‘De vergelijking met de coronacrisis zou zo leerzaam kunnen zijn voor de klimaatzaak’

Film- en televisiemaker Nic Balthazar vindt dat de klimaatzaak te weinig media-aandacht heeft gekregen.

‘Ik heb er toch precies niet zoveel over gehoord of gelezen’, antwoordt een vriend wanneer ik zeg dat ik de voorbije twee weken in de spannende juridische loopgraven van het grote klimaatproces in ons land heb doorgebracht.

En hoe volkomen nutteloos ook, toch bekruipt me de onzinnige zin om hier nog even lucht te geven aan dat vervelende gevoel van hoe zal ik het benoemen: onbegrip of frustratie? Dat dit proces, waar nota bene zo maar even het voortbestaan van onze soort op het spel stond, met uitzondering van enkele kwaliteitsmedia die ik hierbij (en dus ook niet zonder reden in deze publicatie) wil feliciteren voor hun even gedegen als gedurfde klimaatverslaggeving, toch hele oceanen minder airplay heeft gekregen dan andere rechtszaken die door ijverige reporters dag aan dag op de voet gevolgd worden, van parachute- of kasteelmoorden tot de zaak rond een niet nader te benoemen televisiester.

Ons begrip. We zitten natuurlijk ook met dat niet nader te benoemen virus, maar ook met de fragiele kuiten van Eden Hazard, de keuken van Sihame El Kaoukibi, een schip dat vastzat in het Suezkanaal en de staatszaak van de influencers van Plopsaland.

Ik weet het, het is ook in media het spel van juiciness in vraag en aanbod. ‘Tja het klimaat’, zucht elke nijvere redactiesecretaris. ‘Met alle goede wil van de wereld. Maar hoe kan je het blijven hebben over iets wat mensen niet willen horen zien of lezen?’

De helaas onuitgevoerde goede intenties ontgaan ons niet, maar misschien is stilaan de spijtige analogie te trekken met oliemaatschappijen die – ook niet eens geheel onterecht – de riedel afspelen: ‘Wij blijven gewoon gas en olie oppompen, omdat mensen het blijven kopen en opstoken.’ Klant is koning. In de media is dat niet anders. Wij brengen wat de lezer/kijker/luisteraar wil. Moest jullie boodschap maar wat sexyer zijn. We hebben nu corona al, mag het één ramp per keer alsjeblieft?

We begrijpen het na al die jaren maar al te goed. Onze menselijke hersenpan doet met slecht nieuws wat een performant dak doet met de regen. Zo snel mogelijk afvoeren. En nee, helaas, zelfs corona heeft het besef niet echt binnen kunnen brengen: dat onze vals-rozige toekomst op recordtijd in een bouwval kan worden herschapen zelfs door een enkele vleermuis. Maar ook dat je met doordachte preventie en doortastende actie een heel eind opschiet.

Lees verder onder de kader

Wij van de klimaatzaak hopen dat onze boodschap er bij de rechters is ingegaan. Ze werd bezield en overtuigend genoeg gebracht door onze advocaten. De rechtbank heeft zich tot begin juli gegeven om nu met een vonnis te komen. Na een pijnlijke zes jaar wachten op een proces zijn wij best tevreden met zo’n snelle – en zonder twijfel wijze – uitspraak. ‘Over het vonnis zullen we dan zeker berichten’, stond vaak in de vriendelijke afscheepmailtjes die ons in de onverbiddelijke nieuws rangorde naar de achterkant van het peloton duwden.

Ondertussen echter is de klimaatzaak, na een symbolisch-surrealistische prélude van zes jaar schandelijk getalm, helaas niet het moment geworden waarop ook de hele natie, en niet enkel de drie rechters, het proces konden maken van ons lands klimaatactie en -ambitie – of zoals wij dus aanvoeren het verdomd pijnlijke gebrek eraan.

Ik leg het voor het gemak altijd zo uit: stel het je even voor dat onze overheid zich hard op de borst klopt dat ze het coronavirus stevig te lijf zal gaan en vervolgens jarenlang verzuimt om ook echt grootschalige maatregelen te nemen, genoeg vaccins aan te kopen, laat staan ze te gaan toedienen. De cycloon van verontwaardiging die we zouden zien opsteken… In klimaatland blijft dat bij onze vervelend motregentje in de over te slane kantlijnen.

Maar misschien is het waar wat een groot televisiejournalist me ooit toe vertrouwde. ‘Nieuws’, zo zei hij op ietwat professorale toon, ‘dat gaat over wat nieuw is. Daarom heet het ook zo. Nieuws. En klimaatverandering, tja ik vrees, dat is gewoon niet nieuw meer.’

De temperatuur mag pieken, de droogte toeslaan, de grond uitdrogen, het mag in de wereld orkanen, overstromingen en droogte regenen. De helft van de Noordpool mag voor ons ogen smelten. Ach, dat weten we nu wel. (Not.) Daarentegen heeft, hoe nieuw en uitzonderlijk ook, een klimaatzaak van ondertussen 65.000 bezorgde burgers tegen de staat, de vette letters op de hoofdpagina’s dus toch niet gehaald.

