‘Zelfregulerende afspraken tussen politici, bankiers en vastgoedbonzen? Ja, en pinguïns kunnen vliegen’

Of het nu Optima is, Land Invest Group of Goldman Sachs. De nauwe banden tussen politici, graaibankiers en vastgoedbonzen lopen de spuigaten uit. ‘Pottenkijkers zoals PTB/PVDA-Kamerlid Marco Van Hees worden uit de Optima-onderzoekscommissie geweerd en de zelfregulering die Gwendolyn Rutten voorstelt is te lichtzinning voor woorden,’ schrijft PVDA-voorzitter Peter Mertens. ‘We hebben een ontluizingsperiode van minstens vijf jaar nodig en nog veel meer.’

Ons land is een nieuwe parlementaire onderzoekscommissie rijker. De onderzoekscommissie Optima. De commissie moet de ‘brede problematiek’ bekijken, zo klinkt het. ‘Er zijn eigenlijk geen beperkingen. Het is de bedoeling om het hele verhaal onder de loep te nemen, vanaf het toekennen van de licenties tot aan het einde.’, aldus Luc Van Biesen (Open VLD).

Geen beperkingen ? Toch wel! Het wordt opnieuw een onderonsje van de klassieke partijen. De new-kids-in-town, de volksvertegenwoordigers van PVDA dus, worden netjes uit de onderzoekscommissie gehouden. Alleen fracties met vijf parlementsleden mogen deelnemen, zo heeft de meerderheid bepaald. Een compleet arbitraire beslissing, die veel vragen oproept. Men gaat het hele verhaal van ons-kent-ons onder de loep nemen. En dat zal gebeuren door een commissie van, juist, ons-kent-ons. Commissieleden van de Open VLD, SP.A, N-VA, en PS moeten het Optima-dossier en de mogelijke betrokkenheid en rol van hun eigen partij onderzoeken. De PVDA is één van de enige partijen die niet of nooit betrokken is geweest in het Optima-schandaal. Zij wordt buiten de commissie gehouden.

This Must Be Belgium: een ons-kent-ons-commissie moet een ons-kent-ons-verhaal onderzoeken

Volksvertegenwoordiger Marco Van Hees (PVDA) heeft er zijn levenswerk van gemaakt om belangenvermenging, financiële schandalen, belastingparadijzen en de dubieuze rol van de grootbanken aan het licht te brengen. Hij schreef er verschillende boeken over, en vriend en vijand moeten zijn expertise erkennen. Nu wordt Van Hees uit de onderzoekscommissie gehouden. ‘De klassieke partijen hebben er nochtans alle belang bij om open kaart te spelen’, argumenteerde hij in de commissie Financiën. ‘In het dossier van Optima Bank worden politici uit meerdere partijen genoemd. Het is dus van wezenlijk belang dat alle partijen die in het parlement zetelen, deel kunnen uitmaken van de onderzoekscommissie. De beslissing om kleinere partijen uit de onderzoekscommissie te houden voedt de sfeer van ons-kent-ons, en van antipolitiek.’

Het amendement om de PVDA toe te laten in de onderzoekscommissie werd zonder motivatie weggesteld door de meerderheidspartijen (N-VA, CD&V, Open VLD en MR). Marco Van Hees kwam tot driemaal tussen met de vraag : ‘Motiveer uw uitsluiting tenminste’. Maar dat gebeurde niet. ‘We hoeven ons niet te motiveren’, zo vertelde een liberaal Kamerlid nadien. Tja. Lang leve de ratio, de verlichting en de waarden van de Franse revolutie. Tot het grote geld in het spel komt.

Kamerlid Raoul Hedebouw (PVDA) pleitte er in het parlement op zijn beurt voor om de opdracht van de onderzoekscommissie te verbreden. Opdat de onderzoekscommissie zich ook – en vooral zelfs – zou kunnen richten op de nauwe banden tussen politici, bankiers en vastgoedbonzen. Dat is toch de clou van de zaak. Met de woorden van Kris Vanmarsenille, hoofdredactrice van Gazet Van Antwerpen : ‘Hoe kun je als regering een financieel en fiscaal beleid verdedigen als dit soort onduidelijk gekonkel van politici en bankiers blijft bestaan? De ministers moeten niet klagen dat niemand hen gelooft als dit soort verhalen telkens weer bewijzen dat de hele rijken meer kunnen en mogen dan u en ik’. De onderzoekscommissie had dat kunnen doen: komaf maken met draaideurpolitiek, en werk maken van waterdichte schotten tussen politiek en big business. Te vrezen valt dat het onderonsverhaaltje opnieuw niet veel zoden aan de dijk zal brengen.

