‘Waarom ik als leerkracht deelneem aan de klimaatstaking’

Leerkracht aardrijkskunde Koen Meirlaen legt uit waarom hij op 15 maart deelneemt aan de Global Strike for Future. Tijdens een onderzoeksproject op Antarctica kreeg hij de gevolgen van de klimaatverandering vanop de eerste rij te zien. Vrijdag treedt hij met zijn klimaatles buiten de schoolmuren. ‘Een business as usual-scenario brengt ons heel binnenkort in een wereld waar we de klimaatopwarming niet meer in de hand hebben.’

Elf jaar al geef ik aardrijkskunde en wiskunde in campus Sint-Hendrik in Deinze. Onze zesdejaars gaan nu hun laatste 100 dagen in. Leerlingen en ouders hopen op een vlotte eindsprint en kijken uit naar een goed eindresultaat en een mooie toekomst. Maar deze leerlingen maken zich ook grote zorgen over het rapport van onze aarde, stellen zich vragen over hoe hun toekomst er zal uitzien en dwingen hierdoor hun ouders en leerkrachten om verder dan de proclamatie te kijken. Een terechte bezorgdheid?

Aanstaande vrijdag zal geen gewone lesdag zijn voor mij. Reeds vele jaren trekken leerkrachten zoals ik aan de alarmbel maar nu pas begint er wat te bewegen dankzij ‘de klimaatspijbelaars’. Greta Thunberg roept op tot een Global Strike for Future op vrijdag 15 maart. Hieronder licht ik toe waarom ik hoop dat het ook in jouw school, werk of bedrijf geen gewone werkdag zal zijn. Een ‘business as usual-scenario’ brengt ons immers heel binnenkort in een wereld waar we de klimaatopwarming niet meer in de hand hebben. Aanstaande vrijdag dienen we met z’n allen de vraag te stellen hoe we binnen ons gezin, school, werk op korte termijn de klimaatopwarming een halt kunnen toeroepen.

Waarom ik als leerkracht deelneem aan de klimaatstaking.

Op mijn eigen manier wil ik meewerken aan de Global Strike for Future en kijk ik uit naar een uitnodiging van politici of bedrijfsleiders. Heel wat leerlingen willen dat ik de les over de klimaatonderzoeken die ik in Antarctica voerde ook buiten onze schoolmuren geef.

We spoelen even terug naar 2010. Onze school wint de Polar Quest: de winnende klas mag haar klimaatproject uitvoeren en de International Polar Foundation leidt me in Antarctica op tot ‘poolambassadeur’. De leerlingen nodigen wetenschappers uit die info geven over de staat van het klimaat . In 2010 had de CO₂-concentratie in de atmosfeer de grens van 400 ppm nog niet overschreden maar de plotse, snelle stijging op de grafiek was reeds duidelijk zichtbaar. Ook de gevolgen van de stijgende temperatuur kwamen aan bod. Leerlingen maakten kennis met tal van oplossingen om het tij snel te doen keren. Ons project werd ook opgepikt in de media.

Vanuit Antarctica deelde ik de meetgegevens waarmee leerlingen aan de slag gingen en zich zo een poolwetenschapper waanden. IJsboringen laten ons toe terug in de tijd te reizen en leren ons dat de CO₂-concentratie de laatste 800.000 jaar schommelde tussen 180 en 300 ppm en telkens een grote invloed had op de temperatuur op aarde, ze leidden zelf uit grafieken af dat de CO₂-concentratie 30% hoger ligt dan het maximum van de laatste 800.000 jaar! Het koolstofbudget (de hoeveelheid CO₂ die nog mag uitgestoten worden om met 66% kans beneden de 2°C te blijven) bedroeg in 2010 nog 1000 miljard ton CO₂.

Veel cijfers die toen al aantoonden dat we geen tijd te verliezen hadden. Het project beïnvloedde de studiekeuze van een aantal leerlingen en ze hoopten dat er snel een halt kon toegeroepen worden aan de klimaatopwarming.

