Hoe groot is de politieke schade voor Groen? ‘Een zeer, zeer vervelende situatie’

Ondanks het uitstel van de volledige kernuitstap, klopt Groen zich op de borst met een ongeziene investering in hernieuwbare energie. Maar wat is de balans voor de partij? ‘Niemand kan nog beweren dat het dogmatici zijn.’

Staatsvrouwschap. Onafhankelijkheid van Vladimir Poetin. Een energiedoorbraak. Niet zonder enige trots verkoopt Groen de jongste energiedeal van de regering-De Croo als een groene trofee.

De partij van minister van Energie Tinne Van der Straeten biedt zich aan als de verpersoonlijking van de breuk met het ‘non-beleid’ van het verleden. Een investering van ruim 1 miljard euro in hernieuwbare energie en een traject om op acht jaar tijd fors minder afhankelijk te zijn van Russische grondstoffen: zonder de groenen was het onmogelijk geweest.

Wel slikken Groen en Ecolo de tienjarige verlenging van de levensduur van de twee jongste kernreactoren. De federale regering verwacht nu lastige onderhandelingen met uitbater Engie. De bouw van twee gascentrales, die flexibel aan- en uitgeschakeld kunnen worden, moet de energieswitch mee in goede banen leiden.

Tsjernobyl

Komt de klimaatpartij bij uitstek ongeschonden uit deze energiedeal? Journalist en gewezen Groen-parlementslid Luckas Vander Taelen vindt dat Groen het communicatief goed heeft gespeeld door de kernuitstap te koppelen aan alternatieve energie.

Die koppeling had er eigenlijk twintig jaar geleden al moeten zijn, toen de paars-groene regering-Verhofstadt de oorspronkelijke wet op de kernuitstap opmaakte. ‘Dat gebeurde niet door een gebrek aan sluwheid en ervaring van de groenen’, zegt hij.

Vander Taelen vond de groene bocht eveneens sierlijk gemaakt. Er waren dan ook goede redenen voor. ‘De kernuitstap houdt slechts een relatief kleine groep geëngageerde ecologisten bezig. Het gaat over een generatie wiens afkeer gevoed werd door incidenten als die in Tsjernobyl, en die stickers plakte met de woorden “Kernenergie? Nee bedankt”. Daar hebben twintigers en dertigers vandaag geen boodschap aan.’

Al denkt Vander Taelen dat de bocht veel moeilijker was geweest zonder de oorlog en het verlangen om af te kicken van Russisch olie en gas. ‘Cynisch gezegd: ze mogen een kaars branden voor Poetin.’

Ook politoloog Carl Devos (UGent) ziet een verschil in de groene communicatieaanpak. ‘Vroeger had deze deal wellicht tot een interne guerrillaoorlog geleid. Nu komt er wel tegenkanting van groene bewegingen als Greenpeace en Bond Beter Leefmilieu, maar niet vanuit de partij.’

Maar die strakke regie kan niet verhullen dat Groen in een ‘zeer, zeer vervelende situatie’ zit, aldus Devos. ‘Zo legden de groenen een pakket maatregelen van 8 miljard euro op tafel, waarvan er slechts 1 miljard overbleef. Ook vraag ik me af of we snel iets van die investeringen zullen zien.’

Zo zijn er heel wat juridische obstakels. ‘Denk aan de onderhandelingen met Defensie en Skeyes om windmolens in de buurt van luchthavens te bouwen. Bovendien zijn er nog de onderhandelingen met Engie. Mochten die alsnog mislukken, dan is de kans groot dat Groen de schuld krijgt. Van der Straeten zal het verwijt krijgen dat ze “plan B” nooit deftig heeft voorbereid.’

Groene achilleshiel

Toch blijft de grootste angel de bouw van nieuwe gascentrales, denkt Devos. ‘Die centrales werden altijd in de markt gezet als nodig om de gevolgen van de kernuitstap op te vangen. Maar wat krijgen we nu? Kerncentrales, én gascentrales.’