Dat er wellicht niet veel zal veranderen, horen we ook in de balonnetjes die Gwendolyn Rutten oplaat. De voorzitster van de open liberalen vindt het logisch dat politici nauwe banden hebben met de bedrijfswereld. Het moet alleen wat transparanter, zo zegt ze. Transparanter ? Of schaamtelozer ?

Grote projectontwikkelaars zoals Matexi, Immogra en Brummo betaalden duizenden euro’s op het eetfestijn van de Open VLD. Voor 500 euro mocht men zijn benen onder tafel schuiven in de sjieke Club of Flanders. De wet op sponsoring bepaalt dat alle sponsorbedragen hoger dan 125 euro aangegeven moeten worden. Bovendien moeten de bedragen in proportie moeten zijn met de tegenprestatie. Immogra legt 6.000 euro neer, Matexi 2.000 euro en Brummo 2.200 euro. Voor welke tegenprestatie? De – naar verluid erg lange en vervelende – toespraak van Gwendolyn Rutten op dat etentje ? Kom zeg.

Maar voor Rutten zelf is er alweer geen vuiltje aan de lucht. Ze heeft zelfs een plan klaar tegen gesjoemel. Met drie regels.

Eerste regel : ‘Mandatarissen mogen zichzelf nooit in een positie brengen die hun handelings- of beoordelingsvrijheid beperkt.’ Quid Geert Versnick? Quid haar eigen etentjes met de vastgoedbonzen?

Tweede regel : ‘Sponsorcontracten kunnen, maar ze moeten steeds op voorhand transparante afspraken maken.’ Transparante afspraken tussen politici, bankiers en vastgoedbonzen. Ja, en pinguïns kunnen vliegen.

Derde regel : ‘Bij geldzaken geldt het vierogenprincipe: twee mensen kunnen een betere inschatting maken dan één.’

Nou moe. Even in het Nederlands vertalen: er zal gewoon niets veranderen. Dit soort illusie in zelfregulering is dezelfde illusie als in zelfregulerende banken. Van de geloofsleer in ‘de onzichtbare hand’ draagt de wereld vandaag nog steeds de gevolgen. Een beroep doen op goodwill zonder afdwingbaarheid, is alsof je een vos vriendelijk zou vragen zich in te houden, en voortaan toch alsjeblieft geen kip meer te eten.

De regeltjes die Rutten voorstelt tonen vooral aan dat zij niets wil veranderen

Wat is – met de woorden van Rutten – de ‘ handelings- of beoordelingsvrijheid ‘ van iemand als Guy Verhofstadt? Over zijn belangenvermenging bij de privatisering van het Griekse water schreef ik eerder al een stuk voor Knack.be: ‘Beste Guy Verhofstadt, van uw maandloon kunnen 40 Griekse families leven‘.

En wat is de ‘handelings- of beoordelingsvrijheid’ van die andere liberale partijgenoot, Geert Versnick ? Is er ergens een machtsbastion op de grens tussen partijpolitiek en bedrijfsleven? Je mag er donder op zeggen dat Versnick er in zit. Watermaatschappij Farys, POM Oost-Vlaanderen, Elia, Eandis, Waalse Krook, Autonoom Havenbedrijf: tel door tot je 16 betaalde mandaten hebt bijeengeteld.

Wanneer het water in april dit jaar aan de lippen staat van Optima Bank, doet CEO Jeroen Piqueur (Lees hier een interview met de topman van Optima) een voorstel aan het Oost-Vlaamse provinciebestuur (met Geert Versnick), om tien miljoen euro te beleggen tegen een aantrekkelijke rentevoet. Belastingsgeld dus. Optima had toen al officieel verbod gekregen van de Nationale Bank om geld op te halen bij openbare besturen. Maar dat mocht niet deren. Hoe gaan de regeltjes van Rutten de belangenvermenging verhinderen van een graaibankier die namens een bank geld vraagt aan een openbaar bestuur, waarin iemand anders van diezelfde bank zit? De regeltjes van Rutten gaan niets oplossen. Helemaal niets.

Ander voorbeeld: Geert Versnick is ook betrokken bij twee megalomane luxe-woontorens die Optima Global Estate, de vastgoedochter van Optima, mag bouwen aan het station Gent-Sint-Pieters. Ondanks zwaar protest van het buurtcomité Buitensporig, dat vreest voor de leefbaarheid van de buurt en (terecht) stelt dat de hoge woontorens in strijd zijn met het ruimtelijk uitvoeringsplan, geeft de Stad Gent op 15 maart 2013 toch een bouwvergunning.

