‘”For Sama” plaatst het Syrische conflict opnieuw op de radar’

‘De documentaire For Sama laat zien dat onverschilligheid doodt’, schrijven vier mensenrechtenactivisten onder wie Brigitte Herremans. ‘Op politiek en humanitair vlak blijft het nodig om enkele versnellingen hoger te schakelen. Europese beleidsmakers, de media en burgers moeten actie ondernemen.’

Het conflict in Syrië is een van de meest gruwelijke en best gedocumenteerde conflicten in de moderne geschiedenis. De omvang is onbevattelijk: meer dan 500.000 burgers werden gedood en miljoenen burgers zijn getroffen door misdaden zoals detentie, gedwongen verdwijning, foltering, willekeurig geweld tegen burgers en gedwongen verplaatsingen. Bewijzen over deze misdaden hebben echter niet geleid tot rekenschap of soelaas geboden voor slachtoffers. In politieke debatten over de Syrische context of de berichtgeving, verschuiven slachtoffers naar de achtergrond en gaat het steeds minder over hun leed of hun veerkracht.

480YouTube

De documentaire ‘For Sama’ doorbreekt dat patroon en maakt de slachtoffers opnieuw zichtbaar voor burgers in Europa. Als Syrische en Vlaamse mensenrechtenactivisten die zich inzetten voor rechtvaardigheid voor Syriërs, zijn we geraakt door deze aandacht. We roepen Europese beleidsmakers, de media en burgers op om te blijven kijken en actie te ondernemen.

Syriëmoeheid doorprikken

Het probleem in Syrië is niet alleen dat het conflict en het grootschalige onrecht aanhoudt, maar dat de misdaden van het regime minder aandacht krijgen. De belangrijkste oorzaken zijn de transformatie van het conflict in een burgeroorlog met regionale en internationale dimensies, de opkomst van IS, de focus in het Westen op stabiliteit, de vluchtelingenkwestie en de gevolgen van de desinformatiecampagne die het Syrische regime en Rusland voeren. Het regime kon straffeloos zijn oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid voortzetten. Bovendien leidde de complexiteit van het conflict, inclusief de gruweldaden van IS, ook tot een Syriëmoeheid in het Westen, een gevoel dat het conflict te complex is om te begrijpen, wat slachtoffers nog verder in de onzichtbaarheid duwde.

Voor veel Syriërs is dit bijzonder pijnlijk. De vernieling van hele steden door het Assad-regime en Rusland is bijzonder traumatisch, en toch wordt er vaak aan voorbijgegaan in het Westen. Daarom is ‘For Sama’ zo’n belangrijke documentaire, ook al is het vooral als Syriër bijzonder pijnlijk om ze te zien. In de woorden van de Syrische burgeractivist Iyas Kaadouni, die sinds enkele jaren in Gent woont: ‘Ik zag mezelf in alle gezichten die ik in de film zag. De film bracht me terug naar de moeilijke tijden die we beleefden en ik dacht aan mijn ouders, broers en zussen en hun kinderen, aan mijn vrienden en alle kinderen van mijn stad Saraqib. Die werd onderworpen aan dezelfde wreedheden die Aleppo moest ondergaan. Mijn familie en alle inwoners vluchtten begin dit jaar naar een gebied dichtbij de Turkse grens, omdat ze zich tussen hamer en aambeeld bevonden: sterven onder het puin van ede huizen of vluchten. Ik weer niet hoelang deze tragedie zal duren en oorlogsmisdadigers ongestoord voort kunnen doen. Maar ik weet dat er op een dag gerechtigheid zal geschieden.’

