Factcheck: dokters vertellen onwaarheden over bijwerkingen coronavaccins

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op sociale media circuleert een kort videofragment waarin enkele dokters onjuiste informatie verspreiden over de coronavaccins. Het gaat om claims die niet nieuw zijn en die al meermaals door vaccinspecialisten werden weerlegd.

Op 18 december plaatst een Facebookgebruiker een filmpje online. Zijn bericht wordt 43 keer gedeeld, de Facebookpost bereikt 3500 mensen.

In het filmpje, dat iets meer dan twee minuten duurt, komen een Nederlandse, een Belgische en een Amerikaanse arts aan het woord. Ze vertellen in het Engels over de ‘gevaren’ van de coronavaccins. Het filmpje is voorzien van Arabische ondertitels.

De video blijkt een compilatie van fragmenten uit een langere video van een half uur, die op 7 december 2020 online kwam op het videoplatform BrandNewTube en daar al 250.491 keer bekeken werd.

De titel van de video luidt ‘Ask The Experts (Covid-19 Vaccine)‘. Die experten blijken geen vaccinologen, epidemiologen of virologen, maar een dertigtal dokters, tandartsen, apothekers, verpleegkundigen, chiropractors en natuurgeneeskundigen uit onder meer de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, België, Nederland, Ierland, Zweden en Noorwegen. In de video ontkennen ze meermaals het bestaan van een covidpandemie (bijvoorbeeld op 00:15 en 00:56) en verklaren ze dat de coronavaccins onveilig zijn (bijvoorbeeld op 00:18 en 01.00).

We onderzoeken de voornaamste claims uit het korte videofragment.

1) Coronavaccins kunnen vrouwen onvruchtbaar maken

Met die claim steekt de Nederlandse Elke de Klerk, huisarts in Antwerpen, van wal. Het is een bewering die al langer circuleert op sociale media, en een vrees die bij nogal wat mensen leidt tot vaccintwijfel.

Vanwaar komt die bewering? De coronavaccins zorgen voor de aanmaak van antistoffen tegen het stekeleiwit van het SARS-CoV-2-virus. Die antistoffen schakelen het virus uit wanneer ze het tegenkomen.

Nu zouden er, volgens een redenering van de sprekers in het filmpje, grote gelijkenissen zijn tussen het stekeleiwit van het SARS-CoV-2-virus en het lichaamseigen syncytin-1-eiwit, dat belangrijk is voor de ontwikkeling van de placenta tijdens de zwangerschap. De twee eiwitten zouden, nog volgens de sprekers in de video, zo sterk op elkaar lijken dat het lichaam ze zou kunnen verwarren, wat zou kunnen leiden tot een zogenaamde kruisreactie, waarbij de aangemaakte antistoffen ook met een immuunreactie reageren op het syncytin-1-eiwit. Daardoor zou het lichaam geen placenta vormen, met onvruchtbaarheid tot gevolg, zo luidt de schijnbaar wetenschappelijke uitleg.

Die redenering houdt geen steek, zegt vaccinologe Corinne Vandermeulen (KU Leuven). ‘De gelijkenis tussen het stekeleiwit van het coronavirus en het eiwit dat de placenta helpt vormen, is te beperkt om een kruisreactie te veroorzaken.’

Ook microbiologe Deborah Fuller van de University of Washington in Seattle beschouwt het risico op een kruisreactie als onwaarschijnlijk, zo signaleerde Knack al in een eerdere factcheck. De overeenkomsten tussen de beide eiwitten zijn volgens haar te beperkt om die reactie uit te lokken. Dat bevestigt ook vaccinologe Isabel Leroux-Roels (UZ Gent).

‘Ook de banale coronavirussen, die bijvoorbeeld een verkoudheid kunnen veroorzaken, hebben trouwens dit stekeleiwit, dat een minimale overeenkomst vertoont met het syncytin-1-eiwit,’ aldus nog Leroux-Roels. ‘Die veroorzaken ook geen onvruchtbaarheid.’

2) Coronavaccins kunnen ons DNA veranderen

Nog een claim van dokter De Klerk: coronavaccins zouden ons DNA kunnen veranderen. Ook dat is een bewering die vaak terugkeert op sociale media. Knack wijdde er al een eerdere factcheck aan, waaruit bleek dat coronavaccins ons DNA niet kunnen veranderen.

Bij klassieke vaccins worden antigenen toegediend onder de vorm van verzwakte of dode virussen of stukjes van virussen of microben. Ons immuunsysteem reageert op die antigenen door antistoffen aan te maken die ons tegen de ziekte beschermen.