Ik weet als stilaan pijnlijk doorwinterde persmuskiet uiteraard ook hoe dat komt. Dat is een simpel vicieuze cirkel. Als er geen aandacht is, dan komt er ook geen. Dan plooien alle tv-ploegen en journalisten na het obligate persmomentje aan de start hun statieven en laptops even snel dicht, en is de persruimte voor de rest van de 10 dagen even leeg als binnen nog een paar decennia opwarming een kwart van uitgedroogd Afrika.

Zelfs als we ons bij aanvang van het proces uit de naad werken om in deze wankele tijden toch op meer dan 100 plekken doorheen het land volledig coronaproof een creatieve betogingen op touw te zetten met meer dan 5000 mensen doorheen het hele land in toga, als advocaat voor het klimaat, dan stuurt zelfs de grootste redactie van het land zijn kat, en later even een Belgareporter voor de site. In het avondnieuws wordt vervolgens dik vier minuten ingezoomd op een 200-tal jongelingen die in Luik de politie en wat winkelruiten te lijf gaan.

Wat is de lering? De wet radicaal aan je laars lappen is dus blijkbaar een probater middel om aandacht te genereren dan als goede burger de wetten van dit land te proberen gebruiken. Geef de stilaan hopeloze jongeren van Extinction Rebellion nog eens ongelijk als zij hun noodkreet uitschreeuwen door zich in geweldloze onwettigheid vast te ketenen aan de roestige spijlen van een staat die hen hooghartig blijft negeren.

Ach, vergeef me de zurige nasmaak als het zo contrasteert met de nimmer aflatende ijver waarmee we onze overheid dagelijks in duizenden Twitterberichten en een eindeloze stroom artikels en columns op de huid zitten om hen aan te manen tot spoed, doortastendheid en actie in het hele coviddrama annex vaccinatiesoap. Wat een pijnlijk verschil met de beleefde vermoeidheid waarmee wij vervelende klimaatzeuren met kleine zoethoudkluitjes het grote mediariet worden ingestuurd waar sinds corona de hele klimaatbeweging weer lijkt te zijn in gesukkeld. Moeten we echt nog even welweterig piepen? Dat deze pandemie echt een ietwat vervelend zomerkamp zal lijken tegen de vloedgolf van klimaatonheil als we die temperatuurcurve niet bijtijds weten te flattenen.

De vergelijking met de coronacrisis zou zo leerzaam kunnen zijn. Tegenover een sluipend gevaar dat we hadden kunnen, maar niet wilden zien afkomen, moeten we nu reageren met draconische maatregelen. Hoe later op de bal, hoe groter de schade. Hoe beter de preventie, hoe groter je voordeel.

‘Maar een crisis is ook een constructie’, zegt filosoof Bruno Latour. Het heeft te maken met data, met wiskunde en wetenschap, maar iemand moet dat tot een behapbaar verhaal kneden. Een komma meer of minder in het reproductiegetal of een half graadje meer in de mondiale opwarming; het getal achter de komma lijkt even miniem belangrijk, als het uiteindelijk van – zeer letterlijk – levensbelang zal blijken te zijn. Als we wetenschappers uitnodigen in onze studios en katernen om het uit te leggen dan nemen media de verantwoordelijkheid die hen ook zo belangrijk maakt. Dan maakt men daar het draagvlak, en dan kunnen we aan de slag. Blijft de pers afwezig dan hebben de media zich misschien ook bezondigd aan een soort schuldig verzuim waar we later met spijt zullen op terug kijken.

De mens is niet begiftigd met de gave van langetermijndenken. Daarom hebben we politiek die denkt in electorale sprinttermen, een economisch systeem dat racet in kwartaalcijfers, en ook media die in een tijd van kwantumversnelling niet eens de waan van de dag, maar het getweet van het laatste uur moet zien op te volgen.

Het gerecht heeft de taak, en als je wil de luxe om te kunnen uitzoomen, zodanig dat – helaas al snel – de afgrond zichtbaar wordt. Daarom zijn we er niet enkel van overtuigd dat dit een game changer kan worden, om eens een hip woord te gebruiken, maar ook dat dit een verhaal was dat als ultiem court room drama de moeite was geweest om te volgen. Al was het alleen al maar omdat er net als in een smakelijk moordproces doden zullen vallen.

Bij de toekomstige generaties namelijk die – merk hier al het cynisme – volgens één van de verwerende partijen (de juridisch spitsvondige advocaten van het Waalse gewest) helaas niet eens rechtspersoonlijkheid hebben om een stem te hebben in het rechtskapittel.

Wat een verhaal. Het is begot een film waard.

Nic Balthazar is film en televisiemaker, en één van de mede oprichters van klimaat zaak. Hij werkt op dit moment aan een documentaire rond klimaatzaken in de wereld.