Ronnie Belmans: ‘Voor de prijs van elektriciteit maakt het openhouden van kerncentrales niets uit’

Zelfs als de energiemarkt weer in rustiger vaarwater komt, zullen de prijzen voor gas en elektriciteit hoger blijven dan we lange tijd gewend waren. Het dubbele tarief van een jaar geleden is goed mogelijk, denkt energie-expert Ronnie Belmans. ‘En dan zullen we onze pollekes mogen kussen.’

‘Iedereen ziet in de huidige oorlog het bewijs van zijn eigen gelijk over kernenergie’, zegt Ronnie Belmans. ‘De voorstanders zien die oorlog als de ultieme reden om de centrales langer open te houden, voor de tegenstanders bewijzen de problemen met de Oekraïense centrales dat ze zo snel mogelijk stilgelegd moeten worden.’ Belmans, die tot vorig jaar directeur was van het onderzoekscentrum EnergyVille, praat al vele jaren mee in de discussies over de jongste twee reactoren, Doel 4 en Tihange 3. Normaal gaan die twee reactoren, als laatste van de zeven in België, dicht in 2025. Tenzij de regering ervoor kiest om ze tien jaar langer open te houden. Belmans, die nooit een uitgesproken standpunt heeft gehad, is een van de energie-experts die met stijgende verbazing naar de politiek staan te kijken, omdat opeenvolgende regeringen er maar niet in slagen om een beslissing te nemen. Op 18 maart – na de publicatie van een zoveelste studie – valt normaal een definitief verdict, maar niemand zal ervan opkijken als ook die deadline niet wordt gehaald.

‘In de zomer van 2020 werd ik opgeroepen voor een commissie om met de premier en de vicepremiers van de regering-Wilmès te praten over onze energievoorziening in 2050’, vertelt Belmans. ‘Dat leek mij wat bizar in afwachting van een nieuwe regering, maar als ze mij roepen ben ik natuurlijk op de afspraak. Ik zei hen meteen dat ik het niet over de kerncentrales wilde hebben, aangezien dat verhaal hoe dan ook afloopt in 2035. Het was Alexander De Croo (Open VLD) die per se toch mijn mening daarover wilde horen. Toen al zei ik dat de verlenging van de jongste twee centrales een puur politieke beslissing was en het absoluut geen zin had om te blijven wachten op nieuw onderzoek. De politiek moest die knoop doorhakken, desnoods – zo stelde ik voor – door een munt op te gooien. Is het kop, laat ze dan open. Is het munt, doe ze dan dicht. Mij kon het niet schelen, als er maar werd beslist. Uitstel kost, door de aanhoudende onzekerheid, alleen maar geld.’

Wat is vandaag uw standpunt?

Ronnie Belmans:Je m’en fous. Dit is even erg als de oeverloze discussies over de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde, dat in essentie ook over zo goed als niks ging. De politiek moet gewoon beslissen, zoals ze dat al twintig jaar had moeten doen. Voor de prijs van de elektriciteit maakt het niets uit: wij hebben bij EnergyVille berekend dat het prijsverschil tussen alle kerncentrales sluiten of twee ervan langer openhouden maar vier euro per jaar per gezin bedraagt. Dat is niks.

Maar stel dat u zou moeten beslissen: wat zou u doen?

Belmans: Ik denk dat het met de oorlog in Oekraïne, en ook de meeruitstoot van gas in de klimaatdiscussie, moeilijk te verkopen is om die centrales nu al te sluiten. Maar als u het me echt eerlijk vraagt: ik zou ze het liefst toch dichtdoen. De regering- De Croo heeft plan A helemaal klaar: de veiling om nieuwe gascentrales te bouwen ter vervanging van de kerncentrales is al gehouden. Dat subsidiesysteem is ook al goedgekeurd door Europa. Plan B, een verlenging met tien jaar, is juridisch veel onzekerder. Bovendien – dat is mijn grootste bezorgdheid – zou de regering-De Croo daarvoor een akkoord moeten sluiten met Engie. Het verleden van de onderhandelingen tussen Engie en België stelt me daarin niet echt gerust. Wij moeten dan aan een uitbater die al jarenlang zegt dat het onmogelijk is om die centrales nog langer open te houden, vragen of hij dat echt niet voor ons wil doen. ‘Wij hebben daar het personeel niet voor, we zijn te druk bezig met andere projecten’, zal Engie antwoorden. Waarop wij: ‘Maar willen jullie dat echt, echt, echt niet proberen?’ Iemand die moet smeken, zit niet in een goede onderhandelingspositie.

