Schandaalsfeer dreigt Duitse christendemocraten zuur op te breken

Zondag trekken de inwoners van de Duitse deelstaten Baden-Württemberg en Rheinland-Pfalz naar de stembus. Met het oog op de Bondsdagverkiezingen in september en het vaarwel van Angela Merkel een belangrijke aangelegenheid. Voor de CDU van Merkel en kersvers voorzitter Armin Laschet ziet het er niet goed uit.

Superwahljahr! Zo noemen Duitsers een verkiezingsjaar waarin uitzonderlijk veel op het spel staat. 2021 is zo’n klepper. In september vinden er bij onze oosterburen Bondsdagverkiezingen plaats. Eenmaal een nieuwe regering wordt gevormd, zwaait Angela Merkel (CDU) de Duitse politiek voorgoed vaarwel. Wie haar fakkel zal overnemen, is nog onduidelijk. De kans is groot dat kersvers partijvoorzitter Armin Laschet aan het langste eind trekt, maar de populaire Beierse minister-president en CSU-voorzitter Markus Söder staat in de coulissen te wachten. Of gaan de Groenen alsnog met het kanselierschap aan de haal in een linkse coalitie?

Vermoedelijk worden sommige antwoorden snel duidelijk. Aanstaande zondag trekken de inwoners van de invloedrijke deelstaten Baden-Württemberg en Rheinland-Pfalz naar de stembus. Doorgaans gaan zulke verkiezingen vooral om regionale aangelegenheden en worden de nationale effecten ervan overschat. Ook nu blijven zulke elementen zwaar doorwegen, maar in het Superwahljahr liggen de kaarten toch wat anders. Baden-Württemberg is namelijk de enige deelstaat waar christendemocraten en groenen al samenwerken – de zogenaamde zwart-groene coalitie. Bovendien is het niet ondenkbaar dat de CDU een eventuele nederlaag aan Laschet zal toeschrijven. Zijn kansen op het kanselierschap riskeren in rook op te gaan.

Schandaal na schandaal

Voor die laatste ziet het er niet goed uit. De CDU zit gevangen in een schandaalsfeer. Aanleiding zijn twee nationale afgevaardigden die zichzelf hebben verrijkt bij de aankoop van mondmaskers. De Beierse politicus Georg Nüßlein verdiende 600.000 euro met zijn lobbyactiviteiten. Zijn collega Nikolas Löbel, afkomstig uit Baden-Württemberg, sleepte een kwart miljoen uit de brand. De kwestie beperkt zich niet tot de twee. CDU- en CSU-parlementsleden die naast hun mandaat bijverdienen, doen dat gemiddeld 24 en 71 keer meer dan Groene parlementsleden die bijklussen. Bedragen die in een zeldzaam geval oplopen tot meer dan drie miljoen euro.

Bovendien deed CDU’er Mark Hauptmann donderdagmiddag onverwacht afstand van zijn nationale parlementszetel. Hij wordt ervan beticht geld uit onder meer Azerbeidzjan te hebben aangenomen in ruil voor politieke invloed. Hauptmann ontkent. Toch is er iets vreemd aan de hand: recent werden nog twee andere nationale CDU-parlementsleden ervan verdacht een mensenrechtenresolutie in de Raad van Europa af te zwakken in ruil voor Azerbeidzjaanse centen. Coming man van de partij, de piepjonge Philipp Amthor, kwam vorig jaar in opspraak nadat hij in ruil voor lobbywerk bij economieminister Peter Altmaier (CDU) aandelenopties had gekregen van het Amerikaans IT-bedrijf dat hij vertegenwoordigde.

Amthor werd herverkozen, Löbel en Nüßlein stapten op en gaven hun partijkaart terug. Om zulke aberraties te vermijden wil de CDU een gedragscodex en een lobbyregister in het leven roepen. Binnen twee weken moet er een voorstel op tafel liggen. Maar het kwaad is geschied: de schandaalsfeer straalt af op de partij. Wie naar eigen zeggen een volkspartij wil zijn, komt na zestien jaar nationale regeringsdeelname steeds moeilijker weg met cliëntelisme dat grenst aan de witteboordencriminaliteit.

Coronadeelstaat

Zo ook in het aan België grenzende Rheinland-Pfalz. Tot voor kort deed CDU-topman Christian Baldauf het erg goed in de peilingen. De afgelopen twee jaar zag het er zelfs naar uit dat hij de sociaaldemocraten na dertig jaar heerschappij van de troon zou stoten. De ongenaakbaar geachte minister-presidente Malu Dreyer (SPD) werd door Baldauf aan het wankelen gebracht. Maar sinds kort is de christendemocraat, wiens vader recent aan covid-19 overleed, terug op achtervolgen aangewezen. De schandaalsfeer kan hij missen als kiespijn. Baldauf moet hopen dat de doorgaans oudere CDU-kiezer per brief heeft gestemd – die werden reeds verzonden nog voor het schandaal aan de oppervlakte kwam.

