‘Zal corona leiden tot de renaissance van de klassieke media?’

David Van Turnhout van Liberales ziet na de coronacrisis kansen voor de traditionele media.

Toen vorig jaar de corona-epidemie nog in alle hevigheid woedde, overspoelde ook een golf van complottheorieën de wereld. Eerst opperden complotdenkers dat de uitbraak een uit de hand gelopen experiment van de Chinezen was, en toen Bill Gates geld en middelen vrijmaakte voor de zoektocht naar een vaccin, werd hij het slachtoffer van allerlei vreemde theorieën. Volgens sommigen zouden we met de hulp van een vaccin zelfs allemaal eigendom worden van Microsoft. Ondanks deze tegenstand is intussen is 64 % van de Belgen al minstens één keer gevaccineerd en het lijkt erop dat we tegen augustus een vaccinatiegraad van 80 % zullen halen onder volwassenen. Dat hebben we mee te danken aan het uitstekende werk van onze kritische media. Zij maakten het afgelopen jaar hun essentiële rol als factcheckers meer dan waar.

Terwijl sociale media er maar niet in slaagden om de voortdurende stroom van desinformatie te stoppen, wierpen de klassieke media zich op als een baken van zekerheid in hoogst onzekere tijden. Het lijkt er zelfs op dat ze door corona hun ware essentie hebben teruggevonden, namelijk het checken van feiten, bronnen en verhalen. Hopelijk blijft dat zo, want pre-corona durfden wetenschapsredacties soms op de lauweren rusten en namen journalisten zonder al te veel bronnenonderzoek vaak klakkeloos de berichten van internationale persagentschappen over.

Een voorbeeld: In 2015 nam de Britse wetenschapsjournalist John Bohanon de wereld bij de neus met een artikel over het afslankende effect van chocolade. Duitse onderzoekers hadden volgens hem ontdekt dat de dagelijkse consumptie van chocolade leidde tot gewichtsverlies. Bohanon liet de valse claims publiceren in een medisch vakblad en de meeste journalisten namen het persbericht over. In meer dan 20 landen berichtten de media over het heilzame effect van het bruine goedje. Sommige media raadden zelfs aan om het dagelijks te eten om van je overtollige vet af te raken. Ze waren echter vergeten de bron te controleren, en zagen niet dat de ‘wetenschappelijke’ publicatie was verschenen in een zogenoemd rooftijdschrift. In zo’n tijdschrift kan je met slechte bedoelingen publicaties kopen en vervolgens claimen dat je onderzoek gestaafd is. In tegenstelling tot échte wetenschappelijke vakbladen wordt zo’n artikel aan geen enkele controle door onderzoeksinstellingen of andere wetenschappers onderworpen. Bohanon klaagde hiermee de gemakzucht in de media aan, maar ook de tijdsdruk waarbinnen journalisten vaak complexe zaken moeten uitzoeken.

Lang leek het erop dat de klassieke media het razendsnelle tempo van sociale media probeerden te evenaren, maar daar lijkt door corona verandering in te komen. Redacties nemen door de tsunami van informatie net meer de tijd om nieuws te controleren en spelen op die manier hun rol als leverancier van kwaliteitsinformatie uitstekend uit. In tegenstelling tot wat vele doemdenkers enkele jaren geleden voorspelden, zullen de nieuwe media hun traditionele tegenhanger helemaal niet van het toneel verdringen. Integendeel: sociale media maken paradoxaal genoeg de rol van klassieke kwaliteitsmedia noodzakelijk. Dat bewijzen ook de cijfers.

Volgens een onderzoek van de VUB en Imec in opdracht van het internationale persagentschap Reuters, steeg het vertrouwen in de traditionele media tijdens de coronacrisis met maar liefst 11 %. In tijden van onzekerheid en tegenstrijdige informatie op sociale media gaan mensen dus duidelijk op zoek naar nieuws dat door betrouwbare en gespecialiseerde journalisten is geverifieerd.

Lezers zijn bereid hiervoor te betalen en zo aan de alledaagse bagger te ontsnappen. Ook sociale media zelf doen nu een beroep op journalisten van onder andere Knack om berichten te verifiëren en ook dat is een stap in de goede richting. In dat opzicht heeft corona de vierde macht en dus ook de democratie versterkt. Hopelijk zet deze evolutie zich voort en hoeft de Vlaming zich bij de volgende pandemie opnieuw alleen maar zorgen te maken over zijn voorraad wc-papier, terwijl hij in het kleinste kamertje een kwaliteitstijdschrift leest.

David Van Turnhout is voorzitter van Liberales.