Wat zou de uitkomst van die onderhandelingen kunnen zijn?

Belmans: Ik hoop dat de kosten van de ontmanteling van de kerncentrales en de verwerking van het kernafval in ieder geval niet op tafel komen (het gaat over 41 miljard euro, nvdr). Ik mag er niet aan denken dat die factuur zou worden doorgeschoven naar de Belgische staat.

U zegt dat er onderhandeld kan worden. Is het echt mogelijk om die jongste twee centrales langer open te houden?

Belmans: Natuurlijk. Technisch is dat doenbaar. Het is vooral een kwestie van geld.

Sommige politici hopen er zelfs op om nog meer centrales langer open te houden.

Belmans: De zogenaamde scheurtjesreactoren worden normaal dit jaar en begin volgend jaar gesloten. De Raad van State heeft al gezegd dat er voor een mogelijke verlenging van die reactoren een milieu-effectenrapport moet komen met een bevraging van de bevolking tot op een afstand van duizend kilometer. Er zouden ook werken nodig zijn aan de reactoren, waardoor ze hoe dan ook voor lange tijd stilliggen. Dan zijn er ook nog de drie reactoren van de eerste generatie, maar een eerdere verlenging daarvan had al veel voeten in de aarde.

Energieminister Tinne Van der Straeten van Groen wordt geroemd als competent en vakbekwaam. Is zij niet in staat zo’n akkoord met Engie te onderhandelen?

Belmans: De uitgangspositie van België is gewoon slecht. In plan A laten we de markt spelen: verschillende energiebedrijven kunnen gascentrales bouwen en andere alternatieven ontwikkelen, zoals batterijen. In plan B hebben we te maken met een monopolie van Engie. Dat maakt de onderhandelingen aartsmoeilijk. Maar Tinne Van der Straeten is inderdaad een uitstekende minister. Ik heb op het federale niveau in twintig jaar maar twee energieministers meegemaakt die kennis van zaken hadden: Van der Straeten en Olivier Deleuze van Ecolo, die de bevoegde staatssecretaris was tijdens Paars-Groen. Ik was het toen met hem oneens over kerncentrales, maar hij beheerste zijn dossiers wel goed.

Zullen Van der Straeten en Groen niet onderuitgaan in de regering-De Croo als de kerncentrales langer open blijven? Ze hebben heel sterk ingezet op dat thema.

Belmans:(blaast) Wie zegt dat? Ik vind dat ze een goed parcours rijdt. Ze zorgt ervoor dat er een tweede groep offshorewindmolenparken komt in de Noordzee en zet nu ook stappen om de import van groene waterstof te organiseren. Op haar verzoek worden er door Elia kabels getrokken die ons energienet beter zullen verbinden met onze buurlanden, en Groen heeft er mee voor gezorgd dat de bedrijfswagens elektrisch zullen worden in 2026. Dat vormt een heel mooi geheel, of die twee centrales nu langer open blijven of niet.

Groen wordt dogmatisme verweten in de discussie over kerncentrales. Ik heb soms de indruk dat het dogmatisme tegenwoordig aan de andere kant zit.