De afgelopen negen jaren ging ik op stap om jong en oud te informeren over de klimaatopwarming. Van de parochiezaal van Neeroeteren tot het Koninklijk Paleis, probeerde ik aan de hand van de onderzoeken in Antarctica aan te tonen dat we geen tijd te verliezen hebben. Dat we door de verbranding van fossiele brandstoffen heel wat welvaart kennen, maar dat we nu op een kantelpunt staan. Heel wat oplossingen staan klaar maar moeten op grote schaal ingang vinden.

Wereld wakker schudden

Terug naar vandaag. Intussen zijn we negen jaar na de aftrap van ons project, het zijn jaren geweest waarin de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen alleen maar toenam, en gevolgen van de opwarming alleen maar zichtbaarder werden. De CO₂-concentratie overschreed de grens van 410 ppm. Het koolstofbudget om beneden 2°C opwarming te blijven is intussen geslonken naar 700 miljard ton. In het laatste IPCC-rapport dat de wereld wakker schudde, waarschuwen wetenschappers om beneden 1,5°C opwarming te blijven.

De koerswijziging dient dus nu ingezet te worden, en wel heel drastisch.

Deze cijfers zijn ook een jong, Zweeds meisje niet ontgaan. Vanuit een grote bezorgdheid verlaat Greta Thunberg sinds augustus een dag per week haar school en vat ze post aan het Zweeds parlement om de uitvoering van het klimaatakkoord van Parijs te eisen. Dit protest ging niet onopgemerkt voorbij. Sinds januari laten ook heel wat jongeren bij ons hun stem horen. Heel wat buitenstaanders weten niet goed welke positie in te nemen. Moeten de jongeren niet op de schoolbanken zitten om wiskunde en fysica te studeren en zelf wetenschapper/ingenieur worden? Overdrijven ze niet met hun doemverhalen? Zijn ze zelf wel consequent in hun gedrag?

Ik ging op zoek naar enkele antwoorden.

De zesdejaars die betrokken waren bij het AHA-project negen jaar geleden zijn intussen aan het werk, aan het (ver)bouwen en begroeten mij met een baby op de arm. Er zijn er die doctoreren, lesgeven of als ingenieur productieprocessen opvolgen, sommigen werken in de landbouwsector. Zij waarschuwen me vanuit verschillende sectoren dat het niet de goede richting uitgaat, dat er al heel wat inspanningen gebeuren maar dat we de omvang van wat ons te doen staat onderschatten. Momenteel wordt het laaghangend fruit geplukt maar hebben we geen geloofwaardig plan klaar om de uitstoot van CO₂ tegen 2030 te reduceren met 50% (t.o.v. 1990).

En net dit is het traject dat we moeten volgen om de opwarming met 75% kans beneden de 2°C te houden. Overschrijden we deze grens dan zetten we ‘dominosteentjes’ (tipping points) in gang waardoor de opwarming zichzelf zal versterken (meer info daarover vind je in het opiniestuk dat ik eerder schreef, naar aanleiding van Car Free Day). De koerswijziging dient dus nu ingezet te worden, en wel heel drastisch. Veel van mijn oud-leerlingen begrijpen de bezorgdheid van de scholieren en hopen dat hun protest eindelijk voor een kentering kan zorgen.

Ingenieurs geven aan dat ze op zoek zijn naar oplossingen maar dat een sturende rol van de overheid hierin heel belangrijk is. Aan volwassenen die zeggen dat jongeren beter op de schoolbanken zitten om zelf ingenieur te worden, willen ze laten weten dat er nu al tal van afgestudeerde ingenieurs volop naar oplossingen zoeken. Maar er is duidelijk meer nodig.

Jongeren krijgen vaak te horen dat ze de doemverhalen niet moeten geloven. In de les krijgen de leerlingen de opdracht om op zoek te gaan naar wat de gevolgen zijn van de klimaatverandering op korte en lange termijn, dit via wetenschappelijke bronnen. Ik wil de inhoud van hun taken gerust openbaar maken. Aan jou om te oordelen of het om doemverhalen gaat. Maar je kan ook zelf op zoek gaan in het IPCC-rapport.

