Meer dan een maand onderhandelt de Europese bubbel nu over de invulling van belangrijke posities. Is de kiezer de grootste verliezer of is de EU nu eindelijk een volwassen democratie?
De kans is groot dat vandaag eindelijk een akkoord uit de bus komt over de benoeming van de topjobs binnen de Europese Unie. Daarover zitten de staat- en regeringsleiders sinds dinsdagmorgen 11u voor de zoveelste keer bijeen.
Hamvraag is wie de hoofdvogel afschiet: Wie wordt de voorzitter van de Europese Commissie? Het zal in elk geval iemand zijn die zijn politieke tegenstrevers andere trofeeën gunt. In de prijzenkast staan ook nog de Hoge Vertegenwoordiger voor buitenlands beleid en het voorzitterschap van de Raad, de Centrale Bank én het Parlement. Die laatste positie heeft het minste gewicht, maar speelt wel een cruciale rol in de complexe puzzel.
Dat een doorbraak in de slabakkende onderhandelingen nu in zicht is, is te wijten aan het Europees Parlement dat woensdag zijn nieuwe voorzitter kiest. ‘Als die functie als pasmunt wegvalt, dan zal het verdelen van de postjes nóg moeilijker worden,’ zegt Hendrik Vos professor politicologie aan de UGent.
Mensen uit die ‘nieuwe’ lidstaten zijn vijftien jaar lid, ze beginnen de kneepjes te kennen.
‘Het voorzitterschap van het parlement is niet het belangrijkste puzzelstuk’, zegt Vos, ‘maar het kan net voldoende zijn voor een fractie om een toegeving te doen op een ander vlak. De onderhandelaars houden namelijk rekening met de politieke families, geografische spreiding en het geslacht van de kandidaten. Bij deze onderhandelingen diende het profiel van de nieuwe parlementsvoorzitter voor het eerst als ruilmiddel.’
Verhofdstadt weinig kans
Dat de Groenen maandag de Duitse vrouw, Ska Keller, naar voren schoven als parlementsvoorzitter is dus allerminst toevallig. Zij hopen als kleine fractie toch het laatste missende puzzelstuk te leveren.
Ook onze landgenoot Guy Verhofstadt hoopt de Italiaan Antonio Tajani op te volgen, maar zijn kans is eerder klein. Verhofstadts fractie Renew Europe, het vroegere ALDE met toevoeging van Emmanuel Macrons La République En Marche, mikt hoger. Macrons poging om een vertrouweling van hem op een hogere functie te krijgen, spreekt in Verhofstadts nadeel. Een anonieme bron meldt dat de Belg mogelijks als troostprijs de conferentie over de vernieuwing van de EU mag voorzitten.
Eigenlijk heeft het parlement zelf zijn eigen ruiten ingegooid
Hoe de puzzel uiteindelijk zal vallen, is nog steeds koffiedik kijken, vermits alle functies met elkaar verbonden zijn. De politieke koehandel lijkt bij een eerste aanblik puur gezichtsverlies voor de EU. De realiteit is wat complexer, want het toont ook dat de Europese democratie aan maturiteit wint.
Kansen laten liggen
Het meest democratische orgaan van de EU is het Europees Parlement dat rechtstreeks wordt verkozen door de onderdanen van de 28 lidstaten. Dat parlement had de voorbije maand een unieke kans om zijn zijn machtsverhouding ten opzichte van de Raad (de staats- en regeringsleiders) en de Commissie (zeg maar de regering) te versterken.
Helaas heeft het parlement deze kans laten liggen. ‘Eigenlijk heeft het parlement zelf zijn eigen ruiten ingegooid,’ oordeelt Vos. ‘De agenda’s van de fracties spleten het parlement. Daardoor hebben ze niet vastgehouden aan de Spitzenkandidaten die voor de verkiezingen waren vastgelegd.’
Het systeem van de Spitzenkandidaten bestaat erin dat elke politieke fractie voor de verkiezingen een topkandidaat naar voor schuift. De christendemocraten kozen de Duitser Manfred Weber, de sociaaldemocraten de Nederlander Frans Timmermans en liberalen kozen voor een team van zeven met onder andere de Deense Margrethe Vestager.
‘Het zou kunnen dat een van hen toch nog Commissievoorzitter wordt, maar het parlement heeft door onderlinge verdeeldheid de greep uit handen gegeven in dat proces.’ De versnippering binnen het parlement verzwakte dus hun rol in deze onderhandelingen. Ironisch, want die versnippering toont net aan dat het parlement zélf democratischer is geworden.
Getouwtrek niet fraai
In de laatste 25 jaar was de opkomst bij de Europese verkiezingen nooit hoger. ‘Mensen beginnen te beseffen dat de Europese politiek er toe doet en zijn massaler gaan stemmen,’ verklaart Vos. De christendemocratische Europese Volkspartij bleef de grootste fractie, maar verloor samen met de sociaaldemocraten wel 70 zetels. De traditioneel sterke blokken die meestal onder elkaar de posten verdeelden, verloren sterkte ten opzichte van de groenen, conservatieven, liberalen en populisten.
Door de verzwakte rood-oranje as in het parlement is het status-quo doorbroken. ‘Zo is het moeilijker beslissingen nemen, maar zo werkt de democratie nu eenmaal,’ zegt Vos.
Dat bleek ook uit de recente flop van Angela Merkel. Zij wilde de socialist Frans Timmermans de job van Commissievoorzitter aanbieden in ruil voor andere mooie posities voor haar fractiegenoten van de Europese Volkspartij. Ze had dit echter niet breed genoeg afgetoetst binnen haar fractie en zij torpedeerden die tactiek.
Naast de verzwakte positie van Merkel wijst Vos op het politiek vernuft van parlementairen uit Centraal- en Oost-Europa als oorzaak hiervan: ‘Mensen uit die ‘nieuwe’ lidstaten zijn vijftien jaar lid, ze beginnen de kneepjes te kennen. Ze aarzelen ook niet om assertief te zijn op het moment dat ze dat kunnen. Dat is niet altijd prettig, maar zo werkt dat in een volwassen democratie.’ Hier wogen de parlementairen dus wel op de onderhandeling.
Moeten we het hardnekkige gekibbel over postjes dan voor lief nemen? ‘Dat getouwtrek geeft niet zo’n fraai beeld, maar zo werkt het inderdaad.’ Het wekenlange gemarchandeer over de topfuncties moet ervoor zorgen dat het de komende vijf jaar wél over inhoud gaat.
‘Eens die functies zijn ingevuld ben je ook echt wel vertrokken,’ stelt Vos gerust. ‘Die benoemingen zullen de komende vijf jaar niet zwaar gecontesteerd worden. Dit was een onvermijdelijk eerste deel van de oefening.’ Een kibbelkabinet op Europees niveau is uitgesloten.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
