Stuifmeeltest toont aanwezigheid van zware metalen in Hoboken

Een analyse van stuifmeel uit een bijenkast in de buurt van het recyclagebedrijf Umicore in Hoboken geeft ‘verbijsterende resultaten’ voor arseen, cadmium en lood.

In 2016 plaatste imker Bart Lenaerts uit Wijnegem bijenkasten op een paar honderd meter van recyclagebedrijf Umicore in Hoboken. Maar eerst liet hij navraag doen bij het bedrijf zelf: zou er gezien de milieuproblematiek een probleem kunnen zijn voor de bijen en de honing? ‘Positief advies’, luidde het antwoord van Umicore. Hoboken was immers ‘conform alle luchtkwaliteitsnormen’. Dat blijkt uit het mailverkeer dat Knack en Pano konden inkijken.

In juni 2020 nam de imker de proef op de som en stuurde een potje honing op naar het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO). Dat onderzocht de honing op de aanwezigheid van zware metalen. Het Laatste Nieuws berichtte vorig jaar over het resultaat: de loodwaarden in de honing lagen 1,5 keer hoger dan de maximale toegestane hoeveelheid voor lood in honing.

‘Na de brand van de Notre-Dame in Parijs, waarbij 180 ton lood de lucht inging, is ook binnen een straal van tien kilometer rond de kathedraal de honing getest’, zegt wetenschappelijk expert Wim Reybroeck van het ILVO. ‘Opmerkelijk: de hoogste loodwaarde gemeten in Parijs lag half zo hoog als het resultaat van de honing in Hoboken.’

Voor alle duidelijkheid: imker Lenaerts gebruikte en verkocht de honing uit Hoboken al jaren niet meer.

Suikermais met cadmium

Waarom gaf Umicore in 2016 een positief advies? ‘Die inschatting was niet correct’, geeft het bedrijf nu toe. ‘Ze was louter gebaseerd op de concentraties in de lucht, terwijl de depositie van stof ook in rekening gebracht had moeten worden. Ons advies had moeten zijn dat we afraden om de honing zelf te consumeren.’

Het ILVO meldde de resultaten ook aan het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV). ‘Daarop hebben we ter plaatse een controle uitgevoerd en maatregelen genomen ter bescherming van de consument’, zegt FAVV-woordvoerster Hélène Bonte. ‘En we hebben ook de overige primaire productie in de regio onder de loep genomen. In oktober stelden we vast dat een staal suikermais niet conform testte voor cadmium. Ook de tegenanalyse was niet conform. Er was geen risico voor de menselijke gezondheid, maar we hebben de mais wel uit de handel genomen.’

‘Onze voetafdruk is niet nul’

Knack en Pano lieten in februari 2021 ook het gestockeerde stuifmeel uit een bijenkast van imker Lenaerts in Hoboken onderzoeken door het ILVO. ‘De resultaten zijn toch wel wat verbijsterend’, zegt Wim Reybroeck. ‘Voor lood, cadmium en arseen vonden we heel hoge waarden. Natuurlijk eet je zulk stuifmeel niet op. Maar als we de gevonden concentraties vergelijken met normen voor voedingssupplementen die het dichtst aanleunen bij stuifmeel, stellen we duidelijke overschrijdingen vast. De hoeveelheid lood ligt bijna 8 keer hoger dan de norm. Voor arseen staat het meetresultaat op 8,8 keer hoger dan de norm, en voor cadmium meten we 3,7 keer hoger dan de norm.’

‘Ter vergelijking hebben we ook stuifmeel van een bijenkolonie bij het ILVO in Melle geanalyseerd. De concentraties voor arseen en lood lagen er 60 keer lager dan de waarden in Hoboken, en 30 keer lager voor cadmium.’

Wat zegt dat nu? Reybroeck: ‘Bijen vliegen twee tot drie kilometer. Het stuifmeel geeft dus een goede indicatie van de aanwezigheid van zware metalen in de omgeving van de bijenkasten.’

Natuurlijk is er geen bewijs van een directe link met Umicore, en dat geldt zowel voor de honing als het stuifmeel.

‘Onze voetafdruk is niet nul’, reageert Luc Gellens, tot voor kort directeur van de fabriek in Hoboken. ‘En dat zie je dan in die metingen van stuifmeel in Hoboken in vergelijking met de controlemeting. Maar om te zeggen of dat verontrustend is, zou ik liever een grondigere studie van het onderwerp zien.’

Ook de resultaten van de stuifmeeltest zijn doorgestuurd naar het FAVV. Hélène Bonte: ‘We gaan na of bijkomende monitoring nodig is.’

Moestuinen en volkstuinen

Naar aanleiding van de niet-conforme honing nam het FAVV in augustus 2020 ook contact op met de regionale overheden. Bonte: ‘We hebben laten weten dat het zinvol zou zijn om verder onderzoek te voeren naar de kweek van groenten in moestuinen en volkstuinen.’ Dat is geen bevoegdheid van het FAVV. Het Vlaamse Departement Omgeving speelde de oproep door aan de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM).

‘In het verleden is al heel wat onderzoek verricht. Waar nodig werden in de nabije omgeving saneringen uitgevoerd om de acute humaantoxicologische risico’s weg te nemen’, zegt OVAM-woordvoerder Jan Verheyen. Tussen 2006 en 2010 liet de OVAM in de wijken Moretusburg, Hertogvelden en Vinkevelden honderden tuinen onderzoeken en saneren: de bovenste 30 centimeter werd vervangen door nieuwe grond. ‘Wij zien op dit moment geen noodzaak om in die wijken opnieuw bodemonderzoeken uit te voeren’, zegt Verheyen. ‘Wel hebben we in januari bodemstalen laten nemen op 25 locaties in Hoboken, zoals scholen en kinderdagverblijven. De resultaten van die studie verwachten we in april.’

Door Kristof Clerix i.s.m. Débora Votquenne en Doruntina Islamaj (Pano)