Een aantal coronavaccins, waaronder die van Pfizer en Moderna, werkt met de nieuwe mRNA-techniek. Die bestaat erin dat het vaccin niet de hele genetische code – het DNA – van het virus bevat, maar alleen die van het zogenaamde ‘spike-eiwit’ of ‘S-eiwit’, het stekelvormige eiwit waarmee het coronavirus onze cellen binnendringt. Met die genetische code – het mRNA – kan het lichaam dat eiwit zelf produceren.

Het is echter niet zo dat die mRNa-vaccins ons DNA kunnen veranderen, want dat mRNA komt niet met ons DNA in contact. ‘Het komt fysiek niet in de buurt van ons DNA. Het blijft aan de buitenkant van de celkern, terwijl het DNA in de celkern zit’, zegt Vandermeulen.

‘Geen enkel vaccin is in staat om ons DNA te veranderen’, bevestigt ook vaccinologe Isabel Leroux-Roels. ‘Er zijn verschillende vaccins die de genetische informatie voor het S-eiwit bevatten, maar die kunnen onze genetische huishouding niet aantasten, want dat DNA of mRNA wordt niet in onze eigen genen geïntegreerd. Het DNA of mRNA wordt met behulp van de ‘machinerie’ van onze cellen omgezet naar het S-eiwit. De spiercellen rond de prikplek in onze bovenarm gaan dus na de vaccinatie kortstondig het S-eiwit zelf produceren en dat zet het immuunsysteem ertoe aan om antistoffen aan te maken. Dat mRNA wordt daarna weer afgebroken.’

3) De coronavaccins werden te snel ontwikkeld

Een derde spreker, de Amerikaanse psychiater Andrew Kaufman beweert dat de vaccins te snel ontwikkeld zijn om hun effectiviteit en veiligheid goed te kunnen testen. Ook dat is een bezorgdheid die vaker wordt uitgesproken, en die al aan bod kwam in een eerdere factcheck van Knack.

Dat een vaccin erg snel is ontwikkeld, wil niet zeggen dat er minder tijd dan normaal is besteed aan de werkzaamheid of de veiligheid, benadrukt vaccinologe Isabel Leroux-Roels (UZ Gent).

Voor die snelle ontwikkeling van de covid-19-vaccins bestaan een aantal verklaringen. Om te beginnen is het zo dat het onderzoek naar covidvaccins absolute voorrang krijgt bij onderzoeksinstellingen en bedrijven. ‘Ook worden de onderzoeksfases voor de covid-19- vaccins parallel opgestart en overlappen ze gedeeltelijk. En de administratieve ‘wachttijden’ tussen alle stappen van het onderzoek en de registratie werden drastisch ingekort’, zegt professor Leroux-Roels.

Het is volgens haar trouwens een misvatting dat mensen in klinische studies tien jaar lang opgevolgd zouden worden. ‘De totale ontwikkeling duurt misschien acht à tien jaar maar de individuele deelnemers worden doorgaans gedurende één jaar opgevolgd. Slechts een beperkte groep wordt gedurende langere tijd opgevolgd, bijvoorbeeld om de evolutie van de antistoffen over de jaren te documenteren.’

Gebeurt die langere opvolging ook om zicht te krijgen op mogelijke bijwerkingen op lange termijn? ‘Bijwerkingen na vaccinatie verwacht je vooral op het moment van de toediening en de eerstvolgende dagen erna, en tot maximaal 6 weken na de inenting,’ zegt Leroux-Roels. ‘Men baseert zich hiervoor op de analyse van de bijwerkingen van alle geregistreerde vaccins en op decennialange ervaring. De geneesmiddelenagentschappen hebben een veiligheidsmarge van 2 weken extra ingebouwd bovenop die 6 weken, waardoor veiligheidsgegevens tot 8 weken na vaccinatie volstonden voor de registratie van de vaccins. Uiteraard wordt de veiligheid verder opgevolgd en gedocumenteerd, maar er is geen enkel argument om aan te nemen dat het voor covidvaccins anders zou verlopen.’

Die snelle ontwikkeling van de coronavaccins lukt ook omdat sommige technologieën die gebruikt worden om ze te bouwen, al eerder zijn gebruikt voor andere vaccins. Leroux-Roels: ‘Johnson & Johnson beschikte bij de start van het onderzoek naar het vaccin tegen covid-19 bijvoorbeeld al over de veiligheidsgegevens van meer dan 60.000 deelnemers aan klinische studies met verschillende kandidaat-vaccins die gebruik maken van dezelfde vector of ‘koerier’.

