereen, wat ook de achtergrond, met inspanningen vooruit kon komen in het leven. Dat was een billijkheid die het land ergens kwijtgespeeld was. Het is de frustratie omtrent onbillijkheid die nu de campagnes van Trump en Bernie Sanders voedt.

Ryan zag bijna vier jaar geleden een ander pad om met die frustratie om te gaan. Hij startte een rondreis, hij belegde ontmoetingen die zijn begrip van armoede moesten voeden. Hij wilde begrijpen waarom mensen in het sociaal vangnet bleven hangen, liever dan weer op eigen benen te staan.

En zo kwam hij tot een soort sociaal kapitalisme, met idealiter nog altijd een piepkleine overheid en nog altijd een begroting in evenwicht, maar waarbij er programma’s zijn die niet minder zullen kosten dan vandaag, maar die niet door de overheid worden uitgevoerd, maar via een middenveld van vrijwilligers en ngo’s.

Ryan werd ook een van de figuren die de uitbreiding zochten van de partij naar alle bevolkingsgroepen – een van de dingen die hij Trump kwalijk neemt, is dat die deze groepen weer heeft weggejaagd, de Mexicanen en moslims, de vrouwen die toch al vaker Democratisch stemmen.

Welgemeend?

Eind vorig jaar ‘liet Ryan zich overtuigen’ om speaker te worden, in opvolging van John Boehner, die horendol was geworden van ‘oenen’ als Ted Cruz die hem het leven onmogelijk maakten met hun radicaal anti-Obamisme, met hun radicaal verwerpen van elk compromis.

Ryan zit nu met hetzelfde probleem. Hij vroeg en kreeg de steun van de conservatieve groep Republikeinen, de Freedom Caucus, maar hij is te flets geworden voor de Tea Party en de conservatieven, en hij is te principieel rechts voor Trump.

Er is bij hem natuurlijk nog een andere consideratie: zijn parlementsleden kunnen in november hun zetel verliezen. In conservatief gebied als Kansas zal het niet veel uitmaken, maar in swing states als New Hampshire of Pennsylvania, en zeker ook voor parlementsleden in gebied met veel Spaanstaligen kan de houding tegenover Trump bepalend zijn voor het resultaat.

In het algemeen is de regel dat eenheid het beste werkt, maar in die gebieden met Spaanstaligen kan juist oppositie tegen Trump betere resultaten geven.

Ryan is herhaaldelijk omschreven als eenzaam – of, zoals de conservatieve site Breitbart het in 2014 uitdrukte: ‘De eenzaamste mens in Washington‘. De cover van zijn boek uit dat jaar gaf dat aan. Die toont een handjes schuddende Ryan, waarbij, vreemd genoeg, iedereen van hem wegkijkt.

Hij werd eerst als de harteloze snijder in budgetten voorgesteld. Later, na de periode van het vicepresidentschap, probeerde hij de hartelijke snijder in budgetten te worden. Hij is vooreen hervorming van de migratiewetgeving, maar niet genoeg om zijn nek uit te steken voor een wet die hem in onmin zou brengen met de Tea Party. Hij wil de partij verbreden, maar heeft niet zijn nek uitgestoken (tot nu) om degenen te bekampen die migratie verafschuwen en die het gecodeerd racisme hanteren, dat Trump nu decodeert.

The Way Forward – Paul Ryan http://t.co/Q6KHRpzTCP #PoliticsampCurrentEvents #Book #Author #News pic.twitter.com/dMQ6VNCYzs

— Breaking Book News (@FollowBookNews) August 20, 2014

Hij zit geprangd tussen de conservatieve partijbonzen en Donald Trump, met bovendien zijn eigen agenda van verruiming die haaks staat op de twee groepen die hij te vriend moet houden – hij heeft de twee, de conservatieven en Trump, allebei nodig om het Huis van Afgevaardigden te laten draaien. Hij heeft de derden, de nieuwe kiezers, nodig om verkiezingen te winnen. Zijn positie, argumenteerde Breitbart, is niet zozeer principieel dan wel eenzaam, hij kiest niet gauw, hij wil het allemaal.

Vraag is dan waarom de man die het allemaal wil, nu tegen Trump ingaat. Wat wil hij bereiken? Is hij oprecht gedegouteerd door wat die aan voorstellen serveert? Hoopt hij Trump te temmen? Verwacht hij beter te worden van de wraak van Trump? Of speelt vooral persoonlijke ambitie?

Het is een onbeantwoorde vraag hoe ambitieus Ryan persoonlijk is. Voor zijn niet weinige vijanden is dit conflict met Trump een voorbereiding in de richting van een presidentskandidatuur in 2020. Zijn huisgenoten van de universiteit vertellen dat hij toen al niets wilde mispeuteren omdat het zijn latere politieke carrière zou kunnen hinderen.

Zijn vrienden zijn niet zo zeker. Een medestander, Yuval Levin, hoofdredacteur van het blad National Affairs, omschreef hem voor een achtergrondverhaal ooit zo: ‘Ik ken Paul niet als een kerel die denkt dat de enige foute in de wereld is dat hij niet aan het roer zit’.

Ryan laat zich liever overhalen dan ambitie te tonen. Hij liet zich overhalen om naar Washington te gaan. Hij liet zich overhalen om parlementslid te worden. Hij liet zich overhalen om speaker te worden, zei herhaaldelijk dat hij niet geïnteresseerd was in de baan. ‘Ik weet waar ik gelukkig ben: als het om beleid gaat’. De functie van speaker is toch eerder wat anders – de troepen in het gareel houden.

Hetzelfde met het presidentschap. Velen opperden dit jaar al zijn naam, maar hij wilde niet en hij zou niet, zei hijzelf. Ooit formuleerde zijn oudere broer het zo: ‘Er zou een leemte moeten zijn’. En dan zou hij wel in die leemte willen springen.

Het kan een interessante tweestrijd met Trump worden. Eind vorig jaar portretteerde ’60 minutes’, het wekelijkse nieuwsprogramma van CBS, hem naar aanleiding van zijn promotie tot speaker. Ryan bleek een soort Spartaan te zijn. Hij heeft geen verblijfplaats in Washington. Al wat hij er doet, zei hij, is werken en slapen, en dan kan een veldbed in zijn werkruimte volstaan.

Hij staat vroeg op en begint zijn dag in de gym. Daar doucht hij. Vervolgens werkt hij min of meer ononderbroken tot 23 uur of later. Hij monteert zijn bedje en is na een korte nacht weer klaar voor de gym. Zo leeft hij vier dagen per week. In de weekends reist hij af naar Wisconsin, naar zijn vrouw en kinderen. Je ziet het Trump niet doen – slapen in een veldbed.