‘De interne Vlaamse staatshervorming is een slag in het water’

Het Liberaal Vlaams Verbond (LVV) is kritisch voor de plannen van de Vlaamse regering om Vlaanderen op te delen in 17 regio’s. De hervorming zorgt voor wederom een nieuw bestuursniveau en zal de democratische verzuchtingen niet ten goede komen, laat staan de efficiëntie bevorderen, dat schrijven voorzitter Thibault Viaene en politiek secretaris Pieter Coene.

Maart 2022. In Oekraïne woedt een verwoestende oorlog. Russische troepen zijn het land binnengevallen en richten aanzienlijke menselijke en materiële schade aan. Een vluchtelingenstroom komt tot stand. Economische sancties worden opgelegd, gas- en elektriciteitsprijzen gaan door het dak. Talloze burgers in West-Europa zien hun energiefacturen significant stijgen.

De energiefactuur van een doorsnee Vlaams gezin of bedrijf wordt echter niet alleen bepaald door de internationale energiemarkten en de geopolitieke situatie. De elektriciteitsfactuur kan uitgesplitst worden in: energiekost (32,4%), transportnettarieven (5,3%), distributienettarieven (35,2%), heffingen (11,6%) en BTW (15,4%). Naast een aanzienlijke fiscale component (27%) bestaat de elektriciteitsfactuur dus voor ongeveer 40% uit transportnettarieven en distributienettarieven. Elektriciteitstransmissie wordt verzorgd door Elia terwijl, Fluvius instaat voor de elektriciteitsdistributie. Beide entiteiten zijn zogenaamde intercommunales, waarvan de gemeenten aandeelhouder zijn. Dorpsstraat en geopolitiek vinden elkaar dus op de elektriciteitsfactuur.

Op de geopolitieke situatie en internationale energiemarkten hebben lokale en Vlaamse politici geen vat, de obligate verontwaardiging en Oekraïense vlaggetjes op socialemediaprofielen ten spijt. De organisatie en kostenefficiëntie van intercommunales zijn echter wel beheersbaar door politici. Net daar komt de kat op de koord: deze organisaties blinken niet uit in (kosten)efficiëntie. De gemiddelde loonkost per werknemer bij Fluvius bedraagt 96.000 Euro. Dit is significant hoger dan voor andere industriële bedrijven. De raden van bestuur van Fluvius en dochtermaatschappijen zijn bevolkt door politici van diverse pluimage én dossierkennis (in totaal 380 mandaten!) die hiervoor zitpenningen ontvangen.

De gemeenten ontvangen als aandeelhouders graag de jaarlijkse dividenden. Het systeem van intercommunales bestaat niet alleen voor energietransport en-distributie, maar ook voor waterbedeling, ophalen van afval, uitbaten van crematoria en streekontwikkeling. Sommige intercommunales (financieringsintercommunales) zijn investeringsvehikels met zowel binnen- en buitenlandse beleggingen op hun balans.

Geen lokale steun voor de interne staatshervorming

Van een liberale Vlaams minister van binnenlands bestuur verwachten we dat dat hij knipt in dit kostelijk en onoverzichtelijk oerwoud van intercommunales. Met grote trom kondigde Bart Somers een interne staatshervorming aan, maar in realiteit komt dit er op neer dat Vlaanderen wordt verdeeld in 17 regio’s en dat alleen gemeenten uit dezelfde regio een intercommunale kunnen vormen. Deze staatshervorming zal leiden tot een extra bestuursniveau, maar het is maar de vraag of dat dit kan zorgen voor een wezenlijke verandering op bestuurlijk of financieel vlak. In zijn huidige vorm is deze staatshervorming – waarvoor overigens weinig steun bestaat bij lokale mandatarissen – net iets overbodiger dan een extra portie kaas op een pizza quattro formaggi.

De Vlaamse Regering wil gemeenten ook aanzetten om te fusioneren. In geval van fusie neemt het Vlaams Gewest een deel van de gemeentelijke schulden over. Ook voor dit idee bestaat weinig animo bij lokale mandatarissen. Bovendien heeft dit idee een sterke Jakobijnse inslag: een hoger bestuursniveau gaat bepalen wat de optimale schaalgrootte van een gemeente is. Dit voorstel zal leiden tot politieke koehandel, en het valt te betwijfelen of de burgers altijd beter af zijn met grotere gemeenten.

Geef het lokale niveau een nieuw élan

Het gemeentelijk niveau verdient beter. Het gemeentelijk niveau heeft en had immers heel wat belangrijke uitdagingen aan te pakken: de Covid vaccinatiecampagne, de opvang van Oekraïense vluchtelingen, de stilaan onhoudbare pensioenbom, broodnodige investeringen in infrastructuur,… . Het Liberaal Vlaams Verbond (LVV) stelt daarom de volgende vijf punten voor ter opwaardering van het gemeentelijk niveau, teneinde de gemeenten beter in staat te stellen hun taken uit te voeren:

• Rechtstreekse verkiezing van de burgemeester, waar de twee best scorende kandidaten het in een eventuele twee ronde tegen elkaar opnemen. Organiseer publieke hoorzittingen voor de voorgestelde schepenen teneinde hun competentie (bv. om in raad van bestuur van een intercommunale te zetelen, zie hieronder) te testen.

• Geef meer gewicht aan referenda en beleidsevaluaties door inwoners. Betrek de burger zoveel mogelijk bij het lokaal beleid.

• Schaf provincies en arrondissementen af en geef de nieuw gevormde regio’s meer bevoegdheden, analoog aan de Zwitserse kantons.

• Schaf de bestaande bestuursmandaten in intercommunales af. De raad van bestuur van een intercommunale bestaat uit de vakschepenen van de relevante gemeenten, eventueel aangevuld met onafhankelijke experten. De loonlasten van intercommunales worden met 25% verminderd de komende 5 jaar.

• Gemeenten die hun personeelsbestand rationaliseren (bv. afscheidnemende personeelsleden niet volledig vervangen, meer contractuele tewerkstelling) kunnen in ruil hiervoor een tegemoetkoming op de pensioenfactuur van het Vlaams Gewest krijgen.

Het gemeentelijk niveau wordt vaak onderbelicht en krijgt niet de aandacht die het verdient. Nochtans staat geen enkel bestuursniveau zo dicht bij de burger. Als er politici zijn aan wie skin in the game kan toegedicht worden, dan zijn het burgemeesters en schepenen. Zij komen hun kiezers immers tegen bij bakker of slager, op de sportclub of in de plaatselijke horeca. Het risico om weggestemd te worden door de kiezer is voor hen groter dan voor nationale politici waar particratie en complexe coalitievorming ervoor zorgt dat de link tussen verkiezingsuitslag en uiteindelijk gevormde regering soms minder sterk is. Hoog tijd om hen de aandacht en het respect te geven dat ze verdienen.

Op zaterdag 26 maart 2022 organiseert het Liberaal Vlaams Verbond in Gent een uitgebreide studiedag over de lokale politiek onder de naam “All Politics is Local”. Eén van de gastsprekers is Vlaams minister van binnenlands bestuur Bart Somers.