Belmans: Het is aan de andere kant veel erger. Ik kan niets op Twitter zetten of het gaat binnen de vijf minuten over die kerncentrales. Ongelooflijk. Men doet alsof die twee kerncentrales al onze energie- en klimaatproblemen zullen oplossen. We hoeven niks anders te doen dan de verlenging goed te keuren, dan vieren we in België het grote klimaatfeest. Het is gewoon niet meer fatsoenlijk. Van der Straeten volgt inderdaad haar lijn: zij wil die centrales sluiten en bereidt dat voor sinds ze minister is. Is het zo’n ramp als een minister haar politieke lijn gewoon aanhoudt? Sinds de oorlog in Oekraïne staat Groen blijkbaar zelfs open om de levensduur van de centrales toch te verlengen, dus heel dogmatisch kun je dat niet noemen.

De zenuwen staan dan ook strakgespannen, want de energieprijzen gaan door het dak. Mensen betalen maandelijks soms honderden euro’s meer dan vorig jaar. Hoe zijn we in deze situatie beland?

Belmans: We moeten terug naar het begin van deze eeuw om dat helemaal te begrijpen. De Europese Unie liberaliseerde toen de energiemarkt. Voor de energieprijzen moest de vrije markt kunnen spelen. Landen werd ook aangeraden om geen langetermijncontracten af te sluiten en zich dus niet jaren op voorhand van leveringen te verzekeren. De elektriciteitsprijzen zakten daardoor ook daadwerkelijk en bleven jarenlang laag. Tot beetje bij beetje de situatie begon te veranderen: de gasvelden in het Verenigd Koninkrijk raakten stilaan leeg en ook Noorwegen kon niet meer evenveel gas leveren als voordien. We werden afhankelijker van landen als Qatar, Algerije, Marokko en onze lieftallige Russische oosterburen. We moesten ons gas inkopen op de wereldmarkt en daar zijn de prijzen sinds het einde van de coronacrisis spectaculair beginnen te stijgen. Sindsdien zien we helaas ook heel veel speculatie op de markt: handelaars die goedkope langetermijncontracten beginnen door te verkopen omdat ze er nu meer geld voor kunnen krijgen. De prijsstijgingen van nu zijn absurd. Europa moet daartegen optreden. Onze prijzen zullen daarna altijd wel wat hoger blijven: ongeveer het dubbele van wat mensen een goed jaar geleden voor hun energie moesten betalen, is zeker denkbaar. Raken we weer tot dat niveau, dan mogen we onze pollekes kussen.

Hernieuwbare energie en kernenergie zijn veel goedkoper dan gas. Waarom kan die energie ook niet goedkoper worden verkocht?

Belmans: Grote industrieën hebben vaak rechtstreekse contracten met kerncentrales. Zij betalen dus een goedkopere prijs – daarom horen we hen vandaag amper klagen. In de vrije energiemarkt krijgt iedereen de prijs van de hoogste bieder die energie levert. Zo gaat het in elke sector. Stel dat alle boeren een prijs tussen die 10 en 20 cent per kilo voor hun patatten vragen. De boer met de goedkoopste aardappelen zal het makkelijkst kunnen verkopen. Maar er is misschien zo veel vraag dat ook boeren die 15 of 16 of 17 cent vragen, aardappelen kunnen verkopen. Op dat moment kunnen alle boeren die hogere prijs krijgen. Op dagen dat er zo veel zon en wind is dat er geen gascentrales nodig zijn, zakt de energieprijs in België dan ook in elkaar.

Maar op andere dagen krijgt iedereen dezelfde hoge prijzen?

Belmans: Ja. Dat is ook de reden waarom het openhouden of sluiten van die centrales weinig effect heeft op de prijs. Op de energiemarkt zijn er namelijk maar drie boeren. In principe kost hernieuwbare energie zo goed als geen geld, en kernenergie kost maar ietsje meer. Het eigenaardige is dat de derde boer – de gasleveranciers – spectaculair meer vraagt. Hun energie is gewoon veel duurder. Die kloof is nu nog veel groter geworden. De mannen die hun geld verdienen met afgeschreven kerncentrales of hernieuwbare energie horen we dezer dagen helemaal niet. Zij trekken de flessen champagne open.

