Vijf jaar nadat Duits bondskanselier Angela Merkel de gevleugelde woorden ‘wir schaffen das’ uistprak, is het Europese migratievraagstuk verre van opgelost.
‘Ein Leerformel.’ Een holle frase. Zo noemt Duits bondskanselier Angela Merkel het zinnetje ‘wir schaffen das’, dat ze exact vijf jaar geleden uitsprak. De drie woorden staan voor velen geboekstaafd als hét begin van de vluchtelingencrisis die de – soms giftige – debatten jarenlang heeft gedomineerd. Onterecht. Reeds in de eerste maanden van 2015 stijgt het aantal migranten dat de weg naar de Europese Unie zoekt in sneltempo. In de maand april overlijden meer dan duizend mensen die vanuit Libië per boot de oversteek proberen te maken. Op 13 mei 2015 stelt de Europese Commissie een spreidingsplan voor om de lasten over de ganse Unie billijker te verdelen.
Vooral in augustus van dat jaar neemt de influx van migranten grote proporties aan. Over de redenen van die toename, schreef Knack eerder dit artikel. In Hongarije en Griekenland komen dagelijks duizenden migranten aan. Het Duitse Agentschap voor Migratie en Vluchtelingen (BAMF) schat op 19 augustus dat er dat jaar in totaal 800.000 asielaanvragen zullen worden ingediend. Twee dagen later laat dezelfde instantie weten dat Duitsland tijdelijk geen rekening zal houden met de Dublinregels, die bepalen dat de asielaanvraag in het eerste land van aankomst moet behandeld worden. Voor veel migranten die reeds in Europa zijn aangekomen een goede reden om naar Duitsland door te trekken.
Volgens de Internationale Organisatie voor Migratie zijn er vandaag meer dan 80 miljoen mensen op de vlucht. In 2015 waren dat er 15 miljoen minder.
Spreidingsplan
Wat Merkel op dat moment onderschat, is de bereidheid van andere lidstaten om mee te werken aan de hervorming van het Europese Asielsysteem en een spreidingsplan zoals de Commissie dat enkele maanden voordien had voorgesteld. Op 15 en 22 september keuren de lidstaten met gekwalificeerde meerderheid twee spreidingsplannen goed om 160.000 asielzoekers die veel kans maken op internationale bescherming vanuit Italië en Griekenland over de lidstaten te verdelen. Maar door een heleboel obstakels, uitvoerig beschreven in een rapport van de Europese Rekenkamer, baart het allereerste Europese solidariteitsinitiatief op vlak van migratie een muis.
Polen, Hongarije en Tsjechië, die ondanks de bindende Europese wetgeving niet willen deelnemen, krijgen een klacht van de Europese Commissie aan hun broek en worden door het Europees Hof van Justitie veroordeeld. De twee laatste gaan in beroep, krijgen lik op stuk, maar weigeren toch om de gevraagde inspanningen te leveren. Enkel Ierland en Malta volbrengen uiteindelijk wat ze in september 2015 hebben beloofd.
Uiteindelijk worden iets minder dan 38.000 vluchtelingen naar een andere lidstaat overgebracht, maar velen onder hen kiezen er nadien voor om door te reizen naar nog andere Europese lidstaten. De secundaire migratiestromen blijven de Unie zorgen baren en de tekortkomingen van de Dublinverordeningen worden pijnlijk zichtbaar. Tot grote frustratie van onder meer Theo Francken (N-VA) bevatten de regels enkele achterpoortjes die met regelmaat worden aangewend.
Zo kan wie achttien maanden onder de radar van de autoriteiten blijft, in een nieuw land asiel aanvragen en er op zoek gaan naar een beter leven. Voor landen zoals Italië en Griekenland een zegen, voor andere landen een vloek. Het is een van de redenen waarom de aanpassing van de Dublinakkoorden tot op de dag van vandaag niets in huis is gekomen.
Alsmaar vaker sijpelen er berichten binnen dat Griekse en Maltese autoriteiten sommige bootmigranten gewoon terug in zee duwen.
Politieke fragmentatie
Net zoals bij de coronacrisis wordt het gebrek aan coördinatie tussen de binnengrenzen van de Unie pijnlijk zichtbaar. In september 2015 beëindigt Hongarije de bouw van hekwerk met prikkeldraad aan de grens met Servië en Kroatië, dat voor de helft met Europese middelen gefinancierd wordt. Oostenrijk voert grenscontroles in aan zijn grenzen met Hongarije, Italië, Slovakije en Slovenië. Die laatste bouwt op zijn beurt een hekwerk met prikkeldraad aan de grens met Kroatië. Macedonië – geen lid van de Europese Unie – installeert een hek aan de grens met Griekenland. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk plaatsen aan de kuststad Calais zowel een hekwerk als een muur om de oversteek van transmigranten over het Kanaal te voorkomen.
Islamistische aanslagen in onder meer Parijs, Brussel en Berlijn en het succes van Islamitische Staat in het Midden-Oosten zorgen voor politieke hoogspanning. Nativistische partijen, die teren op een combinatie van xenofobie en nationalisme, maken in Europa razendsnel opmars. Zo goed als alle West-Europese centrumpartijen worstelen met de manier waarop ze die opmars kunnen stuiten. De partijen die radicaal-rechts achterna lopen, krijgen het verwijt dat ze hun waarden overboord gooien. Vaak moeten ze vaststellen dat ze de zaken enkel erger hebben gemaakt. Zij die daarentegen voet bij stuk houden, moeten zich op hun beurt aanhoudend verdedigen tegen de kritiek van de oppositie.
