‘Misschien moeten we iets minder kwistig met het etiket “complottheorie” omspringen’

‘Zou het kunnen dat we in de paniek van de coronacrisis iets te snel een aantal hypothesen als complottheorieën terzijde hebben geschoven?’, vraagt Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck zich af.

Is het coronavirus uit een Chinees lab ontsnapt? Was dat de start van de epidemie die de wereld meer dan een jaar lang heeft platgelegd? De suggestie lijkt te gek voor woorden, iets voor complotdenkers die de ongerijmdheid van het menselijk bestaan niet aankunnen. Het was ook een idee van Donald Trump, die van bij het begin van de uitbraak de schuld in de schoenen van de Chinezen wilde schuiven, en daarmee de rassenhaat tegen Aziatische Amerikanen oppookte. De voormalige Amerikaanse president loog zo vaak dat hij niet meer ernstig kon worden genomen. Ook niet op de momenten dat hij misschien géén onzin vertelde – of toch een relevante vraag opwierp.

Trumps opvolger Joe Biden had na afloop van de G7 dit weekend veel aan te kondigen: van een minimumbelasting voor multinationals tot een investeringsplan voor groeilanden. Die projecten passen allemaal in zijn offensieve buitenlands beleid, dat de dominantie van China op het wereldtoneel moet afremmen. Was die geopolitieke strijd ook de reden waarom hij aandrong op een nieuw onderzoek naar de oorsprong van de coronapandemie? Biden noemde in Cornwall expliciet de mogelijkheid van een ‘ontspoord experiment in een laboratorium’. Als zou blijken dat het virus ontsnapt is uit het Wuhan Institute of Virology (WIV), dan is dat een pr-overwinning voor de Verenigde Staten.

Het staat vast dat de ‘lab leak’-theorie vandaag minder brutaal terzijde wordt geschoven dan in het begin van de pandemie. In die hypothese is het níét zo dat het virus opzettelijk werd verspreid door de Chinese autoriteiten – zoals in de meest rabiate versies uit het Trumptijdperk – maar wordt er wel degelijk rekening gehouden met de mogelijkheid dat het Sars-CoV-2-virus per ongeluk uit een experimenteel lab is ontsnapt. Vorige maand publiceerden 18 wetenschappers een brief in het tijdschrift Science waarin ze vragen om het scenario van een ‘lab spillover’ op zijn minst ernstig te nemen. Ze vinden dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), waar de Chinezen substantiële invloed hebben, te snel heeft beslist om die hypothese ‘extreem onwaarschijnlijk’ te noemen, ten voordele van de theorie die vandaag nog altijd de standaardtheorie is: dat het virus van een vleermuis komt, wellicht met een ander dier als tussenschakel, bijvoorbeeld op een beestenmarkt in Wuhan.

Alleen: die tussenschakel is nog niet gevonden, terwijl bij sommige andere virussen de ’tussengastheren’ in minder dan een jaar werden gevonden. (Er bestaan ook virussen waarvan het ’tussendier’ na jaren onderzoek nog altijd niet is geïdentificeerd.) Bovendien werden in het Wuhan Institute of Virology (dat ironisch genoeg ook Amerikaans geld kreeg toegestopt), vlak bij de eerste corona-uitbraak dus, wel degelijk ‘gain-of-function’-proeven gedaan met Sars-CoV-2-achtige virussen. Bij zulke experimenten wordt de kracht van een virus in het lab opgevoerd, vanuit de twijfelachtige gedachte dat we zo beter zijn voorbereid wanneer een krachtig virus in het echte leven toeslaat. In de geschiedenis zijn er voorbeelden te over van gevaarlijke laboratoriumongelukken, ook met virussen. Het aperte gebrek aan transparantie van de Chinese overheid helpt niet.

Vorige week wijdde ook het gezaghebbende wetenschappelijke tijdschrift Nature een artikel aan de kwestie. Nature wijst erop dat de Chinese autoriteiten in het begin van de Sars-CoV-2-pandemie cruciale informatie achterhielden, net zoals ze dat deden tijdens de Sars-epidemie in 2002-2004. Het blad laat de kwestie finaal in het midden. Nee, er is geen enkel bewijs voor de ‘lab leak’-theorie. Maar er is ook geen bewijs voor de stelling dat het virus van dieren op de mens is overgesprongen – ook al blijft dat laatste voor veel wetenschappers wel het meest plausibele scenario.

Uit het hele ‘lab leak’-debat valt wel iets te leren. Wellicht zal ooit blijken dat Sars-CoV-2 toch gewoon van een dier op de mens is overgesprongen. Maar zou het kunnen dat we in de paniek van de coronacrisis iets te snel een aantal hypothesen als complottheorieën terzijde hebben geschoven? Het labverhaal was een minder waarschijnlijke, maar valabele hypothese, die nog altijd het onderzoeken waard is.

Het groepsdenken van virologen en politici tijdens de epidemie maakte dwarsdenkers monddood. Misschien moeten we iets minder kwistig met het etiket ‘complottheorie’ omspringen. In alle geval moeten we ons afvragen of we virussen kunstmatig willen blijven versterken in ‘zwaarbeveiligde’ laboratoria, die af en toe toch niet zo veilig blijken te zijn.