Kunnen we die overwinsten aanpakken?

Belmans: Op Europees niveau moet daar iets aan gedaan kunnen worden en ik ben daar ook een groot voorstander van. Engie wordt altijd afgeschilderd als poenschepper, maar veel producten van hernieuwbare energie hebben ook nog eens groenestroomcertificaten gekregen. Ze moesten zogezegd worden gecompenseerd omdat hun businessmodel anders niet rendabel was. Er zal onderhandeld moeten worden, zoals Vlaams energieminister Zuhal Demir (N-VA) al van plan was om afspraken te herbekijken met ondernemers als Fernand Huts, die grote installaties zonnepanelen bezitten.

Zouden we de energieprijzen ook tijdelijk kunnen bevriezen?

Belmans: Europa kan dat misschien, zeker als het over speculatie gaat. We moeten daar wel heel goed mee opletten. Frankrijk heeft al veel langer de elektriciteitsprijzen bevroren voor de gezinnen. Een van de gevolgen was dat de energiereus EDF in zware financiële moeilijkheden kwam. De staat, die de hoofdaandeelhouder is, heeft het kapitaal in dat bedrijf moeten verhogen, met geld dat uiteraard ook gewoon van de burger komt.

Wat zou u de regering-De Croo aanraden om de energieprijzen onder controle te krijgen?

Belmans: Mijn eenvoudigste advies aan iedereen: beperk uw snelheid op de snelweg tot 100 kilometer per uur. Daarmee sparen we serieus wat petroleum uit, waarvan de prijs ook enorm aan het stijgen is. Veertig procent van onze petroleum komt trouwens uit Rusland, dus daarmee maken we ons ook minder afhankelijk van dat land. Helaas zit iedereen zodanig gefixeerd naar die kerncentrales te kijken, en het aardgas dat eventueel nodig is om die te vervangen, dat we blijkbaar niets anders meer kunnen zien.

Wat kunnen we dan nog meer doen?

Belmans: Op korte termijn zijn de beste maatregelen degene die ervoor zorgen dat we minder energie verbruiken. De thermostaat verlagen met één of twee graden zorgt voor een verlaging van je energieverbruik van 10 à 15 procent. Verwarm geen kamers die niet bewoond zijn. Het zijn vandaag echt zulke huis-tuin-en-keukenmaatregelen die het grootste verschil maken. We hadden ons hier veel minder zorgen over hoeven te maken als de Vlaamse regering bijvoorbeeld veel sneller had ingezet op de renovatie van woningen.

De Vlaamse regering is bang om mensen op kosten te jagen.

Belmans: Het ontbreekt haar gewoon aan een visie. Het nieuwe Elisabethpark met windmolens in de Noordzee, dat de regering-De Croo graag wil, probeert ze zelfs tegen te houden. Daar is een nieuwe hoogspanningslijn voor nodig, die de windmolens op zee verbindt met het vasteland. Demir wil dat niet goedkeuren, of vindt dat minstens elke individuele burgemeester daarover zijn zegje zou moeten hebben. Elke keer wordt er wel een reden gevonden om die knoop niet door te hakken. U moet weten dat we het hier over windenergie hebben met ongeveer dezelfde capaciteit als de jongste twee kernreactoren. Ik vind zoiets onbegrijpelijk. Ze kan dat bij wijze van spreken met een vingerknip regelen.

Wat moet er nog meer gebeuren?

