‘Covid Safe Ticket: communicatie voorkomt polarisatie’

Maarten Vansteenkiste en Omer Van den Bergh pleiten voor transparante en juiste communicatie over het Covid Safe Ticket. ‘Niemand is gebaat bij toenemende polarisatie tussen burgers.’

Als het in Parijs regent, druppelt het in Brussel. Dat is ook zo voor het COVID Safe Ticket (CST). Frankrijk heeft het CST breed ingezet om de vaccinatiegraad op te krikken en dit heeft kennelijk resultaten opgeleverd. Omdat Brussel achterop hinkt inzake vaccinatiegraad in vergelijking met Vlaanderen en Wallonië die het beiden uitstekend doen, werd beslist om het CST er breed te implementeren. Ondertussen wordt het CST in een toenemend aantal buurlanden vereist voor allerlei activiteiten.

Ook in Vlaanderen en Wallonië pleiten beleidsmensen en sectoren voor de inzet ervan. Het CST wordt daarmee stilaan een bron van polarisatie: het geduld van nogal wat ge­vaccineerden en de zorgsector raakt op, terwijl ongevaccineerden het gevoel hebben op sluikse wijze verplicht te worden zich te laten vaccineren. Was vaccinatie dan geen vrije keuze? Blijkbaar niet als deze keuze de veiligheid van anderen ondermijnt. Er wordt gediscussieerd door experten en politici, maar wat denken gevaccineerde en ongevaccineerde Belgische burgers zelf?

Genuanceerde meningen

De jongste meting van de motivatiebarometer toont aan dat vrijwel elke ongevaccineerde persoon ronduit gekant is tegen het CST, ongeacht de context. Gevaccineerden hebben een genuanceerde houding en pleiten voor een gerichte implementatie in contexten die een risico inhouden. In aflopende volgorde van voorkeur willen gevaccineerden het gebruik van het CST graag ingezet zien in de volgende contexten: het nachtleven, kleinschalige evenementen, vrijetijdsactiviteiten (bijv., fitness, bowling), catering, hoger onderwijs en werksettings. De laagste voorkeur gaat uit naar het middelbaar onderwijs.

Ongevaccineerden zien uitsluitend de nadelen, terwijl gevaccineerden zowel voordelen als valkuilen zien. Een meerderheid van de gevaccineerden (7/10) vindt bijvoorbeeld dat het CST het risicobewustzijn verhoogt en dus een signaalfunctie heeft: het helpt er ons aan denken dat de situatie nog niet veilig is. Zij staan positiever ten aanzien van het behoud van sommige gedragsmaatregelen (bv. het mondmasker) en zij beschouwen het CST als een hefboom om de ongevaccineerden over de drempel naar vaccinatie te helpen. Helaas zegt slechts een kwart van de ongevaccineerden dat het CST hun gedrag zal beïnvloeden, terwijl 92% van hen het ticket ervaart als een drukkingsmiddel, ja zelfs als een peststrategie, om hen te dwingen tot vaccinatie. Nagenoeg alle ongevaccineerden en 6 op 10 van de gevaccineerden anticiperen dat de brede introductie van het CST conflicten tussen mensen zal in de hand werken.

Een motiverend kader

Niemand is gebaat bij toenemende polarisatie tussen burgers. Juiste en transparante communicatie is – andermaal tijdens deze pandemie – van cruciaal belang. In de mate dat beleidsmakers het CST kaderen als een strategie om de vrijheid van ongevaccineerden te beknotten en hen het leven moeilijk of zelfs zuur te maken zodat ze zich eindelijk zullen laten vaccineren, zal dit olie op het vuur gooien. De meeste ongevaccineerden zullen zich extra verzetten omdat ze hun beslissing als een persoonlijke kwestie beschouwen. Voor hen gaat het om hun lichamelijke integriteit, zelfs hun persoonlijke identiteit, waarmee de overheid zich niet te bemoeien heeft. Anderzijds wordt vaccinatie in de ogen van gevaccineerden in toenemende mate een moreel beladen thema: door je niet te laten vaccineren vergroot je de risico’s voor anderen. Je laten vaccineren is in hun ogen een morele plicht en wie dit niet doet draagt een morele schuld.

Aangezien elke groep strijdt voor haar eigen waarheid zal een moraliserend kader voor de invoering van het CST de verschillen tussen beide groepen verder op scherp stellen. Interessant is echter dat ongevaccineerden die het CST zien als een instrument om de veiligheid te verhogen een grotere bereidheid vertonen om zich te laten vaccineren. Dit suggereert dat we de oplopende spanning deels kunnen vermijden door maximaal in te zetten op de meest cruciale functie van het CST, namelijk het garanderen van collectieve veiligheid en gezondheid. Dit kader zal de legitimiteit en acceptatie ervan zowel bij gevaccineerden als ongevaccineerden verhogen en tegelijk het motivationeel potentieel van het CST maximaliseren. We stellen ook voor om het gebruik van het CST te koppelen aan de coronacijfers om de beschermende rol het tijdelijke karakter ervan te onderstrepen: als de coronacijfers verbeteren kan het CST opnieuw verdwijnen. Verplichting kan nodig blijven voor bepaalde sectoren, zoals de zorgsector, om kwetsbare mensen te beschermen.

Wederzijds begrip

Ongevaccineerden vormen geen homogene groep. Zo blijkt bijvoorbeeld dat heel wat ongevaccineerden eerder besmet raakten en ervan uitgaan dat ze voldoende immuniteit hebben opgebouwd. Anderen hebben een bepaalde aandoening en vrezen een negatief impact hierop door vaccinatie. Bij nog anderen speelt een beperkte “health literacy” een rol of liggen praktische drempels nog te hoog. Zulke inzichten leiden tot een beter begrip van de situatie van ongevaccineerden en nopen tot een genuanceerde aanpak. Door ongevaccineerden te brandmerken als egoïstisch sluiten zij zich af, verharden hun standpunt en verkleint het motiverend effect van het CST.

Tegelijkertijd is het belangrijk dat meer principiële ongevaccineerden goed begrijpen welke impact hun keuze heeft op het leven van gevaccineerden en de maatschappij als geheel. Een grotere viruscirculatie in scholen brengt ouders in de moeilijkheden wanneer hun kinderen in quarantaine moeten. Niet-gevaccineerde personen hebben meer kans om ernstig ziek te worden, intensieve zorgen nodig te hebben en dus de zorgsector onder druk te zetten.

Laat ons dit cijfermateriaal blijven delen: niet als een vorm van schuldinductie maar als een belangrijk onderdeel van correcte informatie. Het besef dat individuele vrijheid met een maatschappelijke prijs komt heeft tijd nodig om in te sijpelen. Een harde kern zal er niet door beïnvloed worden, maar dwang en schuldinductie zullen dat ook niet doen en ondertussen wel de polarisatie aanscherpen.

Gerichte communicatie met het oog op veiligheid en een blijvende, laagdrempelige uitnodiging aan niet-gevaccineerden blijven nodig als context voor de invoering van het CST. De inzet ervan zonder deze context zal polarisatie doen toenemen.

Maarten Vansteenkiste (UGent) en Omer Van den Bergh (KU Leuven) schreven deze bijdrage mede namens de motivatiebarometergroep.