‘Tijd kopen door kerncentrales langer open te houden, is tijd verliezen’

‘De klimaatproblematiek heeft het debat over kernenergie herleid tot een ideologisch steekspel dat weinig aandacht geeft aan de bijzonderheden en specifieke risico’s van kernenergie’, schrijft Siegfried Evens van het Royal Institute of Technology.

Een rapport van de Verenigde Naties (het beruchte IPCC-rapport over klimaatopwarming) en klimaatspijbelaars; meer is er blijkbaar niet nodig om het oude debat over kernenergie opnieuw in de kijker te stellen. De klimaatproblematiek heeft een enorme boost gegeven aan pro-kernenergiestemmen. Betogers van de antinucleaire beweging uit de jaren 60 en 70, die onder meer de grondslag vormen van veel huidige groene politieke partijen in Europa vandaag, zouden dat een bijzonder vreemde evolutie vinden. Nog vreemder zijn de veiligheidsargumenten die zowel pro als contra vakkundig wegcijferen. Het debat is zo een nietszeggend en bij wijlen ideologisch ja/nee-steekspel geworden.

Kernrampen minimaliseren

Veiligheid staat niet meer vooraan in het debat, zoveel is duidelijk. Dat Maarten Boudry zonder veel tegenspraak kan stellen dat kernenergie de veiligste technologie ooit is en dat kernrampen nauwelijks slachtoffers maken, toont dit maar al te goed aan. Wie echter kijkt naar de geschiedenis ziet dat de geschiedenis is bezaaid met nucleaire ongelukken of bijna-ongelukken. We kennen er vaak maar drie (Three Miles Island, Tsjernobyl en Fukushima), maar er waren er ook ontelbaar veel kleine. Bij sommige daarvan scheelde het geen haar of ze waren absolute catastrofes geweest. Kernenergie is een risicovolle technologie. Als je naar het verleden kijkt, zie je dat.

Tijd kopen door kerncentrales langer open te houden, is tijd verliezen.

Bovendien is het verkeerd om slachtofferaantallen van kernrampen te interpreteren alsof het ‘gewone’ rampen zijn. Het is namelijk zeer moeilijk om een directe link vast te stellen tussen de ramp en de slachtoffers. Energiebedrijven of overheden hebben daar al vaak handig gebruik van gemaakt, om zo kernrampen te minimaliseren. Straling is mysterieus en mensen hebben er schrik van. Terecht. Het verandert de genetische code, veroorzaakt op termijn kankers of andere ziektes, en leidt tot afwijkingen die doorgegeven worden aan volgende generaties. Dat is allemaal moeilijk statistisch te kwantificeren.

Pas in de laatste 10 jaar zijn de eerste verbanden tussen de ramp in Tsjernobyl en kankergevallen in de regio vastgesteld. Tsjernobyl had bijvoorbeeld een fallout die talloze keren groter was dan de atoombommen van Hiroshima of Nagasaki. Een gelijkaardige slordige vergelijking wordt soms ook gemaakt rond de properheid. Inderdaad, kernenergie blinkt uit met een lage CO2-uitstoot, maar kernenergie heeft een andere, even serieuze impact op het milieu. Radioactieve stoffen die in de natuur terechtkomen zijn nog steeds een probleem aan vele kerncentrales en afvalopslagplaatsen.

Centrales langer openhouden zonder een duidelijke beslissing over de toekomst van kernenergie is een daad van politieke besluiteloosheid.

Kernrampen minimaliseren helpt het debat niet vooruit. De onbedachtzaamheid van sommige pro-stemmen maakt me dan ook ongerust. Dat er nu ook openlijk voor wordt gepleit om onze reactoren nog langer open te houden, is evenzeer onverantwoord. De vele incidenten en shutdowns tonen aan dat de reactoren niet meer in een goede staat zijn. Ze zijn ook niet gebouwd om zo lang operationeel te blijven. Centrales langer openhouden zonder een duidelijke beslissing over de toekomst van kernenergie is een daad van politieke besluiteloosheid. Tijd kopen, zoals Boudry voorstelt, is tijd verliezen.

