‘Uitzonderlijke tijden vragen uitzonderlijke maatregelen’

‘Wat we vandaag nodig hebben, hoe moeilijk ook, is rationaliteit en onderbouwde beleidskeuzes’, schrijft econoom Ivan Van de Cloot van Itinera. Hij lijst 21 punten op om de huidige coronacrisis aan te pakken.

Zeggen dat het verwarrende tijden zijn, kan alleen maar een eufemisme zijn. Het mogen echter geen chaotische tijden worden. Wat we vandaag nodig hebben, hoe moeilijk ook, is rationaliteit en onderbouwde beleidskeuzes. Niemand heeft daarvoor echter de wijsheid in pacht. De geschiedenis leert ons dat openheid en voldoende ruimte voor meerdere perspectieven cruciaal zijn opdat alle menselijke capaciteit benut wordt om met deze buitengewone uitdaging om te gaan. Hieronder een aantal ‘voorzetten’ die hopelijk bijdragen aan dergelijke capaciteit.

1. Het is in tijden als deze cruciaal dat beslissingen gebaseerd zijn op alle relevante aspecten. Het is de primordiale opdracht om ons gezondheidssysteem voluit te doen functioneren. Middelen moeten daar ingezet waar ze het grootste verschil maken. Dat betreft in de eerste plaats mensen maar ook andere zoals financiële capaciteit. Het voornaamste doel is het minimaliseren van gezondheidsgevolgen en maatschappelijke schade. Als er voorraden zijn van cruciale middelen (zoals bv. mondmaskers) in sectoren waar ze minder nodig zijn, moeten deze naar de ziekenhuizen waar ze het meeste nodig zijn.

2. In goede jaren moeten reserves opgebouwd worden zodat in crisistijden crisismaatregelen genomen kunnen worden. Die crisistijden, dat is vandaag. Het gezondheidssysteem ondergaat op enkele weken tijd een enorme schok. Het kan niet zijn dat er door onzinnige budgettaire beperkingen maatregelen onvoldoende of niet genomen worden waardoor de schade op termijn nog veel hoger kan zijn.

3. Er zijn zeker zware afwegingen te maken inzake ingrepen die een disruptie kunnen veroorzaken van het economisch systeem. Ook hier moet vooral vermeden worden dat een focus op de korte termijn ertoe zou leiden dat er onvoldoende voorzichtigheid (penny wise, pound foolish) in acht wordt genomen. We moeten beseffen dat er vandaag een extreme onzekerheid heerst, maar dat “better be safe than sorry”. Zo zijn er indicaties dat een ingreep als een “lockdown” – of ze nu zo mag genoemd worden of niet- cruciaal kan zijn om de piek van het aantal infecties controleerbaar te houden .

4. In elk geval moeten mensen beseffen hoe snel het kan gaan. Als er in een fase elke dag een verdubbeling optreedt van het aantal besmettingen, dan moet deze curve zo snel mogelijk afgesneden worden. Dit kan extreme ingrepen vergen, maar die kunnen echter later ook afgebouwd worden. Essentieel is daarbij dat we leren uit wat andere landen doen inzake ingrepen zoals “social distancing” waarbij het sociaal verkeer tijdelijk wordt afgebouwd. Kijk bijvoorbeeld naar de maatregelen in Denemarken en vergelijk met de ingrepen in Frankrijk.

5. Media berichten zoveel over hamsteren dat mensen… nog meer gaan hamsteren. De vraag mag gesteld of er niet te veel aandacht naar dit fenomeen gaat. De cruciale logistieke knoop zit echt niet bij onze winkels nu, maar bij de middelen voor ziekenhuizen. Nog meer dan over bedden en zelfs beademingstoestellen gaat het nu over zaken als beschermingskledij voor intensive care. Dit zorgt niet alleen voor logistieke maar ook diplomatieke spanningen ondertussen, zelfs tussen Duitsland en België. Er moet geen blad voor de mond genomen over het falen van de Europese Unie als het erop aankomt.

6. Belangrijker dan focussen op hamstergedrag is non-believers te informeren over de ernst van de zaak want zowel de Coronaparties als ander gedrag wijst op een onverantwoordelijkheid die voortkomt uit onderschatting van de ernst van de situatie. Burgerzin is ongeveer het enige wat we hebben, en laat deze verantwoordelijkheidscultuur nu net een ‘werkpuntje’ te zijn in dit land. Ook in de politieke cultuur. De attitude dat de “Belg alleen iets doet als het hem wordt verplicht, en dan nog” kan alleen aangepakt worden als ook de politiek zich herpakt in dit land. Vele waarschuwingen werden genegeerd.

7. Wellicht moeten we vanuit veel disciplines veel assertiever worden tegenover spindokters die politici aanpraatten dat je beter dingen minimaliseert en met kleine doseringen risico’s aanbrengt bij mensen. Want er is evidentie dat dit net heel gevaarlijk is in bepaalde situaties…

Er is voldoende ervaring dat media niet moeten terugschrikken om feiten te brengen, ook al zijn ze schokkend. Scenario’s-, zelfs extreme scenario’s moeten niet worden verstopt. Sommige spindokters werken nog met het verkeerde draaiboek op dit vlak. Wel is het belangrijk om voldoende meningen met diverse perspectieven aan bod te brengen.

8. 38% voelt zich niet of te weinig geïnformeerd over het virus (over de overdracht van het virus, de incubatieperiode,…) De communicatie van de overheid wordt door 47% beschouwd als voldoende maar is dan weer te geruststellend voor 32% onder hen . Zelf deed ik een bevraging bij enkele tientallen mensen op 9 maart en het was ontstellend hoe weinig inzicht er toen was. Ook de Amerikaanse president Trump sprak toen nog erg geruststellende taal en minimaliseerde de risico’s van het Coronavirus. Als hij in de feiten ongelijk krijgt, kan dat de president zijn herverkiezing kosten.

Economen die met andere disciplines in contact staan, zijn al sinds januari op de hoogte van de scenario’s dat tot 70% van de wereldbevolking kan geïnfecteerd worden. Dat geeft een ander perspectief dan collega’s die op zoek zijn naar het juiste moment om op de beurs te kopen. Prudentieel denken is essentieel: kunnen inschatten wat er mogelijks gebeurt is essentieel om moedige beslissingen te kunnen nemen.

9. Dat de economische recessie er komt, zal niemand nog verrassen in deze Coronacrisis (ziet elkeen). Een recessie betekent vandaag een beetje minder groei (krimp daardoor) dan eerder. Dat zinkt echter als “drama” in het niets tegenover de gezondheidsproblemen die mensen kunnen hebben in deze crisis, en kunnen overhouden erna.

Op 6 februari schreef ik een artikel over de naïviteit inzake de Coronacrisis en beklemtoonde dat de turbulentie veel langer zal aanhouden dan vandaag rooskleurig wordt ingeschat: ‘De impact zal al snel het dubbele zijn van wat door de grote financiële huizen als scenario wordt gepusht.’

Wat als er een tweede Coronagolf komt na de zomer? Dan zal het ziekenhuissysteem hopelijk optimaal voorbereid zijn wat een groot verschil maakt. Echter, een vaccin… is er dan misschien nog niet. Na de opluchting in de economie na de eerste golf moet er dus wel rekening gehouden worden met een mogelijk tweede stressmoment. En voor 2021 moeten een vaccin en andere remedies onze hoop zijn.

10. Elk land kent een andere setting. In sommige landen kan een lockdown minder schade aanbrengen dan in andere. Dat elk land in een andere fase zit kan ook betekenen dat zelfs als er snel herstel mogelijk zou zijn in een land er voor de wereldeconomie eerder een langgerekter patroon kan verwachten worden. Als een accordeon die wordt uitgerekt kan het zijn dat de economische schade in de tijd gespreid dreigt te worden met een groot risico in de VS waar men om het plastisch uit te drukken, het gezondheidssysteem zal moeten heruitvinden met wellicht grote verschillen tussen deelstaten.

11. Trump heeft de verantwoordelijkheid om gericht te werken op de aanbodkant van de mondiale economie door leiderschap te tonen, en bijvoorbeeld de handelstarieven terug te verlagen.

12. Er zijn grote cultuurverschillen tussen landen waar in sommige landen adviezen volstaan, moeten bij ons sneller zaken opgelegd worden.

13. Monetair beleid kan voor een stuk als een pleister op een houten been zijn. De vraag moet gesteld worden of de huidige economische schok niet groter is door te laks monetair beleid dat schulden en waarderingen heeft opgepept tijdens de voorbije jaren. Geld creëren door de centrale bank kan niet altijd positief doen als de productie stokt. Wel moeten er zekere lossere kredietregels toegelaten worden aan banken. Reserves opgebouwd in het banksysteem moeten nu benut worden.

14. De vraag moet ook gesteld worden in welke landen 12 jaar lang de begrotingen onvoldoende gesaneerd werden waardoor men vandaag minder bewegingsruimte heeft. Het kan vandaag erg belangrijk zijn dat landen die het kunnen zoals Duitsland en Nederland grote investeringen aankondigen. Dit kan als een belangrijk teken van hoop ontvangen worden door de economie.

15. Er zullen discussies op gang moeten komen in de eurozone over het bijstaan van landen die getroffen zijn in een verzekeringslogica.

16. Mechanismen van tijdelijke werkloosheid en uitstel van fiscale verplichtingen zijn essentieel om ervoor te zorgen dat de schade niet permanent wordt. De rente is vandaag laag en kan moeilijk nog lager. Toch kunnen mensen in problemen komen met hun schulden. Dat je nauwelijks rente moet betalen op je hypotheekschuld is weinig troost als je nog steeds 800 euro per maand kapitaal moet aflossen. Daarom zal er een debat ontstaan over zogenaamd helikoptergeld. Hierbij creëert de centrale bank elke maand geld en plaatst bijvoorbeeld bij elk gezin elke maand 400 euro op de rekening. Veel uitzonderlijker ingrijpen kan moeilijk bedacht worden. Het is echter in extreme situaties als vandaag dat dergelijke zaken ter discussie kunnen komen. Dit kan echter nog nauwelijks “monetair beleid” genoemd worden maar is eerder een vorm van “inkomensbeleid”.

17. Uiteraard moet prioriteit gegeven worden aan middelen voor het gezondheidsstelsel, en daarvoor zijn er automatische stabilisatoren waarbij de begroting verder in het rood moet kunnen gaan.

18. Het laatste wat men doen is de financiële markten vandaag te veel als leidraad gebruiken.

19. Het belang van onafhankelijke instanties die beslissingen kunnen nemen zonder te vrezen voor hun financiering of andere represailles zijn essentieel. Dit geldt zowel voor de gezondheidsautoriteiten die hachelijke beslissingen moeten adviseren als bv. voor een nationale bank. Dan is het wel essentieel dat die instanties uit multidisciplinaire teams bestaan, over echte expertise benutten en mensen met verschillend perspectieven confronteren.

20. Er zijn meerdere rollenspelers die vandaag hun verantwoordelijkheid moeten opnemen, overheden, sociale partners, de civiele maatschappij en de eigen verantwoordelijkheid moet spelen. In tegenstelling tot wat de overheid ons opdroeg, zijn er bedrijven die al hun werknemers die terugkeerden uit Italië wél thuis lieten voor twee weken.

21. Het is goed om te proberen leren uit ervaringen in andere landen, maar verlamd zijn tot een buurland handelt is echter uit den boze. Dat de Franse president Macron grote ingrepen aankondigde had duidelijk impact op onze besluitvorming inzake scholen in ons land.

Het is belangrijk dat er publiek plannen worden aangekondigd waar iedereen zich in kan inschakelen. Met duidelijke Plan B, C en D die reeds klaarliggen als er geschakeld moet worden.

Het is normaal en OK dat er nu een tendens is tot “de overheid volgen”. We mogen echter uiteraard nooit blind marcheren. Wij zijn China niet. Basisinstructies volgen is een must, maar op gepaste momenten moeten er dwarsliggers zijn om de treinen te laten rijden. Maar nu is de trein vertrokken: #samenhelpenwe

(Tot slot, een persoonlijke noot: ik ben al sinds januari continu aan het lezen over Corona. Heb mijn vakantie in Italië in februari geannuleerd, ondanks dat ik daar lang naar had uitgekeken en extreme terughoudendheid getoond in het communiceren over zaken waarin anderen hun verantwoordelijkheid moeten nemen.)