Impeachment: Republikeinen onder druk na explosieve getuigenis EU-ambassadeur

Na de getuigenis van Gordon Sondland, de Amerikaanse ambassadeur bij de Europese Unie, liggen nog meer belangrijke feiten in het impeachment-onderzoek op tafel. De Republikeinen moeten op zoek naar nieuwe argumenten om president Trump te verdedigen.

In het impeachment-onderzoek, een eerste stap richting een mogelijke afzetting van president Donald Trump, staat één vraag centraal: was er sprake van een ‘quid pro quo‘ in de contacten tussen het Witte Huis en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky? Eiste Trump dat Zelensky zou beloven om politiek rivaal Joe Biden te onderzoeken in ruil voor een bezoek aan het Witte Huis, of zelfs in ruil voor honderden miljoenen aan ingehouden veiligheidshulp? En zette Trump dus diplomatische middelen in om een politiek voordeel te behalen?

Sondland zei woensdag dat dat voor hem helder was: ‘Het antwoord is ja.’ Bovendien herhaalde hij meermaals dat hij niet als enige bekend was met de plannen van Trump om druk te zetten op Oekraïne: ‘Iedereen was op de hoogte’, zei Sondland. ‘Het was geen geheim.’ Daarmee verwees hij onder meer naar minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo en vice-president Mike Pence.

Volgens Sondland was het Trump zelf die hem opdroeg om ‘met Rudy te praten’, een verwijzing naar Rudy Giuliani, de persoonlijke advocaat van de president. Giuliani was maandenlang in Oekraïne op zoek naar schadelijke informatie over Democraten, en werkte onder meer samen met twee zakenmannen die inmiddels zijn gearresteerd wegens illegale campagnedonaties.

Sondland zei dat hij eigenlijk liever niet met de advocaat wilde samenwerken, maar dat dat de ‘enige constructieve manier’ was om ervoor te zorgen dat een bezoek van Zelensky aan het Witte Huis kon worden geregeld. Volgens de ambassadeur was duidelijk dat Giuliani ‘naar de nadrukkelijke instructies van de president’ handelde.

Republikeinse verdediging verschuift

De Republikeinen leken overrompeld door Sondlands openingsverklaring, waarin hij veel van de beschuldigingen van de Democraten min of meer bevestigde. Devin Nunes, de belangrijkste Republikein in de inlichtingencommissie die de hoorzittingen organiseert, had bij aanvang van de zitting nog voorspeld dat Sondland ‘belasterd’ zou worden door de Democraten. Krap twee uur later leek Sondland het prima te kunnen vinden met Democratisch commissievoorzitter Adam Schiff, terwijl de Republikeinen Sondland probeerden neer te zetten als een onbetrouwbare oproerkraaier met een gebrekkig geheugen.

Toen eerdere getuigen in het onderzoek spraken van een quid pro quo, deden Republikeinen dat af als een complot van bureaucraten tegen een president die Washington overhoop wil halen: een stuiptrekking van de zogenaamde ‘deep state‘. Dat kunnen ze over Sondland niet zeggen; de steenrijke hotelier doneerde een miljoen dollar aan de inauguratie van Trump en kreeg in ruil daarvoor een aantrekkelijke ambassadeurspost. Niet alleen is Sondland geen onderdeel van de (al dan niet verzonnen) deep state, maar hij is ook nog eens door Trump zelf aangesteld na een megadonatie. Kortom: hij is ervaringsdeskundige als het gaat om ‘quid pro quo’.

In hun verdediging gooiden Republikeinen het woensdag dan ook over een andere boeg. Kort gezegd zijn er voor de aanhangers van de president drie argumenten over:

• Rudy Giuliani zette weliswaar druk op de Oekraïners om een onderzoek naar de Bidens aan te kondigen, maar hij deed dat op eigen houtje, niet met instructies van Trump.
• Omdat de veiligheidshulp uiteindelijk toch aan Oekraïne werd overhandigd, en er een ontmoeting tussen Trump en Zelensky werd geregeld, was er geen sprake van een quid pro quo. Oekraïne heeft immers nooit de verzochte onderzoeken aangekondigd.
• Er was wél sprake van een (poging tot) quid pro quo, maar dat was rechtmatig en viel binnen de normen van het presidentschap en de Amerikaanse buitenlandpolitiek.

Om het eerste argument kracht bij te zetten, focusten Republikeinen woensdag op één deel van Sondlands getuigenis. Hij zei dat hij niet direct van president Trump de instructie had gekregen om bij Oekraïne de belofte los te peuteren dat er onderzoeken naar Biden en naar de verkiezingen van 2016 zouden worden geopend. Trump zelf verscheen voor het Witte Huis met een briefje, waarop in grote letters de woorden stonden die hij in een telefoongesprek met Sondland zou hebben geüit: ‘Ik wil niets. Ik wil geen quid pro quo. Zeg tegen Zelensky dat hij moet doen wat juist is.’

Belangrijk om te weten is echter dat dit telefoongesprek plaatsvond op 9 september, anderhalve week nadat was uitgelekt dat de veiligheidshulp aan Oekraïne om onbekende redenen werd tegengehouden, en op dezelfde dag dat Democraten in het Huis van Afgevaardigden een onderzoek naar de zaak startten. Volgens de Democraten was het plan van Trump op dit moment dus eigenlijk al mislukt, en was het gesprek met Sondland een poging om één en ander recht te zetten. Bovendien getuigde Sondland dus dat hij wel de indruk had dat hij naar instructies van de president handelde, maar dat die via Giuliani werden doorgegeven.

Het tweede argument wordt door critici omschreven als de ‘Sideshow Bob-verdediging’, naar een personage uit The Simpsons dat in een beroemde aflevering zegt: ‘Poging tot moord? Wat is dat nou weer? Reiken ze soms ook een Nobelprijs uit voor poging tot scheikunde?’ Met andere woorden: dat de quid pro quo mislukte, betekent nog niet dat de poging daartoe toelaatbaar was.

Het laatste argument lijkt vooralsnog een noodoplossing te zijn voor de Republikeinen. Uit opiniepeilingen blijkt immers dat 70 procent van de Amerikanen de Oekraïne-strategie van Trump afkeurt, dus claimen dat er niets aan de hand was zou riskant kunnen zijn.

Toch wordt ook dit argument al voorzichtig proefgedraaid. ‘Het feit dat er mogelijk een quid pro quo was, is betekenisloos’, zei de Republikeinse senator John Kennedy woensdag. ‘Het is relevant om het te hebben over een illegale quid pro quo.’ Volgens The Washington Post zeiden verschillende Republikeinse senatoren tijdens een interne discussie dat een quid pro quo alleen illegaal kan zijn met ‘corrupte bedoelingen’.

Mochten de Democraten in het Huis van Afgevaardigden overgaan tot impeachment – een ogenschijnlijk onvermijdelijke stap – dan zal het aan de Republikeinen in de Senaat zijn om deze drie argumenten in verkiezingsjaar 2020 te verkopen aan het Amerikaanse volk.