Amerika kiest, maar wat en hoe? Alles wat u moet weten over Election Day

Waarom de kandidaat met de meeste stemmen niet automatisch wint, waar de zwaartepunten liggen en wanneer de resultaten komen: alles wat u moet weten over Election Day in de Verenigde Staten (8 november).

De belangrijkste keuze is natuurlijk die van de 45ste president van de VS, namelijk de Democrate Hillary Clinton (69) of de Republikein Donald Trump (70). Voor een handig overzicht van hun voornaamste verkiezingsbeloftes, lees: wat Clinton en Trump willen doen als ze president worden.

Een van de merkwaardigheden aan de stembusgang is dat de Amerikanen niet rechtstreeks de president verkiezen, maar wel kiesmannen of -vrouwen die in het Electoral College zullen zetelen. Dat Kiescollege zal uiteindelijk officieel het nieuwe staatshoofd aanduiden (zie lager).

Niet rechtstreeks

Dat heeft als gevolg dat het er voor een kandidaat niet toe doet om nationaal het hoogst aantal stemmen te halen of in de meeste staten te winnen. Het enige dat telt, is minstens 270 van de 538 kiespersonen binnenrijven. Is er geen absolute meerderheid in het Electoral College, dan komt de beslissing toe aan het Huis van Afgevaardigden dat uit de drie kandidaten met de meeste kiespersonen achter zich de president kiest.

De meest bevolkte staten leveren het grootste aantal kiespersonen – zo zijn er 55 te winnen in Californië tegenover amper 3 in Alaska. Een en ander relativeert meteen het belang van landelijke of nationwide polls.

In de meeste staten, met uitzondering van Maine en Nebraska, geldt het principe the winner takes all: de kandidaat die de meeste kiezers kan overtuigen, krijgt alle kiespersonen – hoe miniem het verschil ook is.

Strijdstaten

De geschiedenis leert dat de kandidaten al op voorhand zeker zijn van enkele staten. Zo zijn Californië en New York traditioneel pro-Democratisch en is Kansas en Mississippi van de Republikeinen.

Maar in sommige staten is het verschil tussen de Democratische en de Republikeinse kandidaat vaak erg klein en worden de verkiezingen echt een dubbeltje op zijn kant, de zogenaamde swing states of battleground states. Het is meestal in die staten dat de president echt wordt verkozen. De belangrijkste swing states zijn dit keer Florida (29 kiespersonen), Ohio (18), Georgia (16), North Carolina (15) en Arizona (11).

Ook dit jaar wordt aangenomen dat de winnaar in Florida een rode loper naar het Witte Huis heeft. Het was ook in die staat dat er in 2000 een zware betwisting rond de uitslag was. Pas na een uitputtende juridische slag rondom de geldigheid van stembiljetten werd de Republikein George W. Bush uitgeroepen tot winnaar in de Sunshine State. Hoewel de toenmalige Democratische vicepresident Al Gore landelijk gezien 540.000 stemmen meer had dan Bush, werd die laatste president omdat hij dankzij de kiesmannen van Florida de meerderheid had behaald in het Electoral College. Toen stuurde Florida 25 kiespersonen. De overwinning van Bush toen was overigens de vierde keer dat een kandidaat met landelijk de meeste stemmen achter zijn naam het niet haalde.

Op basis van de recente peilingen mag Clinton rekenen op minstens 150 tot mogelijk 260 kiesmannen en Trump op 50 tot 164. Er zijn 114 kiespersonen te verdienen in de staten die dit jaar tot de swing states gerekend worden.

De verdeling per staat is nu en ook in 2020:

Bovendien speelt ook binnen de staten een belangrijke geografische factor: waar Amerikanen wonen, bepaalt niet alleen hun voorkeur, maar ook de waarde van hun stem. Zo is in Illinois het platteland allicht pro-Republikeins, maar weegt de stad Chicago zodanig door dat de staat toch naar de Democraten zal gaan, schrijft onze VS-correspondent Rudi Rotthier. Lees meer: de ene stem is de andere niet.

Even belangrijk als de verkiezing van de president is die van het Congres. Want een Democratische president is vleuggellam als hij of zij moet regeren met een Republikeins Congres en omgekeerd. Op 8 november wordt het volledige Huis van Afgevaardigden herkozen en een derde van de Senaat.

