‘Bomen zijn onze natuurlijke airco’s en moeten beschermd worden’

‘Met eenvoudige ingrepen kunnen we de hitte beter uit steden en dorpskernen houden’, schrijft Vlaams parlementslid Mieke Schauvliege (Groen). ‘Wat baat het aanplanten van extra bomen als de bomen die we hebben vogelvrij zijn?’

Een broeierige hittegolf heeft ons land in zijn greep. De klimaatverandering laat zich opnieuw voelen. Vorige week nog beleefden we de derde warmste dag ooit gemeten in Ukkel en deze hittegolf volgt op het droogste voorjaar sinds het begin van de metingen. Vroeger hadden we gemiddeld een hittegolf om de vier jaar, nu is de standaard elk jaar geworden. Bomen zijn, zeker in steden, onze natuurlijke airco’s maar ze worden bedreigd door kap.

Ouderen, kinderen en stedelingen

Hitteperiodes zorgen voor meer sterfgevallen, de zogenaamde hittedoden of oversterfte door hitte. In jaren waar we geteisterd worden met hittegolven is er een oversterfte van meer dan 6 procent of meer dan 2.000 extra sterfgevallen op jaarbasis. Te verwachten valt dat dit aantal enkel zal toenemen. Vooral ouderen, kinderen en stedelingen lijden onder de oplopende temperaturen.

Zeker in steden is de situatie ernstig. Hittegolven doen zich er vaker en feller voelen dan op het platteland. Hoe groter de stad, hoe groter het hitte-eilandeffect. In Gent toonde een hittestudie aan dat het in de binnenstad gemiddeld drie graden warmer is, met pieken van acht tot tien graden Celsius op hete avonden en nachten. En de toekomst ziet er niet rooskleurig uit. Volgens de Vlaamse Milieumaatschappij zal het aantal hittegolfdagen in Vlaanderen stijgen van gemiddeld vier naar vijftig tegen 2100.

Grote bomen zijn airco’s

Het goede nieuws: met eenvoudige ingrepen kunnen we de hitte beter uit steden en dorpskernen houden. Vooral minder verharding en meer groen kan het hitte-eilandeffect verminderen, stelt het Milieurapport Vlaanderen 2018. Meer zelfs, in Gent, waar ook een meetpunt staat in een stedelijk park, blijkt duidelijk de temperende werking van groen in de stad.

Grote bomen kunnen onze steden koeler maken. Klimaatonderzoekers leggen uit dat grote bomen op twee manieren voor verkoeling zorgen, namelijk met schaduw en met verdamping. Daarnaast vangen ze ook meer fijn stof op, houden meer CO₂ vast en produceren ze meer zuurstof dan een kleinere soortgenoot. En een grote boom biedt ook meer leefruimte en voedsel voor allerlei organismen. Toch verdwijnen er elk jaar té veel uit het straatbeeld. Dat komt doordat ze amper worden beschermd.

Oude eik inruilen voor een jonge lijsterbes

Bomen kunnen in Vlaanderen vlot gekapt worden. Recent versoepelde de Vlaamse overheid haar regels: bomen op openbaar domein, dus ook oude bomen, mogen gekapt worden zonder vergunning, enkel met de voorwaarde dat ze heraangeplant worden in het eerstvolgende plantseizoen. Vandaag kunnen lokale besturen, maar ook de NMBS, de Lijn, de Vlaamse Waterweg of andere overheden een oude eik te gemakkelijk vervangen door bijvoorbeeld een jonge lijsterbes. En dat heeft impact op de kwaliteit van onze ecosystemen en natuurlijke airco’s. Wat baat het aanplanten van extra bomen als de bomen die we hebben vogelvrij zijn?

Ook burgers, industrie en landbouwers kunnen bijvoorbeeld bomen op minder dan vijftien meter van hun huis of gebouw probleemloos kappen. Om onze leefomgeving koeler te maken, zullen we echte beleidsmatige keuzes moeten maken die bomen ruimte en tijd geven om hun verkoelend effect te kunnen vervullen. En dat is waar het schoentje voorlopig knelt.

100 jaar groeien

Er is hoop. Dit voorjaar riep minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers de lokale besturen op om 6,6 miljoen bomen aan te planten, voor elke Vlaming een. Een goed initiatief, al is een belangrijke voorwaarde is wel dat die bomen kunnen uitgroeien tot volwaardige bomen. Groen alleen is niet genoeg: ook de kwaliteit is belangrijk.

In sommige steden en gemeenten worden ’toekomstbomen’ aangeduid. Op het pleintje voor de Bourla in Antwerpen staat bijvoorbeeld een grote linde, waarbij de stad investeert in de ondergrond en de boom zodat hij 100 jaar kan groeien. Toch moeten deze toekomstbomen ook juridisch nog beter worden beschermd.

Écht oude, monumentale bomen worden vaak goed beschermd en met veel zorg behandeld. Maar die zijn jammer genoeg een zeldzaamheid. Als we niet ingrijpen, krijgen te weinig bomen de kans om groot en monumentaal te worden.

Tijd voor een gepaste bescherming. Voor onze bomen, maar vooral voor onze stedelingen. Laten we die 6,6 miljoen bomen alvast uitroepen tot toekomstbomen.