Factcheck: waarschuwing in mondmasker is gevolg van strenge Amerikaanse consumentenwet

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Een foto op Facebook toont een label in een mondmasker dat waarschuwt voor kanker en voortplantingsschade. De foto is echt, maar blijkt een gevolg van een erg strenge Californische consumentenbeschermingswet, die elk risico wil uitsluiten. Volgens toxicoloog Jan Tytgat wegen de mogelijke nadelen van enkele uurtjes zo’n masker te dragen vermoedelijk niet op tegen de voordelen ervan.

Op 29 april plaatst een Nederlander een afbeelding van een mondmasker op Facebook. De tekst op de afbeelding luidt: ‘Kanker en voortplantingsschade! Groot in het mondkapje gedrukt! Diverse landen en hebben het mondkapje reeds verboden! En wat doen wij? Men verplicht het te dragen!’

De foto met opschriften wordt 765 keer gedeeld en 56.000 mensen hebben hem intussen op hun tijdlijn zien passeren.

In het etiket van het gefotografeerde mondmasker lezen we in het Engels ‘Waarschuwing: kanker en voortplantingsschade’, gevolgd door een onleesbare link naar een website.

We stellen ons de volgende vragen: 1) Zien we een echte foto van een mondmasker? 2) Is het label echt? 3) Wat betekent het label?

1) Zien we een echte foto van een mondmasker?

Om deze vraag te beantwoorden zoeken we de eerste versie van deze foto die online kwam, want die kan ons naar de oorspronkelijke context leiden. We laden de afbeelding op in de Russische zoekmachine Yandex.

Het eerste zoekresultaat leidt ons naar een post op Twitter van de Amerikaan Alan Robertson. Hij plaatste dezelfde foto (zonder de opschriften) online op 14 maart 2021.

De kwaliteit van deze foto is beter. Nu kunnen we op het etiket ook lezen dat het mondmasker bestaat uit ‘100% katoen’ en dat het gemaakt is in China. Het bijschrift bij de foto op Twitter luidt: ‘Op een mondmasker gekocht bij Lowe’s’. Lowe’s is een Amerikaanse detailhandel.

Alan Robertson pleit in de bio van zijn Twitteraccount voor ‘echt nieuws’ en vermeldt ook de hashtags #Trump en #MAGA (Make America Great Again, een slogan van de vorige Amerikaanse president Donald Trump).

2) Is het label echt?

De tekst op het etiket is vreemd vormgegeven. We leggen de foto voor aan expert beeldmanipulatie Jurgen Dedeckere, opleidingshoofd multimedia en communicatietechnologie aan de Erasmushogeschool Brussel. ‘Het lijkt wel alsof iemand een Photoshop-tool verkeerd heeft gebruikt’, zegt hij. ‘De ‘WWW’ in het internetadres is bijvoorbeeld in hoofdletters: amateuristisch, maar dat betekent daarom niet dat er met de foto is geknoeid. Het kan ook origineel zo staan op het etiket.’

We doen een beeldanalyse met het beeldverificatiehulpmiddel van Deutsche Welle. Dedeckere: ‘Als je een afbeelding op het internet plaatst, dan wordt die verkleind: er wordt een compressie toegepast. Die verkleining kan gebeuren met een algoritme dat de beeldkwaliteit beïnvloedt. Zo zie je bij grote compressie zelfs met het blote oog artefacten verschijnen, kleine blokjes rond details in de foto. Die artefacten zijn echter altijd aanwezig bij compressie, zelfs al kunnen we ze niet zichtbaar waarnemen.’

Met de scan die we toepassen kunnen we verschillen in compressieniveau wél zichtbaar maken.

Dedeckere: ‘Je ziet dat de tekst op het etiket sterk uitgesproken is en wat meer opvalt. Dat is een logisch gevolg van dit soort scan die sterke contrasten tussen zwart en wit benadrukt. De contrastbenadrukking is bijna even duidelijk als bij de reflectie op de achtergrond (rechts van het mondmasker), dus dat is niet uitzonderlijk. Bovendien volgt ze de tekst heel correct. De oppervlaktes op het etiket linksboven en rechtsboven de tekst zijn netjes zwart. Dat zou niet het geval zijn als er een tekstvak zou over geplaatst zijn of voorgaande tekst verwijderd zou zijn. ‘

Kortom, er is geen aanwijzing dat de tekst op het etiket achteraf is gemanipuleerd. We zoeken dus verder met een simpele zoekopdracht in Google: ‘mondmasker Lowe’s kanker’.

Zo komen we uit bij de online winkel van Lowe’s, op een pagina waar je een zwart herbruikbaar mondmasker kan kopen. De webshop van Lowe’s valt niet te gebruiken vanuit Europa. We vergelijken een foto op die site (rechts) met de foto die we vonden op Twitter (links).

Zowel vorm en kleur komen overeen. Ook een detail aan de touwtjes zien we terug op beide foto’s (gele kaders). Het etiket is op de verschillende productfoto’s van Lowe’s niet zichtbaar, maar in een klantenbeoordeling onderaan de pagina zien we wel een label. Die persoon vraagt zich af ‘Kan kanker/voortplantingsschade veroorzaken?’

Beide gefotografeerde etiketten blijken identiek. De foto op Twitter werd dus quasi zeker niet gemanipuleerd.

3) Wat betekent het label?

Het mondmasker, dat verkocht wordt in de Verenigde Staten en gefabriceerd is in China, heeft dus een opmerkelijke waarschuwing op het etiket. Die waarschuwing staat ook te lezen op de site van Lowe’s zelf.

