‘In een crisis kent men niet alleen zijn vrienden, maar ook zijn vijanden’

Bioloog en Knack-journalist Dirk Draulans stelt ontzet vast hoe te veel mensen in de coronacrisis te weinig aan de anderen denken.

Een collega op Knack vertelde het volgende onthutsende verhaal. Samen met enkele vrienden stelde ze vast dat ze op een feest was geweest, waarvan het organiserende koppel besmet bleek te zijn met het coronavirus. Het koppel was teruggekomen van een skivakantie in Italië en had zich laten testen: besmet zonder ziek te zijn. Omdat het feest voor zestig genodigden al georganiseerd was, lieten ze het gewoon doorgaan.

Als dat waar is, is het crimineel. In de aidscrisis werden mensen veroordeeld omdat ze vrolijk doorgingen met onbeschermde seks, terwijl ze wisten dat ze besmet waren. De risico’s van dit soort onverantwoord gedrag zijn groot. Als één van de twee feestorganisatoren een superspreader was, had hij of zij het volledige contingent van de gasten kunnen besmetten. Een superspreader is iemand met een uitzonderlijk hoge virusload die toch niet ziek is, maar wel uiterst besmettelijk. Er zijn verslagen van vergaderingen uit Italië waar bijna alle aanwezigen besmet werden door één superspreader.

Het omgekeerde gebeurt ook. Een bevriende arts uit een grote kliniek vertelde dat ze, tien dagen na de aankondiging dat huisartsen patiënten door middel van een eenvoudig e-mailbericht in ziekteverlof thuis konden laten blijven, een derde van haar zorgteam kwijt was. Zij die er altijd de kantjes aflopen, waren de eersten om zich ziek te melden. De rest van het team moet dan in overdrive, want de werklast neemt eerder toe dan af. Ik hoor het Sus Verleyen, de man die Knack groot maakte, nog altijd vaderlijk zeggen toen we met enkele collega’s ons beklag deden over iemand die amper presteerde: ‘Je zeult overal een derde ballast mee.’

Over het hamsteren van mensen wordt regelmatig nogal begripvol gedaan, hoewel constant wordt afgeraden om het te doen, want er is in principe geen bevoorradingsprobleem. Toch blijven mensen hardnekkig volharden in de boosheid zonder rekening te houden met de consequenties. Apothekers moeten aan de lopende band niet altijd begripvolle klanten stocks van de pijnstiller Dafalgan en van desinfecterende handgels weigeren, omdat er anders niets zou overblijven voor mensen die ze echt nodig hebben. Veel van die stocks dreigen na de crisis trouwens in de vuilbak te belanden, wat ook al funest is.

Voor de vele burgers ,die ondanks de adviezen om het niet te doen, mondmaskers inkochten om zich te kunnen beschermen als ze naar de bakker moeten, deze ontnuchterende boodschap: volgens artsen van Geneeskunde voor het Volk is de prijs van mondmaskers ondertussen vertienvoudigd (van 6 naar 70 euro voor een pak van vijftig maskers). Die maskers zijn nodig voor zorgverleners. Burgers hebben er niets aan, tenzij om te vermijden dat ze anderen besmetten (en als ze ziek zijn moeten ze sowieso thuis blijven, anders zijn ze écht onverantwoord).

Het hamsteren in warenhuizen heeft eveneens neveneffecten die van weinig solidariteit getuigen. Een dame die vorige vrijdag na een lange werkdag in de zorgsector ’s avonds nog langs de Colruyt reed om inkopen voor het weekend te doen, stond voor lege rekken. Voedselbanken komen in problemen, omdat de supermarkten geen overschotten meer kunnen leveren, want alles staat bij mensen thuis opgestapeld. Je kunt begripvol opperen dat mensen zich daar misschien niet bewust van zijn, maar hamsteren is niet alleen niet nodig, het is evenmin een teken van maatschappelijk bewustzijn. Het is wel des mensen, heet het dan: ieder voor zich.

Het kan natuurlijk altijd nog erger. In de Verenigde Staten stonden er blijkbaar lange rijen aan wapenwinkels, ongetwijfeld van volk dat zich wenste te wapenen voor als het echt ‘ieder voor zich’ zou worden. In een crisis kent men niet alleen zijn vrienden, maar ook zijn vijanden. Uit Nederland kwam het verhaal dat oplichters zich aandienen bij bejaarden om voor hen boodschappen te gaan doen, waarna ze met de betaalkaart en het geld van de kwetsbare mensen aan de haal gaan. Iemand die verantwoordelijk is voor de ICT-afdeling van een Vlaams ziekenhuis liet weten dat ze zich extra pogen te wapenen tegen aanvallen van hackers, die van de gelegenheid en de chaos misbruik willen maken om hospitaalservers lam te leggen en losgeld te eisen. Onze maatschappij op haar mooist.

Er zijn uiteraard de hartverwarmende verhalen over mensen uit de zorgsector die dikwijls voor een karig loon buitengewone prestaties voor hun patiënten leveren. Er zijn de acties van solidariteit met mensen die het moeilijk krijgen – het zou erg zijn als dat niet het geval was. Het is moeilijk de balans te maken tussen goed en slecht, maar ik heb het gevoel dat nogal wat promotoren van de goedheid in de mens ook de ‘neutralen’ (mensen die niks doen, dus ook niks goed of slecht) gemakshalve mee in het bad van de goedheid trekken.

Wie absoluut een negatieve beoordeling dient te krijgen, zijn de politici die ondanks de grote crisis waarin het land verkeert, een potje maakten van de regeringsvorming en ongepaste euforie etaleerden voor de onnozele noodoplossing die als enige mogelijkheid overbleef – zie de selfie van de liberale kopstukken Bouchez en Rutten in close contact met op de achtergrond een uitgelaten zwaaiende Meyrem Almaci, voorzitster van Groen. Het is een voor hun reputatie – en bij uitbreiding die van de politieke klasse – dodelijk beeld. Groen kampt in Vlaanderen echt met een gebrek aan geloofwaardigheid (en charisma) van zijn kopstukken. Het kost de partij veel procenten in de kiesresultaten.

Ondertussen weet niemand hoelang de crisis nog zal duren en hoeveel collateral damage er zal zijn. Mensen die van eenzaamheid en psychologische ellende in rusthuizen sterven, omdat ze geen bezoek meer krijgen. Mensen die zelfmoord plegen, omdat ze economisch kopje onder gaan. Mensen die op straat wegkwijnen, omdat de opvangcentra dicht zijn.

Ook op wereldschaal zullen de gevolgen onoverzichtelijk zijn. Een editoriaal in het wetenschappelijk topvakblad Nature waarschuwde vorige week voor het feit dat de volkomen van de mediaradar verdwenen sprinkhanenplaag in Oost-Afrika en het Midden-Oosten een echte voedselcrisis dreigt te veroorzaken, want ze is nog lang niet onder controle. Niet minder dan 20 miljoen mensen dreigt de hongerdood te sterven. Maar niemand ligt daar momenteel wakker van. Eigen crisis eerst!