Factcheck: Nee, vaccins injecteren geen kanker in ons lichaam

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Volgens een Facebookbericht zouden vaccins ‘kankers injecteren in ons lichaam’. De vaccins voor covid-19 zouden volgens dat bericht ook te snel en niet op een wetenschappelijke manier ontwikkeld zijn. Dat klopt niet, zeggen specialisten.

Op 15 november post de Oost-Vlaamse gezondheidstherapeut Daniël Derweduwen een lang bericht op zijn Facebookpagina, die 1436 volgers telt. Hij deelt hetzelfde bericht ook op zijn Facebookpagina The Healthman – Daniel Derweduwen, die 3276 volgers heeft.

Derweduwen verwijst in het bericht naar zijn bron: ‘Dr. Carrie’, een osteopate uit Nieuw-Zeeland. De tekst van het Facebookbericht lijkt een machinale vertaling van de transcriptie van een video van Dr. Carrie, wat de verstaanbaarheid niet ten goede komt.

Het bericht krijgt 152 opmerkingen, wordt 114 keer gedeeld en bereikt minstens 7600 mensen. Velen bedanken Derweduwen voor het delen van de informatie. ‘Een openbaring’, vindt iemand. Slechts één iemand reageert kritisch op de informatie en doet ze af als ‘zever’.

Het bericht is erg lang, wat het onmogelijk maakt om te reageren op alles wat Derweduwen schrijft. We beperken ons daarom tot drie opvallende claims (telkens aangeduid in het geel).

1- ‘De vaccins voor covid-19 zijn te snel en niet volgens een goede wetenschappelijke methodologie ontwikkeld’

Het is een bezorgdheid die wel vaker wordt uitgesproken, zelfs door huisdokters, zoals onlangs nog bleek uit een enquête van Artsenkrant. Worden de covidvaccins niet te snel ontwikkeld om veilig te kunnen zijn?

Dat de vaccins in een erg korte tijd worden ontwikkeld, wil niet zeggen dat er te weinig tijd wordt besteed aan de werkzaamheid of de veiligheid, benadrukken professor microbiologie en infectiepreventie en vaccinologe Isabel Leroux-Roels (UZ Gent) en viroloog Johan Neyts (KU Leuven), die aan het Rega Instituut zelf ook werkt aan de ontwikkeling van een vaccin tegen covid-19.

Voorrang

Voor die snelle ontwikkeling van de covid-19-vaccins bestaan een aantal verklaringen. Om te beginnen is het zo dat het onderzoek naar covidvaccins nu absolute voorrang krijgt bij onderzoeksinstellingen en bedrijven. ‘Ook worden de onderzoeksfases voor de covid-19- vaccins parallel opgestart en overlappen ze gedeeltelijk. En de administratieve ‘wachttijden’ tussen alle stappen van het onderzoek en de registratie worden drastisch ingekort’, zegt professor Leroux-Roels.

Het is volgens haar trouwens een misvatting dat mensen in klinische studies tien jaar lang opgevolgd zouden worden. ‘De totale ontwikkeling duurt misschien acht à tien jaar maar de individuele deelnemers worden doorgaans gedurende één jaar opgevolgd. Slechts een beperkte groep wordt gedurende langere tijd opgevolgd, bijvoorbeeld om de evolutie van de antistoffen over de jaren te documenteren.’

Die snelle ontwikkeling van de coronavaccins lukt ook omdat sommige technologieën die gebruikt worden om de vaccins te bouwen, al eerder zijn gebruikt voor andere vaccins. Leroux-Roels: ‘Johnson & Johnson beschikte bij de start van het onderzoek naar het vaccin tegen covid-19 bijvoorbeeld al over de veiligheidsgegevens van meer dan 60.000 deelnemers aan klinische studies met verschillende kandidaat-vaccins die dezelfde vector gebruiken.’

Enkele farmaceutische bedrijven hadden verder al ruime ervaring met onderzoek naar kandidaat-vaccins tegen SARS en MERS, die zich ook richten op het ‘stekeleiwit’ dat door het coronavirus wordt gebruikt om in onze cellen binnen te dringen. ‘Door dat eerdere onderzoek was de basis al gelegd voor het huidige vaccin’, zegt professor Leroux-Roels.

