‘Plaasmoorden reduceren tot ‘omgekeerde apartheid’ is de waarheid geweld aandoen’

Professor Yves T’Sjoen (UGent) is kritisch voor de politieke recuperatie van de plaasmoorden in Zuid-Afrika door vertegenwoordigers van N-VA en Vlaams Belang.

Vorige week presenteerde de Nederlandse publicist Heinrich Matthee op uitnodiging van N-VA Internationaal een lezing in het Vlaams Parlement. Onderwerp van de bijeenkomst zijn de ‘plaasmoorden’ die Zuid-Afrika in een wurggreep hebben en schrikbarende proporties aannemen.

Het zal geen toeval zijn dat de voorbije dagen in gebouwen van de Universiteit Gent bescheiden acties op het getouw zijn gezet tegen de moordpartijen op blanke Afrikaner boerengezinnen. Op het trottoir voor de inkomhall van het faculteitsgebouw Letteren en Wijsbegeerte (Blandijn) en aan het studentenrestaurant De Brug zag ik vorige week ook met krijt gekalligrafeerde slogans in Afrikaans en contouren van menselijke slachtoffersilhouetten. Almaar meer beroert de moord op witte Afrikaners ook buiten Zuid-Afrika de gemoederen.

Op zich is dat vreemd. Het is niet sinds gisteren dat het geweld en de criminaliteit wild om zich heen grijpen in wat eertijds door aartsbisschop Desmond Tutu “de regenboognatie” is genoemd. Lees er Dog Heart. A Travel Memoir (1998) van Breyten Breytenbach op na. Het land lijdt al langer onder de excessieve terreur van moord, verkrachting en brand. Het is voor de Zuid-Afrikaanse overheid en politie onmogelijk om de rust te herstellen en het geweld met wortel en tak uit te roeien.

Het zijn heus niet alleen de plaasmoorden die onze aandacht eisen. De plaas is een meestal afgelegen boerderij ergens in die onmetelijk desolate Klein of Groot Karoo, ver weg van de stad en dus voor rondtrekkende criminele bendes een makkelijke prooi voor beroving en moord. Daar een breed gedragen complot achter zoeken, of gewagen van een nieuwe ‘zwarte’ apartheid is een brug te ver. Zo eenvoudig is het allemaal niet in Zuid-Afrika.

Het is niet zo dat na de eerste democratische verkiezingen van april 1994 ‘de zwarten’ nu de rekening presenteren en dat ‘de witmense’ het slachtoffer zijn van een ‘reverse apartheid’. Door politieke partijen hier te lande worden de plaasmoorden handig gebruik voor een politiek statement, en nogal makkelijk wordt dan de link gelegd met de vreselijke jaren van onderdrukking en corruptie tijdens apartheid (1948-1990).

Elke nuance is zoek

In de huidige beeldvorming ‘van de Vlaamse beweging’ (De Morgen, 13/3) is de nuance zoek en dat is jammer. In het krantenbericht van De Morgen wordt gerefereerd aan uitspraken van N-VA-mandataris Peter Luykx en vertegenwoordigers van Vlaams Belang. Volgens datzelfde bericht spreekt de Nationalistische Studentenvereniging zelfs over een ‘genocide’ van witte Zuid-Afrikaanse welstellende nazaten van de Afrikaner Boer. Elke nuance is zoek.

De politieke recuperatie van de Zuid-Afrikaanse plaasmoorden roept vragen op die de schim van Protea weer in het leven roepen. In apartheidstijden, de binnenlandse kolonisatie van de zwarte en gekleurde bevolkingsgroepen van Zuid-Afrika, hebben organisaties zoals de pro-apartheidsvereniging in Vlaanderen niet van zich laten horen. Het antiapartheidsverzet, de rol van ANC en Nelson Mandela zijn toen op de korrel genomen, niet de uitbuiting van en de moord op strijders tegen apartheid. Duizenden zwarte activisten en gewone burgers zijn door het apartheidsregime in gevangenissen opgesloten, aan hun lot overgelaten, gemarteld en vermoord door het apartheidsregime. Vorig jaar is de gruwelijke moord op Steve Biko in een Zuid-Afrikaanse gevangenis nog maar herdacht. Spreken over ‘omgekeerde apartheid’ is niet alleen een gruwelijk anachronisme, maar ook een laakbare vorm van geschiedvervalsing.

