‘Kwestie van leven of dood’: wat staat er op het spel op de klimaatconferentie in Glasgow?

Afgelopen weekend kwamen duizenden mensen op straat om meer urgentie te vragen voor de klimaatcrisis. Over drie weken vindt daarover een van de belangrijkste diplomatieke bijeenkomsten ooit plaats. Dit móet u echt weten over de klimaatconferentie van Glasgow.

De klimaatcrisis, hoe zit het ook alweer?

We ervaren momenteel de grootste klimaat- en natuurcrisis waar de mensheid ooit mee geconfronteerd werd. De aarde wordt steeds warmer door menselijke activiteiten zoals bijvoorbeeld het verbranden van fossiele brandstoffen waarbij het belangrijkste broeikasgas CO2 vrijkomt. De uitgestoten CO2 wordt daarenboven steeds minder opgenomen vanwege massale ontbossing.

Broeikasgassen zoals CO2, methaan en stikstofdioxide absorberen de warmtestraling van de zon in de atmosfeer wat tot een verhoging van de temperatuur leidt. Ze leggen als het ware een dekentje rond onze planeet. CO2 is bovendien niet iets dat verdwijnt, maar wel steeds verder ophoopt. Van de 1 ton CO2 die we vandaag uitstoten, zit er over duizend jaar nog altijd 150 tot 400 kilogram in de atmosfeer. Het dekentje wordt dus steeds dikker. En dat kan niet eindeloos blijven doorgaan zonder het leven op aarde te schaden. Wetenschappers noemen de maximumconcentratie van CO2 in de atmosfeer ons ‘koolstofbudget’. Dat budget is over tien jaar op als we onszelf willen behoeden voor een catastrofe.

Momenteel is de aarde al 1,09 graden Celsius warmer dan voor de mens aardolie, gas en steenkool begon te gebruiken (het pre-industriële tijdperk tussen 1850 en 1900). Dat is gigantisch. Als we blijven doorgaan zoals we bezig zijn, zijn we op weg naar een opwarming van 5 graden Celsius tegen 2100.

Zover zal het niet komen. In 2015 stelden staats- en regeringsleiders in Parijs dat het genoeg is geweest. Ze kwamen een historisch akkoord overeen dat de opwarming tegen 2100 ruim onder 2 graden Celsius moest blijven ten opzichte van dat pre-industriële tijdperk, zo mogelijk onder 1,5 graad. Wetenschappers zijn ondertussen van mening dat enkel en alleen die laatste norm nog veilig is.

Wat moet er precies gebeuren om de crisis aan te pakken?

Wat er moet gebeuren, weten we al sinds de jaren 80: zo snel mogelijk naar een structureel systeem zonder fossiele brandstoffen. Die laatste hebben de mens gigantisch veel welvaart bezorgd, maar kunnen nu heel wat schade aanrichten. We mogen sinds 1 januari 2018 nog 420 miljard ton CO2 uitstoten als we 66 procent kans willen hebben dat het emmertje niet overloopt en de 1,5 graden Celsius overschreden wordt. Op dit moment stoten we elk jaar 41,5 miljard ton CO2 (inclusief ontbossing en landgebruik) uit. We hebben met de huidige uitstoot dus nog een koolstofbudget voor zo’n tien jaar. Daarna is de klimaatverandering onomkeerbaar en wordt damage control onze hoogste prioriteit.

Daarom moet volgens het Parijsakkoord de uitstoot van broeikasgassen wereldwijd met 45 procent naar omlaag tegen 2030 in vergelijking met 2010. Dat betekent dat we terug moeten naar het uitstootniveau van 1973. Er zijn ondertussen wel miljarden meer mensen op deze aardbol. De uitdaging is met andere woorden een nog grotere revolutie dan de industriële.

In 2050 mag er netto zelfs niets meer bijkomen. Netto-uitstoot betekent dat elke uitstoot die er wel nog is, moet worden gecompenseerd door eenzelfde hoeveelheid CO2 actief uit de lucht te plukken, hetzij op mechanische wijze door bijvoorbeeld captatie van CO2 in gesteenten – al staat die technologie nog in zijn kinderschoenen – hetzij op natuurlijke wijze, bijvoorbeeld door bomen te planten. Al is het ook niet de bedoeling om zogenaamde ‘alibi-bomen’ te gebruiken om duchtig te kunnen blijven uitstoten.

En omdat we onze uitstoot van broeikasgassen tot nog toe altijd zijn blijven verhogen, zijn er eigenlijk nog meer ambitieuze emissiereducties nodig. Activisten spreken zelfs van min 80 procent uitstoot tegen 2030 en koolstofneutraal tegen 2040.

Maar… daarmee is de kous niet af. Zelfs al verminderen we de uitstoot drastisch, toch moeten we ons voorbereiden op ‘het onvoorstelbare’, zeggen wetenschappers. Het ‘nieuwe normaal’ is nu al een feit want tegen 2050 zitten we vanwege de CO2 die reeds in de lucht zit, onvermijdelijk met een temperatuurstijging – al dan niet tijdelijk – van 1,5 graden Celsius. Daarom zijn ook investeringen nodig in klimaatadaptatie, zoals het creëren van wachtbekkens, het beheer van rivieren, kustdefensiesystemen,….

Wat staat er op het programma in Glasgow?

Simpel: actie. Landen moeten er bijgestelde, gedurfde en concrete plannen voorleggen om minder broeikasgassen uit te stoten. Dat kan gaan van een snellere overgang naar elektrische wagens, een versnelde uitfasering van steenkool als energiebron, alle elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen halen tot minder bomen omhakken. Maar zelfs met de best mogelijke beloftes in Glasgow zullen we niet onder de 1,5 graden Celsius blijven. Daarom zult u op de klimaattop vaak het zinnetje ‘Keep 1.5 degrees alive’ horen, wat betekent dat we de doelstelling moeten blijven proberen najagen.

