‘Vrijwilligers zijn de echte vrije mensen’

Van 26 februari tot 6 maart heeft de Week van de Vrijwilliger plaats. Hiermee wordt terecht de aandacht gevraagd voor het niet onbelangrijk maar niet altijd voldoende gewaardeerde engagement van meer dan 1 miljoen vrijwilligers in Vlaanderen.

Van sportclub tot natuurvereniging, van jeugdbeweging tot seniorenorganisatie, van mantelzorg tot welzijnsschakel, van amateurtheater tot kerkkoor, van ouderraad tot schoolbestuur… Zonder vrijwilligers zouden al die initiatieven niet bestaan. De vrijwilliger zorgt ervoor dat de samenleving meer is dan een zaak van bureaucratie en economie.

Zonder het gratis engagement van de vrijwilliger is de samenleving een saaie boel waar – in alle betekenissen van het woord – geen ‘beweging’ meer zit. Ook een culturele of maatschappelijke vereniging staat of valt met haar vrijwilligers.

Hoe professioneel omkaderd een organisatie ook is, zonder de vrijwillige inzet van velen wordt deze nooit een beweging. Hoe klantvriendelijk en toegankelijk de markt ook is en hoe goed de staat ook functioneert, zonder het vanzelfsprekende, onbetaalde engagement van de burgers verdwijnt het leven uit de samenleving.

Het vrijwilligerswerk, de belangeloze inzet van mensen die gaan samen zitten voor het goede doel, is de smeerolie van de samenleving. De mens heeft immers medestanders in het leven nodig met wie hij samen kan zien, oordelen en handelen. Vrijwilligerswerk is goud waard in een samenleving. Het is een belangrijk kapitaal, een kapitaal aan inzet (want anders onbetaalbaar).

In een samenleving waar alles moet opbrengen, brengen vrijwilligers een andere boodschap. De samenleving veert op door het engagement van de vrijwillige inzet. Niets is menselijker dan vrijwilligheid en onderlinge zorgzaamheid, niets is ook maatschappelijk waardevoller dan mensen die samen gaan zitten om samen vooruit te gaan.

De samenleving verkruimelt zonder middenveld en verenigingsleven. Een samenleving is immers meer dan de bundeling van alle particuliere belangen. Al die particuliere belangen hebben solidariteit nodig. Solidariteit is nooit het resultaat van het opgetelde egoïsme.

Solidariteit is het resultaat van wat we belanghebbend voor onszelf en de onzen doen én van wat we belangeloos voor anderen doen. Vrijwilligerswerk is de belangrijkste producent van directe en daadwerkelijke solidariteit. Maar vrijwilligers leveren meer op dan solidariteit alleen: er ontstaan spontaan vriendschapsrelaties door, men leert elkaars problemen kennen maar ook elkaars mogelijkheden…

Als je aan veel vrijwilligers vraagt waarom ze zich engageren, dan kunnen ze dat meestal niet zeggen… want, ze hebben er geen belang bij. Vrijwilligers zetten zich in voor hun medemensen, punt andere lijn. Dat is het! Gratis, belangeloos en voor niets. De vrijwilliger is de echte vrije mens: wat hij doet, doet hij uit vrije wil en dat ter wille van de vrijheid van anderen.

In het vrijwilligerswerk gaan mensen spontaan samen zitten om samen de zaken in handen nemen. Ze verwachten bovendien ook helemaal niet dat de overheid alles zal doen in hun plaats. Want ze weten dat een samenleving die alle verantwoordelijkheid op de staat afschuift, een samenleving wordt die stagneert.

Vrijwilligers hebben uitzonderlijk goede voelsprieten voor de (nieuwe) onvrijheden die zich nieuw aandienen in de samenleving. Vrijwilligers leven tussen de mensen, horen en zien wat mensen beweegt en waar mensen onder lijden of behoefte aan hebben. Vanuit die levensnabijheid en praktische levenservaring voelen zij wat nodig is.

Alle nieuwe maatschappelijke vragen zijn eerst opgemerkt en eerst aangepakt door vrijwilligers. De geschiedenis van het welzijnswerk leert ons dat. De palliatieve zorg groeide uit initiatieven van vrijwilligers, de ecologische aandacht ontstond in bewegingen van vrijwilligers. Daarna vonden die nieuwe initiatieven en die nieuwe gevoeligheden hun weg in de politiek, het recht en de professionele wereld. Het vrijwilligerswerk was eerst, want vrij en dus alert.

Vrijwilligers zorgen er ook voor dat ons streven naar meer rechtvaardigheid de menselijke maat behoudt. Zij zorgen immers voor iets fundamenteels: de nabijheid. Zo realiseren zij iets fundamenteels: dat mensen hun vrijheid, hun verantwoordelijkheid en hun welzijn het best bereiken in samenwerking met en in vertrouwen in anderen.

Een van de belangrijkste indicatoren voor het maatschappelijke geluk is de graad van vertrouwen in anderen, in instellingen en in de toekomst. Vrijwilligers tonen: vertrouwen kan. Immers, zij verijdelen dat mensen zich uit de maatschappij (en de toekomst) terugtrekken of zich verweesd voelen in de geatomiseerde samenleving van vandaag.

Mark van de Voorde is onafhankelijk publicist.