Het gaat over een zogenaamde Prop 65 Warning. In een pdf-file over dat mondmasker vinden we die volledige waarschuwing.

‘WWWP65Warningsca.gov’ zoals we lezen op het gefotografeerde etiket verwijst naar een website van de Californische overheid over Proposition 65. We lezen er dat het California Office of Environmental Health Hazard Assessment (OEHHA) de site heeft opgezet om mensen te informeren over chemicaliën, producten en locaties die worden geassocieerd met Proposition 65-waarschuwingen. Dat zijn waarschuwingen die inwoners van Californië informeren over de blootstelling aan chemicaliën die kanker of voortplantingsschade kunnen veroorzaken.

We contacteerden het OEHHA met vragen over die risico’s, maar kregen geen reactie.

Proposition 65 is de korte benaming voor een Californische wet uit 1986, de Safe Drinking Water and Toxic Enforcement Act. We leggen de wet voor aan specialist consumentenrecht Elias Van Gool (KU Leuven). Van Gool: ‘Deze deelstatelijke wet maakt geen geïntegreerd deel uit van de bestaande Amerikaanse federale wetgeving inzake productveiligheid of inzake het gebruik van chemische stoffen. Hoewel deze federale Amerikaanse regelgeving in het algemeen iets minder streng is dan de EU-regels die hiervan het spiegelbeeld vormen, is het ook in de VS niet toegelaten om aan consumenten een product aan te bieden dat kankerverwekkend is. Zo nodig zou een dergelijk product via een ‘recall‘ van de markt worden gehaald.’

Waarop slaat die waarschuwing? Van Gool: ‘In dit geval gaat het waarschijnlijk over het gebruik bij de productie van het mondmasker van een specifieke stof die onder Proposition 65 valt, maar die het masker niet onveilig maakt in de zin van de federale Amerikaanse regels, bijvoorbeeld omdat ze bij normaal gebruik niet vrijkomt of omdat de aanwezigheid onder een minimumdrempel valt.’

Van Gool: ‘De waarschuwing in het voorbeeld lijkt ook wat ridicuul: mensen die echt geloof hechten aan het risico waarvoor het label waarschuwt, zullen het mondmasker niet willen kopen of gebruiken. Dit toont meteen de beperkte impact aan van abstracte waarschuwingen op consumentenproducten. Meestal lezen consumenten deze waarschuwingen niet. En indien zij dit toch doen, geloven zij de waarschuwing niet of interpreteren zij ze op een wijze die strookt met hun aankoopbeslissing.’

Naast Proposition 65 speelt in dit geval mogelijk ook zogenaamde productaansprakelijkheid een rol. ‘Dit is een afzonderlijke aansprakelijkheid voor verkopers en producenten van gevaarlijke producten die schade veroorzaken, die in het Amerikaanse recht zeer belangrijk is’, legt Van Gool uit. ‘Producten kunnen soms ook als gevaarlijk worden beschouwd als er onvoldoende waarschuwingen worden gegeven. Dat geeft producenten een bijkomende reden om extra waarschuwingen op hun producten te zetten om zich juridisch in te dekken tegen mogelijke claims, denkend: better safe than sorry. Amerikaanse consumenten zijn vertrouwd met dergelijke waarschuwingen, zoals de waarschuwingen over warme dranken op wegwerpbekers, en in de meeste gevallen hechten ze er niet zoveel belang aan.’

‘In Europa zul je dergelijke extreme waarschuwingen minder snel zien’, zegt Van Gool. ‘De veiligheidsreglementering die reeds bij voorbaat verbiedt om risicovolle producten op de markt te brengen, is zoals gezegd in Europa nog iets strenger dan in de Verenigde Staten. Daarnaast worden er bij ons minder rechtszaken inzake productaansprakelijkheid ingesteld en wordt er ook iets minder belang gehecht aan expliciete waarschuwingen bij de beoordeling of een producent al dan niet aansprakelijkheid is voor een bepaald product.’

Toxicoloog

We leggen de foto ook voor aan toxicoloog Jan Tytgat (KU Leuven): ‘Het masker is gemaakt van katoen, een vezel uit de katoenplant en dus natuurlijk materiaal. Geen probleem hier, behoudens de mogelijkheid tot irritatie of contactallergie bij sommigen (alhoewel dit zeldzaam is). Katoen wordt echter vaak behandeld om er bijvoorbeeld mooi, glanzend en wit uit te zien. Verschillende scheikundige producten kunnen hiervoor gebruikt worden, onder andere formaldehyde (kankerverwekkend), maar ook kleurstoffen en zelfs insecticiden. Als men zo’n masker dus analyseert, zou het me niet verbazen één of meerdere van deze stoffen terug te vinden (zij het in zeer kleine hoeveelheden).’

Is dit masker van Chinese makelij dan wel veilig? ‘Dat kan je niet met zekerheid zeggen zonder een uitgebreide analyse,’ stelt Tytgat. ‘Je zou moeten nagaan in welke concentratie welke stoffen aanwezig zijn.’

Zou Tytgat dit masker zelf aandoen? ‘Onbezorgd zou ik dit mondmasker niet dragen, neen, maar ik zou het zeker wel gebruiken in een gesloten ruimte waar veel volk samen aanwezig is. De nadelen van enkele minuten of uurtjes zo’n masker te dragen, wegen vermoedelijk niet op tegen de voordelen om op die ogenblikken niet besmet te geraken.’

Over de al dan niet schadelijke gevolgen van mondmaskerdracht circuleerde al eerder misinformatie op sociale media, die werd ontkracht door factcheckers.