Ook Artino Abdullah, een Syrische fotograaf en mensenrechtenactivist die de aanval met chemische wapens in al-Ghouta in 2013 overleefde, bevestigt dat Waad en Hamza al-Kataeb in hun documentaire het verhaal van vele Syriërs vertelt. ‘Dit kon gelijk welk gezin overkomen, zoals ook gebeurde met ons. We hadden niet verwacht dat onze eisen om corruptie te bestrijden, en vrijheid en waardigheid mogelijk te maken, de poorten naar een hel zou openen die nu al jarenlang aanhoudt. Dankzij Waad, Hamza en vele Syrische activisten, konden we de stem van de slachtoffers laten horen, want hun stem werd gesmoord door het geluid van de bommen en de stille dood die ze stierven tijdens belegeringen en chemische aanvallen.’

‘Never again?’

De tragedie die te zien is in ‘For Sama’, gaat tot vandaag door in de Syrische provincie Idlib. Meer dan 3 miljoen mensen wachten er bang af of een fragiel staakt-het-vuren, dat Rusland en Turkije onderhandelden, standhoudt. Bovendien hield het COVID-19 virus de afgelopen weken ook lelijk huis in deze provincie, waar meer dan een miljoen mensen intern ontheemd zijn en proberen te overleven in dichtbevolkte kampen, met nauwelijks humanitaire hulp. Tussen 8 september en 19 oktober 2020 vertwintigvoudigde het aantal bevestigde COVID-19 besmettingen in Idlib. Experts waarschuwen bovendien dat dit wellicht nog maar het topje van de ijsberg is.

De internationale verdeeldheid over het Syrische conflict blijft ondertussen groot. De vele veto’s van Rusland en China in de VN-Veiligheidsraad blokkeren niet alleen de vervolging van internationale misdaden, maar verhinderen ook de levering van humanitaire hulp aan noodlijdende burgers. Deze patstelling binnen het internationale systeem mag echter niet leiden tot een totale verlamming. Het conflict bracht immers ook mensen samen. Wereldwijd zoeken mensenrechtenactivisten samen naar manieren om solidair te zijn met Syrische slachtoffers en om rechtvaardigheid tot stand te brengen. Die inspanningen mondden bijvoorbeeld concreet uit in rechtszaken onder het principe van universele jurisdictie in onder meer Duitsland, Frankrijk en Zweden om misdrijven begaan in Syrië te vervolgen.

Maar op politiek en humanitair vlak blijft het nodig om enkele versnellingen hoger te schakelen. België is nog tot eind 2020 lid van de VN-Veiligheidsraad, en kan in die hoedanigheid een belangrijke rol spelen in de uitbouw van een duurzaam staakt-het-vuren en het verzekeren van humanitaire hulpkonvooien in Syrië. De nieuwe federale regering kan bovendien, zoals ook gevraagd in een parlementaire resolutie van juni 2020, onmiddellijk een extra financiële bijdrage doen voor humanitaire hulp aan burgers in Idlib.

Onverschilligheid doodt

‘For Sama’ legt de dagelijkse gruwel bloot waar gewone burgers in Syrië aan worden blootgesteld. Maar de documentaire legt niet enkel op ongenadige wijze het brute geweld bloot, ze maakt ook duidelijk dat onverschilligheid doodt. ‘Never again’ is een mooie gedachte, maar moet ook gepaard gaan met concrete actie.

Daarom lanceerden Waad en Hamza ook de campagne ‘Action for Sama’, een campagne tegen de bombardementen op medische infrastructuur in Syrië en gaven ze hun beeldmateriaal aan het IIIM, een VN-instantie die bewijsmateriaal verzamelt over de internationale misdrijven om rekenschap mogelijk te maken.

Nooit kunnen en mogen we nog toelaten dat de gruwel van Aleppo zich herhaalt en dat straffeloosheid de norm is. Dankzij ‘For Sama’ kunnen we alleszins niet zeggen dat we het niet wisten.

Brigitte Herremans, onderzoeker mensenrechtencentrum UGent; Artino Abdullah; Syrisch fotograaf en medewerker Syria Archive; Iyas Kadouni, Syrisch jurist en mensenrechtenactivist; Willem Staes, medewerker Midden-Oosten 11.11.11.