‘Waarom krijgt de behoefte van jongeren om stoom af te laten niet meer aandacht?’

‘Jongeren willen opstaan uit hun opgelegde winterslaap’, schrijft kinderrechtencommissaris Caroline Vrijens. ‘Jongeren worden behandeld als volwassenen, terwijl ze andere behoeftes hebben dan volwassenen.’

Een geëngageerde leerkracht zegt me dat ze elke week haar leerlingen dieper ziet wegzakken: ‘Het doet me pijn om te zien hoe die ogen elke week doffer worden. Om het onbezorgde in mijn leerlingen te zien verdwijnen en de frustratie te zien toenemen. Ze hebben het gevoel dat alles voor hen beslist wordt. Dat er niet geluisterd wordt naar wat ze nodig hebben. Dat de focus alleen maar ligt op presteren, presteren en leerstof. Dat er nooit iemand vraagt: “Hoe is het met jullie? Lukt het allemaal nog wel?”‘

Eetstoornissen, gameverslavingen, depressies, afhaken thuis of op school

Leerkrachten, CLB-medewerkers, ouders en jongeren trekken al weken bij ons aan de alarmbel. De maatregelen wegen heel zwaar op jongeren: er is veel angst en stress door het afstandsleren, door de vele toetsen en door de regels. Ze missen elkaar en hun energie is op. Ze hebben het mentaal moeilijk of erger: ze haken af thuis of op school.

Voor jongeren is de tol vandaag onverantwoord hoog. Recente enquêtes en signalen van hulporganisaties bevestigen dat veel meer jongeren last hebben van depressieve gevoelens, het niet meer zien zitten, zichzelf verwonden. De cijfers over psychische problemen bij jongeren zijn alarmerend hoog.

Een mama nam deze week contact met ons op over haar 14-jarige dochter die sinds de lockdown een zware eetstoornis ontwikkelde. Haar dochter is letterlijk in gevaar. De ouders zijn ervan overtuigd dat het probleem ontstaan is door het sociaal isolement in de lockdown. Het meisje is zeker niet de enige kwetsbare tiener die daar door de crisis mee geconfronteerd is. Hulpverleners zeggen dat de wachttijden voor een residentieel aanbod om jongeren met een eetstoornis te helpen sterk gestegen zijn.

We kregen meldingen van ouders die enorm bezorgd zijn over hun kind. Jongeren die geen moed meer hebben voor school, geen uitlaatklep meer hebben, thuis rondhangen, uit verveling veel gamen, soms afglijden in een depressie. We kregen vorige week een alarmkreet van een groot CLB dat ze niet meer kunnen volgen. Dat de impact van corona nu meer dan ooit voelbaar is in hun werk en vooral voor kinderen en jongeren in een kwetsbare situatie onverantwoord groot is. Toekomstkansen verkleinen doordat jongeren niet kunnen aanhaken op het afstandsonderwijs en daardoor zwakkere schoolresultaten halen. Door de lockdown lopen ook thuis de spanningen op en moeten jongeren soms vertrekken. Er is de druk op het mentale welzijn door het gebrek aan perspectief voor jongeren en de wachtlijsten die nog langer worden waardoor broodnodige hulp soms uitblijft.

Focus ligt te sterk op regels, presteren en leerstof inhalen

86% van de leerkrachten ziet leerachterstand bij leerlingen. Scholen openhouden is de beste garantie om leerachterstand en toenemende ongelijkheid tussen kinderen en jongeren tegen te gaan. Maar ook daar knelt het schoentje: leerlingen die onder druk staan of zich niet goed in hun vel voelen, komen niet tot leren.

Scholieren voelen elke dag de maatregelen aan den lijve, volgen acht uur les met een mondmasker op of zitten acht uur voor een scherm zonder veel interactie met na de hele schooldag nog een hele waslijst taken. Ze zitten vaak in klassen waar ramen en deuren blijven openstaan en waar stilzitten in de kou veel energie vraagt. Ze hebben bijna geen vrijetijdsactiviteiten meer, geen bijeenkomsten met andere jongeren.

Een van de vele leerkrachten die kwam aankloppen bij de Klachtenlijn van het Kinderrechtencommissariaat zei dat veel van haar collega-leerkrachten gespannen rondlopen en vaak in de klas herhalen dat ze er vaart achter moeten zetten want dat de achterstand die jongeren vorig jaar opliepen erger is dan gedacht. Dat geeft jongeren weinig moed, verhoogt opnieuw de stress en de uitzichtloosheid en door die boodschap vaak te horen, lijken ze nog meer op te geven. De leerkracht pleit ervoor om jongeren ruimte te geven om te ventileren, om te vertellen wat deze crisis met hen doet. Ze zeggen dat ze niets anders horen dan: mondmasker niet afzetten of strafstudie, pijlen volgen op de grond, handen ontsmetten, afstand houden.