Het Huis van Afgevaardigden telt 435 zetels en is op dit moment stevig handen zijn van de Republikeinen (247). De Amerikaanse media achten het onwaarschijnlijk dat de Democraten (188) de 30 extra zetels kunnen binnenrijven die nodig zijn om de meerderheid te veroveren. Voor het Huis gelden er zeker 23 ‘battlegrounds’. Zelfs al winnen de Democraten er, dan komen ze nog niet aan die dertig. Mogelijk kan de partij van Clinton wel profiteren van het negatieve effect dat de Trump-campagne op diens eigen partij heeft en de Republikeinse meerderheid doen afkalven.

De Senaat – nu 54 versus 44 in het voordeel van de Republikeinen – kan mogelijk wel weer in Democratische handen komen.

Lees ook: Clinton of Trump? ‘In ieder geval changement de decor voor Europa’

In twaalf staten wordt ook een nieuwe gouverneur verkozen. In acht daarvan zwaait een Democraat op dit moment de plak – Delaware, Missouri, Montana, New Hampshire, Oregon, Vermont, Washington en West Virginia – terwijl een Republikein aan de macht is in Indiana, North Carolina, North Dakota en Utah. Zeven van de twaalf races zijn open, want slechts vijf gouverneurs proberen aan te blijven. Bij de zeven open races zijn vijf gouverneursambten in handen van de Democraten en twee van de Republikeinen.

Gouverneursverkiezingen krijgen qua opkomst een stevige duw in de rug als er ook een zeer competitieve race naar het Witte Huis is en de kiezers lijken dan ook voor hun gouverneur over te hellen naar de partij van de nieuwe president. In de acht laatste jaren profiteerden vooral de Democraten van het samenvallen van beide verkiezingen. Ook in de territoria Puerto Rico en Amerikaans Samoa zullen er op 8 november gouverneursverkiezingen zijn.

Alsof dat alles nog niet volstaat, zullen er op 8 november in 35 staten ook in totaal meer dan 150 referenda gehouden worden.

Die volksraadplegingen gaan over de meest uiteenlopende onderwerpen. Zo zijn er die handelen over het legaliseren van belastingen, marihuana, het minimumloon of wapenbezit, maar ook bijvoorbeeld over de oprichting van een nieuwe staat. Sommige referenda zijn dan weer heel lokaal, zoals de vraag of er een nieuw schoolgebouw moet komen.

In Californië kunnen de inwoners zich zelfs uitspreken over het verplicht gebruik van een condoom voor pornoacteurs. Voorstel 60, ingediend door de Aids Healthcare Foundation, stipuleert dat producenten die geen condooms ter beschikking stellen van hun acteurs, boetes zouden krijgen van 1.000 tot 7.000 dollar.

In de hoofdstad Washington D.C. wordt aan de kiezers gevraagd of ze de hoofdstad opgesplitst willen zien in een nieuwe staat voor de inwoners en een federaal district voor de overheidsgebouwen en -monumenten. De nieuwe staat zou dan de naam New Columbia krijgen.

De VS van A telt circa 324 miljoen inwoners, van wie er grofweg 220 miljoen in principe stemgerechtigd zijn. Minder dan 150 miljoen mensen hebben zich officieel geregistreerd om te mogen stemmen. In 2012 brachten uiteindelijk 126 miljoen mensen ook effectief een stem uit.

Ruim een derde van de stemmen worden traditioneel vervroegd uitgebracht. Ook dit keer hebben volgens CNN al circa 30 miljoen mensen in 38 staten aan early voting gedaan. Het vervroegde stemmen kan in de campagnes van de kandidaten een rol spelen, hoewel niet helemaal duidelijk is op wie is gestemd. De resultaten worden pas op Election Day geteld. Volgens CNN, dat zich baseert op de analyse van het aantal geregistreerde Democraten of Republikeinen, bouwde Clinton al een voorsprong op in North Carolina en Nevada, Trump in Florida en Ohio.

Exit polls

De verkiezingen overspannen zes tijdszones en de regels verschillen per staat, maar de meeste stembureaus zijn geopend tussen 6 uur en 19 uur plaatselijke tijd. De laatste kieskantoren aan de westkust gaan dicht omstreeks 4 uur Belgische tijd woensdagochtend.

Tegen die tijd zullen de eerste exit polls uit de oostelijke staten al binnen lopen. De eerste officiële resultaten komen traditiegetrouw uit Dixville Notch in de staat New Hampshire. Als er een duidelijke winnaar is, dan zal die wellicht bekend zijn omstreeks 5 uur Belgische tijd woensdagochtend.

De officiële benoeming door het Kiescollege gebeurt op 19 december, de opvolger van Barack Obama neemt vanaf 20 januari 2017 zijn intrek in het Witte Huis. (KVDA)