‘Wees op uw hoede voor berichten van onofficiële bronnen die u plots ‘de hele waarheid’ willen vertellen’, schrijft Brecht Decoene. Hij haalt een aantal voorbeelden aan van hoe complotdenkers de huidige coronacrisis willen uitbuiten.
De huidige tsunami aan corona-informatie die ons overspoelt, maakt het voor velen extra moeilijk om door het bos de bomen nog te zien. Bij onzekerheid hoort van nature enige onaangename verwarring, maar complottheorieën voorzien in een makkelijk, helder narratief met een duidelijke schuldige. Zo zijn er verschillende studies die ons wijzen ons op het fenomeen dat gevoelens van onzekerheid en onmacht mensen ontvankelijker maken voor complottheorieën.
Bovendien communiceren overheden niet altijd zo transparant – soms begrijpelijk, maar af en toe ook volstrekt onnodig – wat achterdocht ten opzichte van machthebbers voedt. Het algemeen belang is niet steeds hun enige drijfveer. Dat klopt.
Daarenboven worden wetenschappers in de populaire cultuur, zoals films, nogal eens als mad scientists geportretteerd; gestoorde professors die mentaal het noorden kwijt zijn en met hun uitvindingen niet veel goeds in de zin hebben voor de mensheid. Dat reflecteert de werkelijkheid al minder goed, maar het kan soms mee onze perceptie kleuren.
In het verleden hebben wetenschappers en machthebbers ons vertrouwen effectief meer dan eens diep beschaamd. Dan valt het te begrijpen dat deze cocktail aan factoren een voedingsbodem gecreëerd heeft waarin complotdenken makkelijk ontkiemt. Maar dat maakt het nog niet per definitie in iedere situatie terecht. Wanneer dan iemand komt aanzetten met ‘geheimgehouden’, ‘wetenschappelijk’ en ‘officieel’ ogende documenten, is er dus een zekere bereidheid om deze stellingen te aanvaarden.
We weten ondertussen dat over het huidige SARS-CoV-2-virus heel wat onzin de ronde doet – het éne nonsensverhaal is nog creatiever dan het andere. Sommige van die berichten zijn verdomd moeilijk te plaatsen: is dit nu authentiek of hebben we met een gesofisticeerde complottheorie te maken? Het is niet vreemd of beschamend dat we dat niet altijd correct kunnen inschatten.
Complotdenkers doen wel vaker ‘vondsten’ die bij nader inzien helemaal geen vondsten zijn.
Het volgende recente voorbeeld is daarvan een mooie illustratie. Via e-mail en sociale media wordt sinds enkele dagen een document of een filmpje verspreid dat zou aantonen dat SARS-CoV-2 reeds in 2002 ontwikkeld is in een labo van het Institut Pasteur én gepatenteerd werd door de Franse farmaceutische bedrijven. Dit suggereert dat het virus daar zijn oorsprong heeft. Het zou om een tot nog toe vertrouwelijk gebleven document gaan dat pas onlangs werd onthuld. Dit patent zou bovendien een in de huidige crisis bruikbaar antigif inhouden, waarvoor men in de komende maanden veel geld zou gaan vragen. Doordat we dit document plots ter beschikking hebben, zouden de ziekenhuizen nu al zelf dat tegengif kunnen maken en aan de zieken toedienen. Maar men wil deze waarheid natuurlijk voor ons verbergen. Extra bewijs wordt geleverd door enkele verwijzingen naar het Europese patentenregister.
Toegegeven, voor een leek kan het buitengewoon overtuigend zijn: een 320 bladzijden tellend document met tabellen, statistieken, genetische sequenties en uitvoerige toelichting. Bovendien valt het patent objectief te verifiëren op de site van een officiële instantie en circuleert het niet op de één of andere louche site met slechte lay-out. Het patent bestaat écht, en is effectief ingediend door het Institut Pasteur. Maar een doorsnee mens begrijpt niet hoe de vork eigenlijk aan de steel zit. Zoals vaak blijkt ook hier de beste misleidende informatie een mengeling te zijn van feit en fictie, gepresenteerd in een foute context.
