‘Waar is het parlement in de discussie over de coronapas?’

Een afwezig parlement, apathische burgers en een tanend vertrouwen in onze politieke instellingen creëren een ideale storm voor ongeoorloofde, vrijheidsbeperkende maatregelen zoals het invoeren van een coronapas. Dat schrijven Thibault Viaene en Lawrence Vanhove namens het Liberaal Vlaams Verbond.

De coronapandemie houdt ons land al zeventien maanden in een wurggreep. Omdat de overheid er niet in slaagde het virus in te dammen met doelgerichte, chirurgische maatregelen (test-and-trace, efficiënt opvolgen van quarantaine, ventilatie etc.), werd er gegrepen naar paardenmiddelen zoals lockdowns, avondklokken en grenssluitingen. Zaken die we voor maart 2020 enkel met oorlogssituaties associeerden. Dit alles zette ons ons individueel zelfbeschikkingsrecht on hold.

De grootste gezondheidscrisis in vier generaties vergde uiteraard kordaat ingrijpen. Niemand met een beetje gezond verstand die daaraan twijfelt. Het schept echter een somber precedent dat de coronamaatregelen een loopje namen met de grondwet en het parlement gedurende de gehele crisisperiode tweede viool speelde.

Een almaar uitdijende overheid

Dankzij een succesvolle vaccinatiecampagne, gestuurd door doortastende lokale besturen, leek er eindelijk licht aan het einde van de coronatunnel te gloren. De ongrondwettelijke vrijheidsbeperkingen leken een lang vervlogen nachtmerrie. Dat was echter buiten Vooruit-voorzitter Conner Rousseau gerekend, die een lans brak voor een veralgemeende coronapas. Zonder pas zou je in feite verbannen worden uit de publieke ruimte, zoals het Franse voorbeeld ons leert. De burger moet daar “niet neuterig over doen“, aldus de socialistische voorman.

Het probleem is net dat de bevolking al bijna anderhalf jaar niet genoeg neut over de vrijheidsbeperkingen die de proportionaliteitstoets niet doorstaan. Mondmaskerplicht in openlucht, het gebruik van drones en talloze verplaatsingsverboden zijn daar maar enkele voorbeelden van. De burger kijkt apathisch toe terwijl een almaar uitdijende overheid haar greep op de samenleving maar niet lijkt los te willen laten, ook al scheert de vaccinatiegraad hoge toppen en is de druk op de ziekenhuizen sterk afgenomen. Een Nobelprijswinnaar zei ooit dat er niets zo permanent is als een tijdelijke overheidsmaatregel.

Vleugellam parlement

Gebuisde ministers of sjoemelende burgemeesters bleven doodleuk op post of werden weggepromoveerd. De onmondigheid van de burger om hen ter verantwoording te roepen wordt vooral veroorzaakt door de complexiteit van onze samenleving. Dit is des te duidelijker in een land als België met haar gekunstelde staatsstructuur waarin een kat haar jongen niet terugvindt. Er is een totaal gebrek aan hiërarchie en verantwoordelijkheidszin omdat die verantwoordelijkheid overal een beetje verspreid zit.

Het lappendeken aan bevoegdheden is zodanig deel beginnen uitmaken van het politieke DNA van ons land, dat de bevolking erin berust en zelfs de moeite niet meer neemt om individuele politici ter verantwoording te roepen. Iedereen is bevoegd, niemand is verantwoordelijk, en niemand die zich daar vragen bij stelt.

Bevragingen tonen aan dat de corona-aanpak in ons land knaagt aan het vertrouwen in politieke instellingen. Toch zie je de politiek niet hengelen naar meer vertrouwen bij de burger, die gaat gewoon voort op de ingeslagen weg, buiten het parlement om. De particratie lijkt weinig te geven om het tanende vertrouwen dat onmondige burgers in het politieke bedrijf koesteren. Een vleugellam parlement en een zwakke publieke opinie zijn ideale bondgenoten voor de oligopolie die de Belgische politieke markt is. Net dit alles creëert een ideale storm voor ongeoorloofde, vrijheidsbeperkende maatregelen zoals het invoeren van een algemene coronapas.

Gezagsdragers of machthebbers?

Vertrouwen, politieke verantwoordelijkheid en mondigheid van burgers lijken dus totaal geen items meer te zijn in de vaderlandse (corona)politiek. Dit komt volgens Nederlands filosoof Coen Simon omdat politici van ‘gezagsdragers’ naar ‘machthebbers’ zijn geëvolueerd: ‘Als de [politicus] geen vertrouwen meer nodig heeft is hij geen gezagsdrager meer, maar een machthebber. Gezag word je verleend door een groep, met macht hou je de groep eronder. En dan heeft mondigheid geen schijn van kans.’ We zitten volgens Coen Simon met een vreemde paradox: het vertrouwen van de burger in de overheid bereikt de bodem, maar toch onderneemt burger niets om die zittende macht ter verantwoording te roepen. Dit komt volgens hem omdat het gezag is verdwenen ‘ergens in het oerwoud van de verdeelde verantwoordelijkheden’.

Net in dat morele autoriteitsvacuüm, geschraagd door een apathische publieke opinie en een zwakke volksvertegenwoordiging, vallen verregaande vrijheidsbeperkingen zoals de coronapas makkelijker door te drukken. Dit schept een situatie waarin debatten over de proportionaliteit en rechtvaardigheid van het gezondheidsbeleid, bijvoorbeeld over de wenselijkheid van een coronapas, simpelweg niet gevoerd worden. Om politici terug om te vormen van technocratische machthebbers naar morele gezagsdragers, dringt een herwaardering van onze parlementaire democratie zich op. Anders kan iets Orwelliaans als de algemene coronapas overmorgen werkelijkheid worden. Laten we dat vermijden vooraleer de roep naar een ‘sterke leider’ net iets te luid begint te klinken.

Thibault Viaene en Lawrence Vanhove zijn voorzitter en politiek secretaris van het Liberaal Vlaams Verbond (LVV). Het LVV Verbindt Vlaamse liberalen sinds 1913. Ontstaan als koepelorganisatie, is het Liberaal Vlaams Verbond uitgegroeid tot netwerk tussen gelijkgezinde individuen en organisaties. Als relevant netwerk biedt ze lezingen, debatten en exclusieve events aan haar leden. Als representatieve stem in het maatschappelijke debat streeft ze naar een Liberaler beleid en verdedigt ze de Liberale Principes.