Daarnaast moeten de plannen en financiering voor klimaatadaptatie uit de doeken worden gedaan, de kosten en lasten eerlijk verdeeld worden onder de internationale gemeenschap en financiële steun onderhandeld worden voor de armste landen. De ontwikkelingslanden zijn het grootste slachtoffer van de klimaatopwarming terwijl zij nooit een industriële revolutie hebben gekend. Het Green Climate Fund van de Verenigde Naties zal hen helpen om zich aan te passen aan de gevolgen van de klimaatverandering en over te schakelen op schone energie. De rijke industrielanden hebben zich in Parijs verbonden om vanaf 2020 jaarlijks 100 miljard dollar bij te dragen aan dat klimaatfonds. Dat is tot nog toe niet gelukt.

Wat staat er op het spel?

De inzet is het menselijke leven op deze planeet. Of in de woorden van de Amerikaanse klimaatgezant John Kerry: ‘Dit is een kritieke situatie van leven of dood voor heel wat mensen.’ 2021 wordt gezien als hét moment van de waarheid voor het klimaat.

Het voorbije decennium was het warmste ooit en hittegolven, overstromingen en bosbranden worden daardoor steeds intenser. Sinds 2000 nam het aantal overstromingsrampen toe met 134 procent tegenover de twee decennia ervoor. Ook de overstromingen in Wallonië deze zomer waren het gevolg van de opwarming van de aarde. Maar ook het aantal droogtes, en de duur ervan, namen met 29 procent toe in dezelfde periode.

Klimaatverandering gaat ook breder dan alleen de planeet zelf. De verbranding van fossiele brandstoffen is niet alleen slecht voor het klimaat, maar ook voor de luchtkwaliteit. Luchtvervuiling zorgt in Europa voor een half miljoen doden per jaar.

Hoe ziet de toekomst er momenteel uit?

Eerlijk? Barslecht. Het meest recente rapport van het Intergouvernementeel Klimaatpanel (IPCC) is meer dan 3.900 pagina’s lang en nogal technisch, maar het is vrij eenvoudig samen te vatten: het is code rood voor de mensheid. De situatie is zelfs nog hoogdringender dan eerst gedacht. De wereld stevent af op een ‘catastrofale’ opwarming van 2,7 graden tegen het einde van de eeuw als het huidig klimaatbeleid wordt uitgevoerd (en die uitvoering is zelfs nog geen garantie). Dat betekent extreme hittegolven, bosbranden, mislukte oogsten, droogte, tropische cyclonen en overstromingen van rivieren. De heilige anderhalve graad kan zelfs al over tien jaar bereikt zijn, afhankelijk van onze uitstoot.

Met de huidige klimaatverbintenissen die tot dusver zijn aangegaan door de internationale gemeenschap in het kader van de akkoord van Parijs stijgt de wereldwijde uitstoot tegen 2030 nog eens met zo’n 16 procent ten opzichte van 2010. Om de doelstelling van maximaal 1,5 graad te bereiken, moeten de inspanningen vervijfvoudigd worden.

Wat doen de landen effectief?

Simpel: veel te weinig. Op Climate Action Tracker kun je zien welke landen voldoende doen om onder de 1,5 graden Celsius te blijven. Geen enkel. Ondanks de reeds voorgestelde klimaatbeloftes is de wereld nog steeds op weg naar een stijging van bijna 3 graden Celsius met alle desastreuze gevolgen van dien. Er moet dus een tandje bijgezet worden.

Vooral China en de Verenigde Staten, die samen verantwoordelijk zijn voor meer dan 40 procent van de wereldwijde uitstoot, moeten uit hun pijp komen. In september 2020 kondigde China aan de uitstoot van koolstof – die vooral te wijten is aan de productie van goedkope goederen voor het Westen – tegen 2060 terug te dringen tot nul. Alleen is niet meteen duidelijk hoe het land dat wil doen. In 2019 opende China nog heel wat nieuwe steenkoolcentrales en investeerde het in steenkool via de Nieuwe Zijderoute, een investeringsproject in meer dan tachtig landen.

Is het nog niet te laat?

Een maximale temperatuurverhoging van 1,5 °C is nog steeds haalbaar, volgens het IPCC-rapport. We hebben nog tien jaar de tijd om de opwarming in te perken. Maar eigenlijk is het in de strijd tegen klimaatopwarming nooit te laat. Elke temperatuurstijging boven de 1,5 graad gaat voor mensen in laag gelegen gebieden over leven of dood. Hoe langer we niets doen, hoe erger het wordt.

Wat kunt u zelf doen?

Het IPCC schrijft niet alleen moeilijke, wetenschappelijke rapporten voor beleidsmakers, maar geeft ook simpel en concreet advies aan ons. Zo kunnen we zelf minder vlees, melk, kaas en boter consumeren, aangezien de vleesindustrie een van de grootste CO2-uitstoters van de wereld is omdat ze ontbost land vergt. Kies daarnaast meer lokale producten en seizoensgroenten en -fruit en verspil geen voedsel. Verspil uw geld ook niet door onnodig spullen te shoppen. Een samenleving gebaseerd op consumentisme, kan niet klimaatneutraal zijn. Soberheid is de te volgen weg.

Daarnaast kunt u minder op uw auto met verbrandingsmotor vertrouwen en meer op het openbaar vervoer of de fiets. Ook het vliegtuig zou slechts in uitzonderlijke gevallen gebruikt mogen worden. Zakenreizen kunnen vervangen worden door video calls, zoals de coronapandemie al heeft bewezen.