Zware metalen: overheid lanceert nieuw gezondheidsonderzoek in Hoboken

‘Er is een akkoord om boven op de halfjaarlijkse bloedprikonderzoeken een eenmalig uitgebreider gezondheidsonderzoek te organiseren in Hoboken’, zegt woordvoerder Joris Moonens van het Agentschap Zorg en Gezondheid tegen Knack en Pano. Het doel is een beter zicht te krijgen op de gezondheidsimpact van zware metalen.

Sinds 1978 organiseert de overheid in Hoboken een halfjaarlijkse bloedprik bij kinderen tussen 1 en 12 jaar, om te meten hoeveel lood ze in hun bloed hebben. Vorig jaar bleek de gemiddelde loodwaarde bij kinderen uit de wijken Moretusburg en Hertogvelden plots gestegen tot 6 microgram per deciliter, bijna dubbel zo veel als het jaar ervoor.

Maar het nabijgelegen recyclagebedrijf Umicore stoot niet enkel lood uit. Ook cadmium en vooral arseen baren zorgen. Die zware metalen vormen een risico voor alle leeftijden en zijn kankerverwekkend. Tot nu toe is in Hoboken enkel lood in de mens gemeten – arseen en cadmium nog niet. Maar daar komt nu verandering in.

Selectie start dit najaar

‘In een eenmalig uitgebreider gezondheidsonderzoek in Hoboken willen we bij jongeren in de omgeving ook andere chemische parameters meten – onder meer arseen en mogelijk ook cadmium en andere stoffen’, zegt woordvoerder Joris Moonens van het Agentschap Zorg en Gezondheid (AZG). ‘Het doel is een globaler inzicht te krijgen in de gezondheidsimpact van de zware metalen in Hoboken. Een technische werkgroep bereidt dat momenteel voor. Tegen de zomer moet er een projectplan zijn.’

Dat projectplan moet het onderzoek concreter maken: wat meten, hoe meten, bij wie? Voorts moet het voorbereidende werk van de werkgroep uitmonden in een samenwerkingsovereenkomst tussen het AZG, de stad Antwerpen, de provincie Antwerpen, het Departement Omgeving, de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) en Umicore. ‘Vervolgens dienen we het onderzoek te gunnen via één of enkele overheidsopdrachten’, zegt Moonens. ‘We verwachten de selectie dit najaar te starten.’

Kankerrisico ‘niet verwaarloosbaar’

Uit onderzoek van Knack en Pano blijkt dat de VMM nergens in Vlaanderen zulke hoge arseenconcentraties meet als in Hoboken. Het jaargemiddelde van arseen in fijn stof ligt er (op twee van de drie VMM-meetpunten) ongeveer drie keer hoger dan de Europese streefwaarde van 6 nanogram per kubieke meter. De VMM liet een modellering opstellen om na te gaan hoeveel mensen wonen in een zone waar de streefwaarde voor arseen in de lucht is overschreden. In 2019 ging het om circa 2600 inwoners.

In de milieuvergunning van Umicore uit 2014 staat dat het bedrijf jaarlijks moet aftoetsen of zijn totale emissievracht van lood, arseen en cadmium lager ligt dan in de periode voorafgaand aan de milieuvergunning. Voor cadmium was dat sindsdien nog geen enkel jaar het geval.

In een rapport uit 2019 bericht het AZG dat het geschatte extra risico op kanker door levenslange blootstelling aan cadmium en arseen in Hoboken ‘niet verwaarloosbaar’ is, maar naar internationaal gebruik ook ‘niet onaanvaardbaar’.

Umicore: ‘We hebben nog een weg af te leggen’

‘In onze milieuvergunning staat dat we moeten proberen om de streefwaarden voor cadmium en arseen te bereiken’, reageert Luc Gellens van Umicore, tot voor kort directeur van de fabriek in Hoboken. ‘Voor cadmium is dat zo goed als in orde. In 2019 hebben we inderdaad eventjes een kleine overschrijding gehad, maar dat golft altijd een beetje. Voor arseen hebben we nog een weg af te leggen. Dat blijft voor de fabriek een groot werkpunt.’

Stuifmeeltest en bodemstalen

De aanwezigheid van zware metalen in stuifmeel is een goede indicator voor omgevingsvervuiling. Daarom lieten Knack en Pano vorige maand stuifmeel uit een bijenkast op enkele honderden meters van Umicore Hoboken onderzoeken door het Instituut voor Landbouw-, Visserij en Voedingsonderzoek (ILVO). Dat stelde ‘verbijsterende resultaten’ vast: de norm voor arseen werd bijna 9 keer overschreden, die voor lood bijna 8 keer en die voor cadmium bijna 4 keer. Het ILVO hanteerde daarbij normen voor voedingssupplementen die het dichtst aanleunen bij stuifmeel.

Ook de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) heeft nieuw onderzoek gedaan in Hoboken. ‘In januari hebben we daar bodemstalen laten nemen op 25 locaties, zoals scholen en kinderdagverblijven’, zegt OVAM-woordvoerder Jan Verheyen. ‘De resultaten van die studie verwachten we in april.’

Nieuwe milieuvergunning

Op 25 februari 2021 besliste de provincie Antwerpen om de milieuvergunning van Umicore aan te zullen passen ‘op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten’. Uit onderzoek van Knack en Pano blijkt dat de huidige milieuvergunning is gebaseerd op twintig jaar oude, achterhaalde wetenschappelijke inzichten over de risico’s van lood in bloed.