Belmans: We hebben nog 28 jaar om tegen 2050 klimaatneutraal te worden: vanaf dat jaar mag er alleen nog elektriciteit in woon- en kantoorwijken binnenkomen, en het liefst zo weinig mogelijk. Elke beslissing die vandaag genomen wordt, moet in het teken daarvan staan. Volgens het nieuwe klimaatplan dat Vlaanderen vorig jaar afsloot, moeten huizen die gerenoveerd worden, voor energiezuinigheid minstens het label D hebben. Dat is gewoon onvoldoende, elk gebouw moet zodanig gerenoveerd of gebouwd worden dat er geen energierenovatie meer nodig is voor 2050. Een andere aanpak kost op termijn alleen maar meer geld aan de mensen. We gaan vandaag nog hybride warmtepompen installeren, die dus nog worden aangevuld met gasverwarming. Fluvius zal blij zijn dat het nog overal gasaansluitingen kan blijven leggen, terwijl dat gewoon nergens meer voor nodig is.

Is Demir niet geïnteresseerd in die dossiers? Ze lijkt vooral met natuurbehoud bezig.

Belmans: Daar is ze graag mee bezig, ja. Maar er is nog zo veel meer werk dat moet gebeuren, zoals alle regelgeving die moet worden aangepast. Een kennis van mij heeft in Hasselt een nieuwbouwappartement gekocht. De parking is daar ondergronds, maar van de brandweercommandant mocht hij in eerste instantie zijn elektrische wagen daar niet parkeren. Ze zouden moeite hebben om daar te blussen als er een brand uitbreekt… Zulke regels kunnen we toch niet aanhouden? En hoe gaan we overal voldoende laadpalen installeren? Hoe zorgen we ervoor dat alle daken vol zonnepanelen worden gelegd? De Vlaamse overheid moet dat allemaal dringend faciliteren, maar er komen enkel kleine bijsturingen.

Hoe krijgen we alle daken dan vol met zonnepanelen?

Belmans: Verplicht dat alle nieuwe daken worden volgelegd en zorg dat er coöperatieven of energiegemeenschappen kunnen ontstaan die zulke installaties mogelijk maken. Misschien hebt u geen geld om panelen op uw dak te leggen, maar wil uw buurman dat geld wel voorschieten in ruil voor een deel van de opbrengst. Dat moet allemaal mogelijk zijn. Het is nu ook rendabeler dan ooit om zulke panelen te installeren. Vroeger vertelden wij de mensen dat ze die investering binnen de drie of vier jaar hadden terugverdiend. Met de energieprijzen van vandaag hebt u uw geld er al na achttien maanden weer uit.

U treedt dit jaar af als voorzitter van de VREG, de Vlaamse Regulator van de Elektriciteits- en Gasmarkt. De Standaard schreef dat uw vertrek een bittere nasmaak nalaat. Waarom?

Belmans: Wij hebben met de VREG de beslissingen genomen die nodig zijn voor de klimaattransitie, we hebben daar uitstekend werk geleverd, maar nooit werd daar door de minister op een positieve manier op gereageerd. Ze heeft in het parlement zelfs gezegd dat ze in de raad van bestuur meer capabele mensen wil. Dat was voor mij genoeg om mij geen kandidaat te stellen voor een tweede termijn.

U zit ondertussen in de raad van bestuur van het SCK, het studiecentrum voor onder meer kernenergie in Mol. U lijkt tegenwoordig nochtans vaak een tegenstander van kernenergie.

Belmans: U kunt geen enkele uitspraak van mij vinden waaruit dat blijkt. Ik kijk gewoon naar wat we realistisch gezien van elke energiebron kunnen verwachten.

En verwacht u nog iets van kernenergie?

Belmans: De renaissance van de huidige technologie, waar sommigen op hopen, zie ik niet. Er zijn nieuwe technologieën op komst, maar voorlopig zijn er nog tien of twaalf verschillende modellen in ontwikkeling. Als ik met de mensen van het SCK praat, hoor ik vooral dat het allemaal heel veel tijd kost. Vóór 2050 zullen we geen grote aantallen commerciële reactoren hoeven te verwachten. Dat betekent niet dat ik er niet in zou geloven, vanuit de raad van bestuur probeer ik te helpen waar ik kan. Ik ben ook gewoon nieuwsgierig naar die nieuwe technologieën, die blijven me fascineren.