Een toekomst voor kernenergie?

Kernenergie is een technologie die vele risico’s inhoudt, maar dat betekent niet dat het geen toekomst heeft, zoals fatalisten langs de contra-zijde soms beweren. De nucleaire industrie en internationale organisaties hebben al veel geleerd uit vorige rampen. Er zijn bovendien nog verschillende mogelijkheden om reactoren veiliger te maken. Meerdere kleinere reactoren of thorium behoren tot de mogelijkheden. Ook al bestaat er steeds een risico, er zijn talloze manieren om een reactor veiliger te maken en het risico zo laag mogelijk te houden.

Het gebrek aan transparantie zit algemeen ingebakken in de nucleaire sector.

We mogen ons echter niet te snel laten afleiden door ontzagwekkende reactoren. Een kerncentrale is eigenlijk gewoon een stoomturbine. De sleutel tot een veilige kerncentrale is bovendien water. Dat beheren met een normaal systeem van gewone buizen en kleppen om de kern te koelen, lijkt simpel, maar het is hier dat het vaak misloopt. Elke grote kernramp is ooit veroorzaakt door een probleem in die koeling, nooit in de reactor zelf. Willen we kernenergie een toekomst geven, dan moeten we deze systemen waterdicht maken, pun intented.

Ook het klimaat en de organisatie van de kerncentrale zijn niet onbelangrijk. Niet toevallig werden zowel de kerncentrales van Tsjernobyl als Fukushima gekenmerkt door politieke druk, geheimhouding en een gebrekkige veiligheidscultuur. Of die cultuur in onze centrales vandaag zo goed zit, is nog maar zeer de vraag. Het gebrek aan transparantie zit algemeen ingebakken in de nucleaire sector. Het is een product waarvan de oorsprong in het leger ligt (denk aan de atoombommen). Het reactordesign van onze centrales, de PWR (Pressurized Water Reactor), is initieel ontworpen voor oorlogsduikboten. De kernenergie van de toekomst moet dat militaire verleden achter zich laten en nieuwe kerncentrales bouwen met het oog op veiligheid, niet vernieling.

De vraag is natuurlijk wat dat mag kosten. Maurits Vande Reyde bemerkt terecht dat de bouw van kerncentrales een stuk minder aantrekkelijk wordt als je naar de prijs kijkt. Voorbeelden in Finland en Frankrijk tonen aan dat voor een nieuwe kerncentrale veel meer tijd en geld nodig is dan ooit voor onze huidige reactoren nodig was (en dat we ze daarom zeker niet langer dan voorzien kunnen openhouden). Terecht, want aan veiligheid hangt een prijskaartje. Zijn we bereid om als samenleving zoveel voor de preventie van kernrampen te betalen? Het is iets waar ik nog geen enkele pro-stem een uitspraak heb over horen doen.

Kunnen we het aan?

De laatste weken hebben we herhaaldelijk dezelfde argumenten voor en tegen kernenergie voorbij zien komen. Ja, ze zijn proper (als je het afval goed weet te stockeren, tenminste). Ja, ze zijn duur. Ja, ze kunnen gevaarlijk zijn. Het is echter tijd om nu keuzes te maken. Vergeet de vraag of kernenergie ‘beter’ is dan hernieuwbare energie. De vraag moet echter eerst en vooral zijn: zijn wij als samenleving in staat deze technologie, een kernenergie 2.0, met zowel de lusten als de lasten, de baas te zijn?

De keuze is aan ons. Maar laten we alstublieft eerst naar het verleden kijken en die keuze geïnformeerd maken.

Siegfried Evens is doctorandus aan het Royal Institute of Technology (KTH) in Stockholm, Zweden. Hij werkt er aan een doctoraat over de geschiedenis van kernenergie en de internationale regulering van nucleaire risico’s.