De lessen aardrijkskunde zijn niet meer dezelfde als vijftien jaar geleden en dan voelt het oncomfortabel als uitgerekend jongeren aan hun ouders vertellen over welke onheilspellende toekomstscenario’s er mogelijk op tafel liggen.

Heel wat leerlingen kunnen met hun ouders in gesprek gaan over de klimaatopwarming, maar tal van leerlingen geven aan dat ouders vaak niet willen luisteren of zich ongemakkelijk voelen om er met hen over te praten. Dit is niet onbegrijpelijk, de lessen aardrijkskunde zijn immers niet meer dezelfde als vijftien jaar geleden en dan voelt het oncomfortabel als uitgerekend jongeren aan hun ouders vertellen over welke onheilspellende toekomstscenario’s er op tafel liggen indien we in het ‘business as usual-scenario’ blijven hangen . Als school nodigden we ouders en leerlingen uit voor een open klimaatles om zo samen over dezelfde basiskennis te beschikken.

Uiteraard zijn jongeren niet altijd consequent, maar zijn wij als volwassenen dat wel? Is dat een voorwaarde om je bezorgdheid te mogen uiten?

Heel wat volwassenen verwijten de jongeren die spijbelen dat ze niet consequent zijn. Ik nodig je graag uit om in gesprek te gaan met de jongeren. Om te weten wat bij hen leeft. Uiteraard zijn ze niet altijd consequent, maar zijn wij als volwassenen dat wel? Is dat een voorwaarde om je bezorgdheid te mogen uiten? En benutten we dit momentum niet beter als hefboom om jongeren te laten reflecteren over hun gedrag? Gaan de discussies niet voornamelijk over het spijbelen i.p.v. over de oproep van de jongeren? Enkele van onze leerlingen getuigden in een opiniestuk waarom ze volwassenen willen wakker schudden en vangen enkele vooroordelen op.

In de afgelopen jaren heb ik, zowel tijdens de voordrachtgen als in mijn lessen, gemerkt hoe de klimaatopwarming de samenleving polariseert en hoe wetenschappelijke kennis in vraag wordt gesteld. Dit helpt ons niet vooruit. Heel wat planetaire grenzen zijn reeds overschreden. Maar als we nu samen het einde van de fossiele brandstoffen inluiden, hebben we kans om de opwarming onder controle te houden. Dit gaat enkel als we als consument, producent en politici deze uitdaging als een crisis behandelen. Greta Thunberg vatte het goed samen in een toespraak in Davos: ‘Volwassenen zeggen altijd dat ze verplicht zijn om jongeren hoop te geven. Maar ik wil jullie hoop niet, ik wil niet dat jullie hoopvol zijn. Ik wil dat jullie panikeren. Ik wil dat jullie de angst voelen die ik elke dag voel, en dat jullie actie ondernemen, alsof het huis in brand staat, want dat is het geval.’

Bij elke voordracht krijg ik de vraag: ‘Waarom zitten er geen politici in de zaal?’. Beste politici, tijdens de Global Strike for Climate op vrijdag 15 maart geef ik met alle plezier de les ‘Klimaatopwarming & Antarctica’. Een les die ik geef aan onze jongeren, de volwassenen van morgen. Ik kijk uit naar een uitnodiging.

En wat met de leerlingen die een les missen door mijn afwezigheid? Ik voorzie een zinvolle opdracht en hoop dat als ik ze binnen negen jaar tegenkom -wanneer ze afgestudeerd zijn, aan het (ver)bouwen zijn of vergezeld van een baby- kunnen zeggen dat we de juiste weg zijn ingeslagen.

Koen Meirlaen is geograaf (UGent) en leerkracht aardrijkskunde en wiskunde. Hij won met zijn klas de Polar Quest en verbleef bijna 3 maanden in het Prinses Elisabethstation in Antarctica. Hij ging er op onderzoek met de klimaatwetenschappers. De International Polar Foundation leidde hem op tot poolambassadeur. Hij geeft de voordracht ‘Klimaatopwarming en Antarctica’ om mensen nauwer bij de klimaatproblematiek te betrekken. Alle info op ahaproject.be.