Rheinland-Pfalz is dé Duitse coronadeelstaat bij uitstek. Zowel de hoofdzetel van vaccinontwikkelaar BioNTech als van Schott AG, wereldleider in de productie van vaccinflesjes, liggen in hoofdstad Mainz. Iets dichterbij produceert Aesku Diagnostics zelftests die in de winkelrekken van supermarktketen Aldi terug te vinden zijn.

De besmettingscijfers liggen er laag terwijl de vaccinatiecampagne er het snelst van alle deelstaten gaat. De pragmatische Malu Dreyer, die met de links-ideologische partijvoorzitters in Berlijn niet wil gezien worden, wordt daar zondag waarschijnlijk voor beloond. Omdat haar liberale en groene coalitiepartners volgens de peilingen de kiesdrempel halen, zal de zogenaamde verkeerslichtcoalitie (rood-geel-groen) waarschijnlijk worden verdergezet. De kans is dus groot dat de CDU vanop de oppositiebanken moet blijven toekijken.

Zwart-groene cocktail

In Rheinland-Pfalz is het spannend, maar de meeste ogen zijn gericht op Baden-Württemberg. Ook daar gaat het bergaf voor de christendemocraten. Waar de CDU een half jaar geleden nog nek-aan-nek lag met zijn groene coalitiepartner, kijkt de partij momenteel tegen een flinke achterstand aan. Alles wijst erop dat de partij van Laschet en lokaal lijsttrekker Susanne Eisenmann zondag tegen het slechtste resultaat uit haar geschiedenis zal aankijken. Van 1953 tot 2011 zaten de christendemocraten onafgebroken als grootste partij in de regering en leverden ze de minister-president, nu dreigt voor de tweede keer op drie ambtstermijnen de oppositie.

Dat laatste ligt in de handen van de minister-president Winfried Kretschmann. De 72-jarige groene politicus staat sinds 2011 aan het hoofd van de deelstaat waar het gros van de Duitse autoindustrie gevestigd is. Tot strubbelingen tussen de machtige autosector en de zwart-groene regering heeft dat nauwelijks geleid. Kretschmann behoort niet tot de linkervleugel van zijn partij, of de fundis. Hij profileert zichzelf daarentegen als een behoudsgezinde ecologist die de klimaatomslag met de nodige dosis pragmatisme benadert. In 2018 bracht de minister-president een boek uit met als veelzeggende titel ‘Waarop we willen rekenen: voor een nieuwe opvatting van het conservatisme’.

Na tien jaar leiderschap zijn de inwoners van Baden-Württemberg nog niet uitgekeken op Kretschmann. In de meest recente peiling doen de Groenen het met 32 procent nog beter dan in 2016. ‘U kent me’, luidt Kretschmanns verkiezingsslogan. Vraag is echter of hij nog wil doorgaan met de CDU. De minister-president is naar eigen zeggen steeds minder opgezet met zijn coalitiepartner. Zo heeft de deelstaatregering onder druk van de christendemocraten besloten om de scholen te heropenen, een beslissing waar ze door de stijgende coronacijfers snel op moest terugkomen. Tussen CDU-lijstrekker Eisenmann en Kretschmann lijkt het niet meer goed te komen.

Zwarte zondag

Maar vermoedelijk zal Kretschmann met het oog op de Bondsdagverkiezingen in september wel doorgaan met de christendemocraten. Naar het voorbeeld van Baden-Württemberg en Oostenrijk is er in Duitsland namelijk al een tijdlang sprake van een zwart-groene coalitie op nationaal niveau. De magie tussen sociaaldemocraten en christendemocraten was al voor de vorige Bondsdagverkiezingen uitgewerkt. Met het vertrek van Merkel en de introductie van de Groenen op het nationale toneel, moet er een nieuwe en verfrissende dynamiek ontstaan.

Maar als Kretschmann de CDU laat vallen en in plaats daarvan opteert voor de liberalen en de sociaaldemocraten, dan zou dat het vertrouwen tussen de Groenen en de CDU op nationaal niveau kunnen schaden. Voor de Groenen is het met andere woorden interessanter om niets te bruuskeren en alle opties open te houden. Voor de christendemocraten, Armin Laschet op kop, dreigt daarentegen een zwarte zondag. Ironisch genoeg kunnen de schandalen Laschet net een alibi bieden om het verlies te verklaren en kan hij alsnog als kanselierskandidaat naar de nationale stembusgang.