Eerst en vooral: een heersend misverstand is dat men het ontdekken van een virussequentie verwart met het ontwikkelen van een virus. Een patent indienen betekent niet dat men het virus creëerde. Het patent is echt, maar het is géén patent voor een virus, wel voor een sequentie van het SARS-virus uit 2003. Experts die iets afweten van sequencing doorzien snel de idee dat het hier om hét SARS-CoV-2-virus zou gaan. Maar het is heel aannemelijk dat gewone mensen niet begrijpen wat dan wél in het document staat. Een document dat allesbehalve werd doodgezwegen. Complotdenkers doen namelijk wel vaker ‘vondsten’ die bij nader inzien helemaal geen vondsten zijn.
Daarnaast is het onomstotelijk aangetoond dat het huidige SARS-CoV-2-virus niet ontworpen is in een labo. Een artikel uit het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift Nature laat duidelijk zien dat het huidige virus niet dezelfde sequentie heeft als het SARS-virus uit 2003. De genetische informatie van SARS-CoV-2 vertoont alle kenmerken van natuurlijke selectie. Niets suggereert dat dit door mensenhanden zou zijn gemaakt. Het zou dan namelijk beter en efficiënter in elkaar zitten.
De onderzoekers maakten een vergelijkende analyse van de beide genomen om de oorsprong te achterhalen. Aan de hand van structurele studies met computers en biochemische experimenten kon men helder aantonen dat SARS-CoV-2 geen maaksel uit een laboratorium is of een virus dat met opzet is gemanipuleerd. Ze halen daarvoor meerdere argumenten aan. Een VRT NWS-artikel ging hier uitgebreid op in. De auteur van het artikel in Nature deed de zaken op Twitter nog eens uit de doeken in hoognodige lekentaal.
Het was trouwens niet de eerste keer dat een bericht de wereld werd ingestuurd om te suggereren dat het huidige coronavirus een menselijk product is. Al meer dan een maand geleden deed een verwijzing naar een ander patent de ronde, aangevraagd door het Pirbright Institute. Ook dit werd intussen overtuigend ontkracht.
Het is nuttig om weten dat er niet één coronavirus bestaat. Coronavirussen zijn namelijk een cluster van virussen waarvan er zeven de mens kunnen infecteren. Vier daarvan worden geassocieerd met milde symptomen, drie veroorzaken soms zeer ernstige ziekten. Het SARS-virus beschreven in het patent dateert van 2003 en vertoont een overeenkomst van 80% met het virus dat momenteel de ronde doet. Ze zijn dus genetisch sterk aan elkaar verwant maar verschillend qua type, zegt Olivier Schwartz, directeur van de Eenheid Virus en Immuniteit aan het Institut Pasteur. De verschillen zijn dermate groot dat het geteste vaccin uit 2004 niet kan worden ingezet om mensen nu te beschermen.
De strategie achter deze manipulatiepoging is heel herkenbaar. Complotbedenkers maken schaamteloos misbruik van het gebrek aan expertise bij de modale mens. En complotverspreiders zijn hier onbewust eveneens het slachtoffer van. Het is vanzelfsprekend geen schande om bepaalde zaken niet te weten. Iedereen is over van alles en nog wat onwetend. Niemand kan elektricien, piloot, moleculair bioloog, structureel bouwkundig ingenieur, geoloog en historicus tegelijkertijd zijn.
Samenzweringsmythologen buiten dat bijzonder handig uit. Daarom moeten we heel voorzichtig zijn in het argeloos verspreiden van zogenaamde ‘geheime’ informatie die onze overheden zouden achterhouden. Wees dus op uw hoede voor berichten van onofficiële bronnen die u plots ‘de hele waarheid’ willen vertellen. Ook zij hebben er belang bij – niettegenstaande dat op het eerste zicht niet zo oogt.
Complotverspreiders zijn verraders van de waarheid. Zij brengen ons geen kennis bij, maken de werkelijkheid niet begrijpelijker en helderen de zaken niet op. Ze doen net het omgekeerde. Ze zaaien verwarring, vertellen leugens en verspillen onze tijd. En dat terwijl er echte schandalen en complotten bestaan die onze aandacht verdienen en kenbaar moeten worden gemaakt. Complotzwendelaars dragen daarom een serieuze verantwoordelijkheid.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier