‘Jill Peeters is helaas geen uitzondering: intimiderende tweets tegen journalisten maken deel uit van bredere tendens’

‘Voor de zoveelste keer vallen rechts-populistische politici individuele journalisten aan, en beschadigen ze daarmee de journalistiek als instituut. Waar komt dit vandaan, en wanneer zal hier een einde aan komen?’, schrijft onderzoeker Jonathan Hendrickx.

Afgelopen donderdag raakte bekend dat Jill Peeters terugkeert naar DPG Media. Ze neemt haar job als weervrouw op VTM weer op, maar zal ook reportages maken over weer en klimaat voor Het Laatste Nieuws. Naast talloze positieve reacties volgde op sociale media ook een rist aanvallen en beledigingen. Niet enkel van anonieme accounts, maar ook van rechtse, invloedrijke volksvertegenwoordigers met een voorbeeldfunctie. Dat moeten we allemaal zorgwekkend vinden.

In 2018 verscheen een rapport van het European Centre for Press and Media Freedom, een instelling van de Europese Commissie. Daaruit bleek dat journalisten steeds meer geïntimideerd worden op sociale media. Die intimidaties worden volgens het rapport systematisch opgepookt door breed uitgesmeerde opmerkingen van bepaalde politici, met talloze voorbeelden van vooral rechts-populistische politici die individuen of instellingen – vooral openbare omroepen – niet louter bekritiseren, maar ridiculiseren, beledigen en zelfs in twijfel trekken.

Tweets van Kamerleden als Theo Francken (N-VA) en Dries Van Langenhove (Vlaams Belang) kaderen perfect binnen de bredere recente populistische cultuur in Europese politiek om de legitimiteit van journalisten onderuit te halen. Een boeiende wetenschappelijke studie uit 2019 legde vijf voorname strategieën bloot die ze daarbij bovenhalen. Het gaat van ad hominems tot aanvallen op ethische standaarden tot in twijfel trekken dat journalisten voor het publiek belang werken. Op Twitter sprak Francken van ‘journalisten’ tussen aanhalingstekens, terwijl Van Langenhove schermde met termen als “linkse, globalistische propaganda”.

Nog erger is dat ander wetenschappelijk onderzoek uitwees dat vrouwelijke journalisten bij dergelijke aanvallen (op sociale media) meer en sneller zichzelf censureren, minder op het publieke voorplan treden en meer en sneller overwegen om de journalistiek te verlaten. Ook het eerder vermelde ECPMF-rapport haalde al aan dat vooral vrouwelijke journalisten slachtoffer zijn van online intimidatie.

Bovenstaande studies gaan over situaties in andere Europese landen, maar ook bij ons neemt verbaal en fysiek geweld tegen journalisten toe. De Vlaamse Vereniging voor Journalisten zag er zich in 2019 toe genoodzaakt een meldpunt voor agressie tegen journalisten in het leven te roepen en publiceerde vorige maand nog een stand van zaken. Naast publieke belagingen op betogingen is er opnieuw een rol voor uiterst rechts weggelegd, door de aanval van Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken op De Morgen-journalist Stavros Kelepouris. Door geregeld journalisten aan te vallen, trekken rechts-populistische politici systematisch en doelbewust de legitimiteit van journalistiek als instituut in twijfel. En dat terwijl journalistiek verdedigen nu net belangrijker dan ooit, zo betoogden twee academici onlangs nog.

In het licht van de toename van agressie en online intimidatie op journalisten, is het crucialer telkens opnieuw op dezelfde nagel te blijven kloppen. Tot spijt van wie het benijdt, en ongeacht het persoonlijk buikgevoel of de persoonlijke opinie van sommigen in de samenleving, bevestigt representatief onderzoek jaar na jaar opnieuw dat een ruime meerderheid van de Vlamingen nieuws wel degelijk vertrouwt – zelfs bij Vlamingen die zich aan de rechterkant van het politiek spectrum plaatsen, al gaat het daar weliswaar om een krappe meerderheid. Dat blijkt uit cijfers van Nieuwsgebruik.be.

Theo Francken bestempelde in zijn tweet “‘journalisten’ op de weerdienst met een missie’ als “beangstigend”. Als er één iets aan deze zoveelste case study van online intimidatie van journalisten door rechts-populistische politici werkelijk beangstigend genoemd kan worden, is het wel dat ze ermee blijven wegkomen. En neen, dat neemt niet weg dat gedegen mediakritiek niet nodig of belangrijk zou zijn. Maar basisfatsoen zonder daarbij op de m/v/x te spelen en door zich te baseren op feitelijke vaststellingen en onderzoek zijn daarbij essentiële hygiënevoorwaarden. Geen daarvan werd in dit geval gerespecteerd.

Jonathan Hendrickx is postdoctoraal onderzoeker aan de onderzoeksgroep imec-SMIT van de Vrije Uinversiteit Brussel. Momenteel verblijft hij als Visiting Scholar aan Drexel University in de Verenigde Staten.