Zo wil 40 procent van de Duitsers in januari 2016 dat Merkel een stap opzij zet. Hoewel haar regering enkele maanden later de integratiewetgeving aanscherpt, moet ze twee jaar later onder immense druk afstand doen van het partijvoorzitterschap. Het Verenigd Koninkrijk beslist in 2016 met een nipte meerderheid om de Europese Unie te verlaten, met migratie als een van de belangrijkste verkiezingsthema’s. De radicaal-rechtse kandidate Marine Le Pen behaalt bij de tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen 34 procent van de stemmen, dubbel zo veel dan haar vader vijftien jaar eerder. Na verloren gemeenteraadsverkiezingen en onder druk van Vlaams Belang besluit N-VA om de regering-Michel te kapitelen.
In de eerste zeven maanden van juli zijn er 15.602 asielaanvragen in de volledige Europese Unie ingediend. In 2015 ging het om meer dan een miljoen applicaties.
Europees buitenlandbeleid
De Europese defensie- en buitenlandpolitiek wordt een uiterst belangrijk instrument om migratieroutes in het Midden-Oosten en Afrika ter plaatse te managen. Door de Turkijedeal kan de Unie het aantal bootmigranten flink indijken. De landen in de Sahelregio krijgen op hun beurt bijkomende financiële en militaire middelen toegestopt met als doel migratiebewegingen naar Europa tot een minimum te beperken. In september 2018 stelt de Europese Commissie voor om het aantal grens- en kustwachters tegen 2020 te verhogen naar 10.000. De lidstaten – alweer – trappen op de rem en verlaten de streefdatum naar 2027.
Op Merkel na is er amper een regeringsleider die met aan alomvattend Marshallplan voor het Afrikaanse continent op de proppen komt. Slechts met mondjesmaat worden mensen die recht hebben op internationale bescherming via reguliere kanalen naar de Unie hervestigd. Ondoordachte voorstellen om regionale ontschepingsplatformen te bouwen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten vallen ter plaatse op een koude steen én zijn vaak in strijd met zowel het Europees als het internationaal recht. Heel wat lidstaten ondervinden bovendien hoe moeilijk het is om bilaterale akkoorden te sluiten waarmee afgewezen asielzoekers naar het land van herkomst kunnen worden gerepatrieerd. Niet-Europese lidstaten overtuigen om migranten uit andere landen op hun grondgebied op te vangen – deel van het Australische model – lukt evenmin.
De humanitaire Italiaanse zee-operatie Mare Nostrum wordt in 2014 en 2018 vervangen door respectievelijk de Europese ondernemingen Triton en Themis, waarbij de nadruk alsmaar meer op veiligheid komt te liggen. De opdrachten worden aangevuld door de militaire operaties Sophia en Irini, waarbij die laatste nauwelijks nog de ambitie toont om reddingsoperaties in de Middellandse Zee uit te voeren. De Italiaanse kustwacht sluit onder goedkeurend oog van de Europese Commissie een overeenkomst met hun Libische collega’s. Migranten die worden onderschept worden mishandeld en op de slavenmarkten verkocht.
Nog steeds worden onderschepte migranten in Libië mishandeld en op de slavenmarkten verkocht.
Problemen
Of ze de woorden vandaag ook voor de coronacrisis zou aanwenden, vroeg een journalist Angela Merkel afgelopen vrijdag op de traditionele zomerpersconferentie. ‘Elke tijd heeft haar eigen woorden’, riposteerde Merkel. Na een woelige vijf jaar is de langst zittende regeringsleider van de Europese Unie een van de meest populaire van het continent. Niet alleen door de coronacrisis is het migratievraagstuk vandaag de dag een stuk minder actueel. In de eerste zeven maanden van juli zijn er 15.602 asielaanvragen in de volledige Europese Unie ingediend. In 2015 ging het om meer dan een miljoen applicaties.
Is het probleem daarmee van de baan? Allerminst. Volgens de Internationale Organisatie voor Migratie zijn er vandaag meer dan 80 miljoen mensen op de vlucht. In 2015 waren dat er 15 miljoen minder.
Tegelijkertijd neemt Fort Europa hoe langer hoe meer ronduit cynische proporties aan. Onderzoekscollectief Bellingcat toonde aan dat Griekse grenswachters naar alle waarschijnlijkheid enkele migranten hebben doodgeschoten. Alsmaar vaker sijpelen er berichten binnen dat Griekse en Maltese autoriteiten sommige bootmigranten gewoon terug in zee duwen.
Onder impuls van de coronacrisis hebben de Italiaanse en Maltese regeringen hun havens als ‘onveilig’ gecategoriseerd. Reddingsschepen dobberen wekenlang rond alvorens ze ergens terecht kunnen. Nog steeds vallen er geregeld honderden doden en vermisten op de Middellandse Zee te betreuren. Het spreidingsplan voor minderjarigen die vastzitten in de migrantenkampen op de Griekse eilanden komt amper van de grond.
Eurocommissaris voor Interne Aangelegenheden Ylva Johansson broedt al enkele maanden op een hervorming van het Europese asielstelsel. Of zij de ban kan breken en alle lidstaten kan overtuigen, valt nog af te wachten.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