Ook politoloog Bram Wauters (UGent) denkt dat de gascentrales de groene achilleshiel kunnen vormen. ‘Uit kiezersonderzoek blijkt dat mensen niet zozeer wakker liggen van kerncentrales, maar wel van klimaatbeleid. Bij verkiezingen is het belangrijk dat je eigenaar bent van een thema dat hoog op de agenda staat. Voor de socialisten is er de sociale zekerheid, voor de groenen klimaat. De partij moet zich in de markt kunnen zetten als geloofwaardig en betrouwbaar. De framing dat Groen niet inzet op “groene” kernenergie, maar wel op vervuilende gascentrales, dát zet de partij onder druk.’

Uiteraard is er een waaier aan nuances. Zo valt de CO₂-uitstoot van de centrales onder het Europese emissiehandelsysteem, waardoor de globale Europese uitstoot niet zou stijgen. Bovendien kunnen de centrales door hun flexibiliteit meer ruimte laten aan wind- en zonne-energie. Maar die uitleg is complex.

Al heeft dit nadeel ook een voordeel, zegt Luckas Vander Taelen. Bijvoorbeeld in de verbale strijd met de N-VA, die de groenen al een tijdje verslijt voor dogmatici. ‘Groen stapt niet uit de regering vanwege de scalp van de kernuitstap, maar stellen zich realistisch en pragmatisch op. Als iemand ooit nog durft te zeggen dat ze dogmatisch zijn, hebben ze nu een sterk tegenargument.’

Tussen haakjes: op VTM Nieuws noemde N-VA-voorzitter Bart De Wever Van der Straeten en ‘dogmatiek’ nog steeds in een adem omdat de gascentrales er komen.

Harde kern

Hoe dan ook moeten de groenen op hun tellen passen. Van alle partijen heeft Groen de minst trouwe achterban, zegt Bram Wauters. ‘Bij de verkiezingsnederlaag in 2003, waarbij de kiesdrempel niet werd gehaald, bleek hoe klein de harde kern kan zijn. Dat gezegd zijnde: verkiezing na verkiezing zien we in het algemeen veel meer zwevende kiezers.’

Ook heeft ze als relatief nieuwe partij geen traditionele zuil. ‘Dat verklaart waarom Greenpeace het akkoord zonder aarzelen met de grond gelijk maakt. Ook hier geldt dat elke traditionele partij kampt met een kritischere “traditionele” achterban. ACV-voorzitter Marc Leemans houdt zich tegenwoordig ook niet meer in met kritiek op de CD&V.’

Vander Taelen denkt niet dat de huidige ontwikkelingen een grote impact zullen hebben op de electorale resultaten. ‘Met de energiedeal verlies je geen kiezers, maar overtuig je er ook geen nieuwe.’

Het probleem waardoor de partij niet boven de tien procent geraakt ligt elders, zegt hij. ‘De strategische fouten gebeurden bij de toekenning van de ministerportefeuilles. Zo is Petra De Sutter charmant en heeft ze een perfect gematigd profiel. Maar op het departement Ambtenarenzaken kan je letterlijk niets doen. Als vicepremier kan ze enkel wat schaduwboksen.’

Ook Tinne Van der Straeten heeft een moeilijk departement, zegt Vander Taelen. Het was een goede keuze om haar daar te zetten, al heeft ze in het begin ‘enorme fouten’ gemaakt op communicatief vlak. ‘De echt vraag is: waarom zou een modale kiezer voor Groen stemmen? Het is bijna een provocatieve vraag, waar geen makkelijk antwoord op bestaat.’

Carl Devos waagt zich niet aan voorspellingen voor de verkiezingsuitslag in 2024, het jaar van Europese, federale, Vlaamse en gemeenteraadsverkiezingen. ‘Er kan nog heel wat gebeuren – kijk alleen maar naar de afgelopen twee jaar. Bovendien blijft Van der Straeten een competente energieminister. Ja, de partij zit nu in de problemen, maar dat wil niet zeggen dat ze electoraal rijp is voor de slachtbank.’