Onlinecontact kan fysiek contact niet vervangen

En ook thuis zitten ze vast, terwijl ze net op hun leeftijd zoveel behoefte hebben om uit te breken.

De impact van al die gemiste contacten is erg groot en helemaal anders dan bij volwassenen. Ook experts in mentaal welzijn, psychologen en psychiaters bevestigen dat. Als ze 14, 15 jaar zijn, ondergaan jongeren ingrijpende veranderingen in hun lichaam en hersenen die voorbereiden om stappen te zetten naar de buitenwereld. En zo hoort het ook: rond die leeftijd moeten ze de kans krijgen om de buitenwereld te verkennen. Hun brein en hun hormoonhuishouding veranderen waardoor sociale contacten met leeftijdsgenoten veel interessanter worden. Niet alleen als verstrooiing maar om sociale vaardigheden te leren, empathie te ontwikkelen en hun identiteit te vormen. ‘Jongeren een oefenterrein voor empathie ontzeggen, kan ons als maatschappij duur te staan komen’, zeggen pedagoge Marie Loop en psychologe Elke Geraerts. Onlinecontact kan dat fysieke contact niet vervangen, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek en uit onze enquête #jongerenovercorona. Denken op lange termijn is bij jongeren ook helemaal niet evident, ook weer doordat hun brein nog volop in ontwikkeling is. Perspectief missen en het gevoel van controleverlies zijn triggers voor depressies. En door te benadrukken wat allemaal niet mag en zonder hun inspraak de regels vast te leggen, maken we van jongeren passieve toeschouwers.

Toon begrip en vermijd repressief optreden

Ik sprak met heel wat jongeren die zeggen dat ze erkenning nodig hebben voor wat ze doen. Volledig onterecht wordt de grote groep van jongeren vaak met de vinger gewezen over wat ze fout doen, zonder rekening te houden met de inspanningen die ze leveren. Het is dat gebrek aan erkenning dat ze aanklagen. En dat er – ook op school – te weinig gevraagd wordt: ‘Hoe gaat het?’ Gewoon zonder onderliggende boodschap die verband houdt met schoolwerk, regels respecteren op straat, afstand houden van hun vrienden.

Jongeren worden behandeld als volwassenen, terwijl ze andere behoeftes hebben dan volwassenen. Ze moeten alles begrijpen en zonder morren volgen, ondanks hun eigen behoeften en hun ontwikkelende brein. Ze worden beboet omdat ze het samenscholingsverbod schenden. Het gaat dan niet om lockdownfeestjes, inbreuken of overlast. Nee, het gaat om tieners die even aan de schoolpoort of aan het buurtpleintje elkaar tegenkomen en een praatje maken.

We kregen een melding over vier jongeren die na een examen even stonden bij te praten aan de schoolpoort, want in de school zelf is napraten niet toegelaten. Een vijfde vriend uit de klas stopte bij het groepje om ook te ventileren over het examen. Ze werden berispt door politieagenten, hun identiteitskaarten werden opgevraagd en ze kregen te horen dat ze een boete krijgen omdat ze ‘fier zijn dat ze de maatregelen overtreden hebben en dat die boete een tof begin van de kerstvakantie zal zijn’. We kregen meldingen van ouders die het gevoel hebben dat de politie jongeren viseert.

Repressief optreden tegenover onze jongeren voor wie deze periode al zwaar weegt, zal de stress en de angst nog doen toenemen.

Geef jongeren als kwetsbare groep voorrang zodra versoepelingen mogelijk zijn

Jongeren zijn een kwetsbare doelgroep, zeker mentaal. Ze zijn sterk en veerkrachtig maar ze hebben eigen behoeften die nu extra onder druk staan. Het is niet meer dan natuurlijk dat ze soms willen ontsnappen aan thuis, dat ze met leeftijdsgenoten willen zijn om te ventileren, om steun te zoeken, om samen te zoeken, in vertwijfeling, om te relativeren, om te dromen over de toekomst.

Waarom is er geen overheidscommunicatie meer voor jongeren over wat wel nog mag? Waarom worden jongeren niet vaker uitdrukkelijk bedankt voor hun volgehouden inspanningen? Waarom krijgt hun behoefte om stoom af te laten en niet alleen met school bezig te zijn niet meer aandacht? Er moeten creatievere oplossingen zijn om jongeren meer buiten te laten samenkomen, te laten uitbreken. En voor jongeren die het nu extra lastig hebben, moeten we klaarstaan met hulp en een luisterend oor. Dit is een oproep om de wachtlijsten voor psychische hulp aan kinderen en jongeren verder in te korten. Op het terrein ziet iedereen overduidelijk hoe dringend dat is.

Dit is een oproep om jongeren als een kwetsbare groep te beschouwen in de verdere aanpak van de crisis. In de maatregelen, in versoepelingen en in de vaccinatiestrategie. Dit is een oproep om ervoor te zorgen dat de doffe blikken weer oplichten, dat jongeren eindelijk kunnen opstaan uit hun opgelegde winterslaap.