Dierproeven

‘De onderzoeksfasen zelf verlopen echter op dezelfde manier als bij andere vaccinonderzoeken’, benadrukt Leroux-Roels. Tijdens het preklinische onderzoek worden vaccins getest bij proefdieren. In die fase wordt onderzocht of het vaccin veilig is en of het leidt tot de ontwikkeling van antistoffen. Er wordt nagegaan welke dosis nodig is bij de mens en in welke mate het vaccin eventueel nevenwerkingen veroorzaakt. Daarna worden de dieren blootgesteld aan het virus om na te gaan of de vaccins effectief werkzaam zijn.

Dierproeven overslaan is, anders dan wat in het Facebookbericht wordt gesteld, nooit een mogelijkheid. ‘In ieder geval worden alle vaccins en dus ook die voor covid-19 eerst op proefdieren getest’, aldus Leroux-Roels. ‘Alleen is het zo dat bepaalde dierproeven mogen worden overgeslagen wanneer er al voldoende dierproeven met die specifieke technologie zijn uitgevoerd.’

In een tweede fase worden de kandidaat-vaccins tijdens klinische tests toegediend aan een kleine groep mensen om de veiligheid na te gaan en om te bepalen hoe groot de dosis moet zijn. In deze fase moet al blijken of de proefpersonen antistoffen opbouwen.

Tienduizenden mensen

In fase 3 wordt nagegaan of de vaccins effectief werken in vergelijking met een placebo. ‘Deze gerandomiseerde placebogecontroleerde studies zijn altijd de norm’, aldus professor Leroux-Roels. ‘Men wijkt hier enkel van af in twee gevallen: wanneer het niet meer ethisch verantwoord is om een placebo toe te dienen, bijvoorbeeld omdat er al een geregistreerd vaccin bestaat tegen de ziekte.’

‘Het tweede geval waarin men van die norm kan afwijken is wanneer de incidentie van een infectieziekte zeer laag is en men bijvoorbeeld uit eerdere studies weet dat er bescherming is tegen de infectie als bepaalde niveaus van antistoffen worden opgewekt’, vult Johan Neyts aan.

‘De steekproefgrootte van de fase 3-studie wordt berekend door statistici, die daarbij rekening houden met onder meer de geschatte doeltreffendheid van het vaccin en de hoeveelheid virus die circuleert in de maatschappij, dus hoe groot of hoe klein de kans is dat een deelnemer aan de studie geïnfecteerd raakt’, zegt Leroux-Roels.

‘Hierdoor komt men voor het covidvaccin uit bij steekproeven van 25.000 à 45.000 deelnemers, dat is een groter aantal mensen dan voor veel andere vaccins’, aldus Leroux-Roels. ‘Ter vergelijking: het vaccin Bexsero (tegen meningokokken type B) bijvoorbeeld, werd geregistreerd nadat het bij minder dan 9000 deelnemers was getest.’

In deze fase 3 komen ook eventuele bijwerkingen aan het licht. ‘Die kan je vooral verwachten tijdens de eerste dagen, weken of eventueel maanden na de vaccinatie. Het kan gaan om pijn of roodheid op de prikplaats, vermoeidheid, koorts, hoofdpijn of spierpijn. Die eventuele bijwerkingen zijn te wijten aan het stimuleren van het immuunsysteem.’

Fase 4

Op het moment van de registratie van de covidvaccins zullen er al goed gedocumenteerde gegevens beschikbaar zijn over een periode van 5 à 6 maanden’, zegt Leroux-Roels. ‘Hoewel vaccins over het algemeen zeer veilige producten zijn, is het belangrijk om ook de veiligheid op lange termijn te documenteren, bijvoorbeeld door fase 4-studies te organiseren, dat zijn follow-upstudies na de registratie van een vaccin. Daarbij zal ook de duur van de bescherming geëvalueerd worden.’

‘We gaan echter niet wachten op die langetermijngegevens vooraleer een vaccin te registreren. Het zou onethisch zijn om mensen een goed werkzaam vaccin te onthouden vanwege een theoretisch bijzonder klein risico op bijwerkingen.’

2 – ‘Vaccins injecteren kanker’

Ook die passage klopt niet, volgens Neyts en Leroux-Roels. ‘Om te beginnen is de definitie van kanker niet juist’, zegt Johan Neyts. ‘Wat de ontwikkeling van vaccins betreft: sommige vaccins – bijvoorbeeld die tegen hepatitis A en polio – worden inderdaad gekweekt op celculturen. Daarvoor heeft men nood aan makkelijk te kweken celculturen, zoals bijvoorbeeld de MRC(5)cellen waarnaar Derweduwen verwijst. Dat zijn cellen die men heeft geïsoleerd uit longweefsel. Je kunt die in een labo een aantal maanden kweken, tot ze uiteindelijk verouderen en op een bepaald moment kapot gaan. Die worden dus niet onsterfelijk gemaakt, zoals in het bericht wordt beweerd.’

