‘Afnemen nationaliteit? Misschien, maar waar blijven Vlaamse regering en N-VA in debat over burgerschapseducatie?’

Moraalfilosoof Patrick Loobuyck vraagt zich af of het afnemen van de identiteit van Syriëstrijders geen symboolpolitiek is. Hij wil eerder inzetten op burgerschapseducatie. ‘SP.A, Open VLD en Groen hebben kleur bekend, net als de Franstalige regering. Waar blijven N-VA en de Vlaamse regering?’

Politiek drijft op de golven van de tijdsgeest. Op 1 maart 2000 voerde de regering Verhofstadt I de zogenaamde snel-Belgwet in. Iedereen die hier enkele jaren verbleef, kon zonder verdere voorwaarden de Belgische nationaliteit verkrijgen. Nu, 15 jaar later in een context van Syriëstrijders en antiterrorisme, verdringen politici zich om de nationaliteit te kunnen afnemen – zelfs van 2^de en 3^de generatie allochtonen, mensen die hier geboren en getogen zijn en vaak al van bij geboorte Belg zijn.

Deze maatregel maakt onderdeel uit van een politiek opbod om te laten zien dat het ons menens is in de strijd tegen terrorisme. Maar zijn er ook argumenten die aangeven dat het afnemen van de nationaliteit ook een goede maatregel is? Ik heb zo mijn twijfels. Zowel naar effectiviteit als naar legitimiteit roept ze immers heel wat vragen op.

Ten eerste flirt de maatregel met het gelijkheidsbeginsel

Ze is enkel van toepassing op Belgen met een dubbele nationaliteit. Twee mensen die als Belg zijn geboren zouden verschillend behandeld en gestraft kunnen worden naargelang ze één of twee nationaliteiten hebben. En waar het nog redelijk kan zijn om mensen hun nationaliteit af te nemen als ze die pas later in hun leven hebben verworven, is het al veel moeilijker te verantwoorden waarom mensen die hier als Belg geboren zijn nog hun nationaliteit kan worden afgenomen.

Mensen die hier als Belg zijn opgegroeid, daar moet onze samenleving verantwoordelijkheid voor dragen. Het gaat niet op deze mensen niet verder zelf te willen begeleiden of te berechten, hen van onze samenleving uit te sluiten en de andere kant op te kijken.

Daarnaast is er ook de effectiviteitsvraag

Wat heeft de maatregel concreet op het oog? Het afnemen van de nationaliteit lijkt op het eerste gezicht niet meer dan symptoombestrijding en symboolpolitiek zonder de echte, onderliggende problemen aan te pakken.

Zou het mensen afschrikken om te radicaliseren en naar Syrië te trekken? Nee. Overigens, zij die vertrekken hebben lak aan België en liggen niet wakker van nationaliteitsverlies.

Kan het Syriëstrijders bemoeilijken om terug te keren? Mogelijk. Maar de maatregel maakt de kans op aanslagen van teruggekeerde strijders (bijvoorbeeld via asiel of zonder papieren of met valse identiteit) waarschijnlijk niet veel kleiner.

Het duidelijkste antwoord tot hiertoe kwam van Hendrik Vuye, professor Staatsrecht aan de Universiteit Namen en fractieleider in de Kamer voor N-VA. Mensen die de democratie in haar fundamenten aanvallen, daar moeten we niet lichtzinnig mee omspringen. De democratie is voorlopig het staatsbestel dat ons best garandeert om op voet van gelijkheid in diversiteit samen te leven. We moeten die koesteren en durven beschermen. Het concept van een ‘weerbare democratie’ is in dat verband aantrekkelijk en ondersteun ik volmondig. Vuye is van mening dat het intrekken van de Belgische nationaliteit ‘noodzakelijk is voor een weerbare democratie’. Hij concludeert: ‘Het is een signaal in naam van de democratie: tot hier en niet verder.’

Meer dan symboolpolitiek?

Maar opnieuw, is het meer dan symboolpolitiek? Ik blijf sceptisch. Eerder dan kost wat kost de nationaliteit te willen afnemen van onze eigen burgers, zouden we beter ook toegeven dat we als samenleving hebben gefaald in de socialisatie van deze mensen.

Wie het concept weerbare democratie hanteert, moet daarom vooral op onderwijs focussen. Vandaar dat in Franstalig België op dit moment een stevig debat gevoerd wordt over de invoering van burgerschapseducatie. In hun regeerakkoord staat dat men werk wil maken van ‘un cours commun d’éducation à la citoyenneté … un apprentissage des valeurs démocratiques, des valeurs des droits de l’Homme, des valeurs du vivre-ensemble et une approche historique des philosophies des religions et de la pensée laïque.’

In een tijd van immigratie, globalisering, individualisering, radicalisering en het uiteenvallen van traditionele sociale verbanden is een samenleving het aan zichzelf verplicht om maatregelen te nemen die de democratische kernwaarden en de historisch gegroeide nationale politieke cultuur (gebaseerd op vrijheid, gelijkheid en wederkerigheid) die onze samenleving schraagt te beschermen en te onderwijzen. Burgerschapseducatie in alle scholen is hier een voor de hand liggende maatregel.

Op dit moment worden de mogelijkheidsvoorwaarden, de uitgangspunten en de normatieve krijtlijnen van het samenleven veel te weinig op onze scholen gethematiseerd. De samenleving heeft het recht om iedereen die participeert aan de samenleving ook op de uitgangspunten van het samenleven te kunnen aanspreken.

Seculier democratisch ethos

Daarom moet een school expliciet inzetten op het bijbrengen van een seculier democratisch ethos. Jongeren moeten bereid zijn om te leren dat ze een samenleving vormen met mensen die er op essentiële punten andere opvattingen op nahouden dan zijzelf.

Een wederzijdse acceptatie van deze stand van zaken is een noodzakelijke voorwaarde om vreedzaam te kunnen samenleven. Deze burgerschapseducatie kan impliciet en expliciet meegegeven worden in de algehele schoolcultuur en schoolwerking, maar le vivre-ensemble zoals ze dat in Frankrijk en Québec zo mooi zeggen, wordt ook best in afzonderlijke, vakgebonden eindtermen vastgelegd en in concrete lessen nagestreefd en geoefend.

Quid N-VA, quid Vlaamse regering?

Het is dan ook spijtig, en in het licht van de nakende onderwijshervormingen onvoorstelbaar, dat het Vlaamse regeerakkoord hier met geen woord over rept. Zelf pleit ik al meer dan 5 jaar voor de invoering van een onafhankelijk, algemeen vormend plichtvak over levensbeschouwing, ethiek & burgerschap en filosofie (LEF). Het onderwijs kan onmogelijk alle problemen inzake het samenleven oplossen, maar dat is geen argument om niets te doen.

Samenleven in diversiteit vergt inspanning en inlevingsvermogen van zowel de (voormalige) meerderheid als van de minderheden. Het onderwijs kan niet genoeg op het belang van wederkerigheid, grondrechten en democratie inzetten en moet op dat punt zowel een theoretische als een praktische leerschool zijn. Open-VLD , SP.A en Groen hebben ondertussen kleur bekend, waar blijft N-VA in dit debat?

De democratie moet inderdaad weerbaar zijn en moet zichzelf durven te beschermen. Niet laks, niet bevoogdend paternalistisch, niet met overdreven spierbalgerol, maar wel zorgvuldig, duidelijk, doortastend en consequent. Het afpakken van de nationaliteit is repressief en holt de feiten achterna, in het onderwijs kunnen we preventief en opbouwend de weerbaarheid van de democratie versterken.