Op moord staat geen kleur

Daarenboven kan een dictatoriaal regime niet de vergelijking doorstaan met de losgeslagen, overwegend zwarte criminaliteit en de verschrikkelijke moord op onschuldige blanke boeren in het binnenland van Zuid-Afrika. (Er worden ook moorden begaan van blanken op blanken, van zwarten op zwarten, van witten op zwarten. Op moord staat geen kleur.) Dit is politiek opportunisme dat vanuit een misplaatste nostalgie lokale Vlaams-nationalistische discoursen moet onderstutten.

Vlaams Belang en NSV mogen, zoals collega Carl Devos terecht opmerkt, die standpunten innemen, maar ze drijven op de fata morgana van een geordende, welvarende en op segregatie gebouwde apartheidsstaat. Vandaag hebben we echt niets meer aan Groot-Nederlandse of Dietse retoriek, waarin stamverwanten in Nederland en Zuid-Afrika tot één broedervolk zijn geproclameerd. Bizar dat decennialang Vlamingen zich daarmee identificeerden, en vandaag gebeurt het nog steeds. Nederlandse kolonisten en Afrikaner Boeren hebben een genetische band, Vlamingen ervaren hoogstens een taalverwantschap en zien in de strijd van de Afrikaner Boer tegen het Britse imperialisme van de negentiende en begin twintigste eeuw hoogstens een pragmatische doorslag van de eigen Vlaamse strijd.

Afrikaans en Nederlands kan je maar moeilijk als dezelfde Germaanse taal beschouwen. Taalkundigen spreken over zustertalen, wat geringschattend over Afrikaans als een ‘dochtertaal’ van het Nederlands. Afrikaans heeft een veel rijke taalgeschiedenis: ze is een Afrikataal met roots in Europa, Azië en vooral in Afrika.

Dat er vandaag na Jacob Zuma en het corrupte regime van vele jaren torenhoge problemen zijn in Zuid-Afrika hoeft allerminst een betoog. De uitdagingen waarvoor de nieuwe president Cyril Ramaphosa staat, zijn nauwelijks te overzien: armoede, gebrekkig onderwijs, slechte huisvesting en uitdijende ‘plakkerskampen’, in deze periode de watercrisis, verkrachtingen, corruptie en criminaliteit, lamentabele gezondheidszorg. Het zijn maar enkele hete hangijzers waarmee Zuid-Afrikaanse politici af te rekenen hebben.

Daar alleen de plaasmoorden uithalen en aanklagen, vooral dan het gebrek aan mediabelangstelling, wijst op een politiek vertoog dat door een fractie van de Vlaamse beweging vandaag wordt gevoerd. De maatschappelijke problematiek reduceren tot “omgekeerde apartheid” of spreken over een nieuwe “zwart” racisme tegenover blanke en overigens een niet altijd zo rijke minderheid in Zuid-Afrika, is de waarheid geweld aandoen.

Wij hoeven het blanke ‘broedervolk’ in de zuidelijke punt van Zuid-Afrika niet te verdedigen, alleen al omdat de Zuid-Afrikaners geen broeders en zusters zijn. Hoogstens verre neven en nichten van de Vlaming, zoals een collega schreef. Een meer genuanceerde beeldvorming en kritische aandacht voor de ontzagwekkende sociale, politieke en economische problemen waarmee Zuid-Afrika dient af te rekenen: daarmee zijn we hier gebaat. En niet een nieuw op etnische, raciale en koloniale achtergronden geënt discours.