‘Anderzijds zijn er bepaalde cellijnen die je continu kunt blijven kweken en die je dus “onsterfelijk” zou kunnen noemen, maar ook dat zijn geen kankercellijnen’, zegt Neyts. ‘Een voorbeeld daarvan zijn Vero-cellen, die onder meer worden gebruikt voor het poliovaccin en het rotavirusvaccin.’

Kweekbodem

‘Hoe dan ook’, benadrukt Neyts, ‘maken de gebruikte cellen geen deel uit van het vaccin. Die cellen vormen het substraat waarop het vaccin wordt gekweekt, de kweekbodem zeg maar, maar ze komen niet in het vaccin terecht, onder meer dankzij een uiterst nauwkeurige en gestandaardiseerde zuiveringsmethode.’

Neyts wijst er verder nog op dat er vaccins bestaan die net kanker kunnen voorkomen. Zo beschermt het vaccin tegen het hepatitis B-virus tegen de leveraandoeningen die het virus veroorzaakt, waaronder leverkanker. Baarmoederhalskanker wordt veroorzaakt door het papillomavirus; het vaccin tegen dit virus beschermt tegen deze vorm van kanker.

3 – ‘Vaccins bevatten kwikderivaten en aluminiumafgeleiden’

‘Wat Derweduwen over de kwikderivaten schrijft, heeft betrekking op thiomersal, een middel dat wordt toegevoegd aan flacons die meerdere dosissen bevatten, om bacteriële besmetting van de flacon te voorkomen’, legt Leroux-Roels uit. ‘Het zit niet meer in verpakkingen die slechts één dosis bevatten, maar de meeste coronavaccins zullen in een verpakking met meerdere dosissen zitten, dus mogelijk zit het er opnieuw bij.’

In elk geval is bewezen dat die minuscule hoeveelheden kwik verwaarloosbaar zijn, en geen schade berokkenen. ‘We krijgen veel meer kwik binnen op andere manieren, bijvoorbeeld door het eten van vette vis.’

Dat veel vaccins aluminium bevatten, klopt. Aluminium is volgens Leroux-Roels sinds meer dan 80 jaar de meest gebruikte hulpstof in heel wat commerciële vaccins, vaak onder de vorm van aluminiumverbindingen zoals aluminiumsulfaat of aluminiumhydroxide. Die zorgen ervoor dat ons afweersysteem sneller en krachtiger op het vaccin reageert, waardoor de werkzaamheid toeneemt. Zo kan de hoeveelheid antigeen, het werkzame bestanddeel in vaccins, worden verlaagd.

Sommige tegenstanders van vaccinatie beweren dat aluminium als hulpstof gevaarlijk is en de hersenen kan beschadigen. ‘Dat klopt niet’, zegt Leroux-Roels. ‘Aluminium is geen zwaar metaal. Het veroorzaakt alleen problemen bij veel hogere doseringen. De hoeveelheden die via vaccinatie in het lichaam terechtkomen – 0,1 tot 0,5 mg per dosis, naargelang van het vaccin – zijn verwaarloosbaar in verhouding tot de hoeveelheid aluminium die we dagelijks inademen, eten en drinken. Aluminium zit namelijk overal: in de lucht, in drinkwater en voedsel. Na 80 jaar gebruik in vaccins op grote schaal werd nog nooit een probleem gerapporteerd.’

Per dag krijgen we ongeveer 5 tot 10 mg aluminium binnen via onze ademhaling en ons voedsel, zo blijkt uit een factcheck op de website van Gezondheid en Wetenschap. De Food and Drug Administration (FDA), het Amerikaanse overheidsorgaan dat geneesmiddelen en voeding controleert, heeft in 1993 een schatting gemaakt van de dagelijkse inname van aluminium via voedsel. Die varieert van 0,10 tot 0,12 milligram per kilogram lichaamsgewicht per dag, terwijl het minimale risiconiveau voor inname via de mond volgens de FDA ligt op 1 milligram per kilogram lichaamsgewicht per dag gedurende meer dan 365 dagen. Voor een persoon die 70 kilo weegt komt dat dus neer op minstens 70 milligram per dag. De concentratie aluminium in het lichaam na vaccinatie blijft dus ver onder het toelaatbare niveau.