Enkele farmaceutische bedrijven hadden verder al ruime ervaring met onderzoek naar kandidaat-vaccins tegen SARS en MERS, die zich ook richten op het ‘stekeleiwit’ dat door het coronavirus wordt gebruikt om in onze cellen binnen te dringen. ‘Door dat eerdere onderzoek was de basis al gelegd voor het huidige vaccin’, zegt Leroux-Roels.

4) Coronavaccins kunnen leiden tot auto-immuunziekten

De Vlaamse arts Hilde De Smet zegt dat het ontstaan van auto-immuunziekten een mogelijke bijwerking kan zijn van de coronavaccins. ‘Het gaat om auto-imuunziektes die vergelijkbaar zijn met de complicaties die kunnen optreden bij covid-19-patiënten,’ zegt ze.

‘Bij een auto-immuunziekte maakt het immuunsysteem antistoffen aan tegen lichaamseigen eiwitten, en valt het dus het eigen lichaam aan’, verduidelijkt vaccinologe Vandermeulen. Volgens de vaccinologe is het hoogst onwaarschijnlijk dat een mRNA-vaccin zo’n auto-immuunreactie zou veroorzaken. ‘Ik heb in nog geen enkele studie of rapport iets gelezen over auto-immuunziekten die zouden zijn opgetreden na covidvaccinatie.’ Ook vaccinologe Leroux-Roels heeft hier geen weet van, terwijl ze benadrukt dat mogelijke bijwerkingen zeer nauwgezet worden opgevolgd.

Een mRNA-vaccin stimuleert onze cellen om het stekeleiwit van het coronavirus aan te maken. Dat eiwit moet op zijn beurt het immuunsysteem in actie doen schieten, zodat het voorbereid is bij een echte besmetting. Kan die techniek leiden tot een auto-immuunziekte, doordat het lichaam reageert op een eiwit dat het zelf aanmaakt? ‘Die kans is uiterst klein, zegt Vandermeulen. ‘Het mRNA-vaccin bevat alleen de genetische code van het eiwit van het coronavirus. Dat eiwit is geen menselijk eiwit, ook al wordt het geproduceerd door een menselijke cel.’

‘Bij de ontwikkeling van vaccins controleert men tegenwoordig altijd of de antigenen die men gebruikt, zoals in dit geval het stekeleiwit, niet te sterk gelijken op menselijke eiwitten, precies om te vermijden dat de antistoffen ook zouden reageren op lichaamseigen eiwitten en dan het imuunsysteem van het lichaam zouden aanvallen’, benadrukt Vandermeulen nog.

5) Coronavaccins kunnen leiden tot een cytokinestorm

Volgens dokter De Klerk kunnen coronavaccins ook leiden tot een cytokinestorm. Het is een claim die vaccinologe Corinne Vandermeulen nog niet eerder hoorde. ‘Waarschijnlijk komt die bewering voort uit de vaststelling dat het virus zelf een cytokinestorm kan veroorzaken.’

Zo’n cytokinestorm treedt op wanneer ons immuunsysteem te hevig reageert op het virus dat binnengedrongen is in de longen. ‘De immuuncellen reageren dan door massaal stoffen te produceren die het immuunsysteem in overdrive brengen, waardoor het de eigen organen begint aan te vallen’, legt Vandermeulen uit. ‘In het begin van de coronacrisis zagen we dit vaker gebeuren bij coronapatiënten. Dankzij een betere behandeling van covid-19 is dat nu veel minder vaak het geval.’

Als het virus een cytokinestorm kan veroorzaken, is het dan theoretisch mogelijk dat het vaccin dit ook kan? Die kans acht Vandermeulen bijzonder klein. ‘De vaccins zijn ontwikkeld om een evenwichtig immuunantwoord uit te lokken. Bovendien bevatten de vaccins die in België tot nu toe worden gebruikt – Pfizer en Moderna – alleen het stekeleiwit en niet het volledige virus, en is de dosis van het stekeleiwit beperkt. Voor zover ik weet, is een cytokinestorm nog nergens gemeld als mogelijke nevenwerking van een van de vaccins.’

Ook Isabel Leroux-Roels acht het ontstaan van een cytokinestorm na vaccinatie zeer onwaarschijnlijk. ‘Een cytokinestorm ontstaat in de longen, waar het virus zich in massale hoeveelheden bevindt. Bij vaccinatie wordt enkel een beperkte hoeveelheid van het stekeleiwit in de spier geïnjecteerd.’