Het stadsbestuur van SP.A, Groen en Open VLD kiest voor de vastgoedbonzen, en niet voor de buurtbewoners. Buurtcomité Buitensporig laat het daar niet bij en gaat in beroep bij de provincie. De buurtbewoners krijgen ongelijk, en de bestendige deputatie (de uitvoerende macht van de provincie) keurt de bouwvergunning toch goed.

Maar wie zit er in de bestendige deputatie ? Koekoek! Geert Versnick van Optima Global Estate. Pas in 2016 zal de Raad voor Vergunningsbetwistingen de betwiste bouwvergunning vernietigen. De regeltjes die Rutten voorstelt wegen zo licht, dat ze lichtzinnig worden. En lichtzinnig is de harde tante van het Vlaamse Thatcherisme allerminst. Het toont vooral aan dat zij aan dit zelfbedieningsysteem in wezen niets wil veranderen.

Waterdichte schotten tussen politiek en privé

Bij vastgoedpoot Optima Global Estate is er wel meer aan de hand. In Gent geven sociaaldemocraten, groenen en liberalen groen licht voor hoogbouw van Optima Global Estate in de stationsbuurt. Tegen het ruimtelijk uitvoeringsplan in. In Antwerpen geven nationalisten, christendemocraten en liberalen groen licht voor hoogdbouw van Land Invest Group aan de zogenaamde Renaultsite, bij de ingang van de ‘konijnenpijp’ aan de Tunnelplaats.

Het Antwerpse stadsbestuur overrulede alle regels en adviezen: van de stedelijke hoogbouwnota tot de dienst vergunningen bij Stedenbouw. Voor de commercialisering van de nieuwe hoogbouw werkt Land Invest Group samen met… Optima. En wie vinden we in de raad van bestuur van Land Invest Group? Luc Van den Bossche (ex-SP.A) en Geert Versnick. Ons-kent-ons.

In Gent gaan sociaaldemocraten en groenen door de knieën voor de hoogbouwprojecten van Optima, en blijven potdoof voor de buurtcomitees. In Antwerpen, waar ze niet in het bestuur zitten, doen ze het tegendeel. De verzuchtingen van de macht. In Gent wijzen de nationalisten met een beschuldigende vinger naar de sociaaldemocraten die plakken aan het web van het Optima-dossier. In Antwerpen zijn de nationalisten erg stil over Optima, en willen ze liever niet te veel kritische vragen over de rol die de N-VA speelt in de almacht die de vastgoedsector stilaan speelt in de koekenstad: Renaultsite, Slachthuissite en Tolhuissite. Plannen worden op maat gemaakt van de projectontwikkelaars. Het is niet anders in Antwerpen, in Luik, in Gent en in Brussel. Het toont nogmaals aan hoe belangrijk het is om échte schotten te bouwen tussen politiek en privé, en dat voor alle partijen. En hoe belangrijk het is om de partijen die niet genoemd worden in het dossier, in de onderzoekscommissie toe te laten.

Waar komt het geld vandaan waarmee Land Invest Group haar bouwprojecten financiert? Het overgrote deel is afkomstig van het Luiks pensioenfonds Ogeo Fund, dat gecontroleerd wordt door de van corruptie verdachte PS’ers Alain Mathot en Stéphane Morreau. Zo werd aan het licht gebracht door de nieuwssite Apache. Wanneer het Luikse gerecht de opheffing van de parlementaire onschendbaarheid van Alain Mathont vraagt, om smeergeld in een corruptiezaak te kunnen onderzoeken, wordt die vraag weggestemd in het parlement. Opmerkelijk: ook de N-VA stemt tegen de opheffing van de parlementaire onschendbaarheid van PS’er Mathot. Het mogelijke affairisme van de PS, toegedekt door de partij van Bart De Wever. Waarom? Ook Open VLD, SP.A en – uiteraard – PS stemmen tegen de opheffing van de onschendbaarheid. Precies die partijen die allemaal genoemd worden in het Antwerpse vastgoedluik van Optima, houden nu allemaal samen de hand boven het hoofd van Alain Mathot. Toeval? Misschien. Aan de onderzoekscommissie om dit uit te klaren. Maar dan zal dat wel transparant moeten gebeuren, en niet opnieuw in achterkamertjes zonder pottenkijkers.

Het politieke adressenboekje van Van den Bossche en vrienden

Vijf jaar geleden schreef ik een boek over de draaideurpolitiek tussen politiek, zakenwereld en hoge ambtenarij. Over de ons-kent-ons-cultuur waar publieke mandatarissen ook deals regelen in achterkamertjes, ver weg van democratische besluitvorming. Over zelfbediening en schaamteloze zelfverrijking en de arrogante cultuur van wie-doet-ons-wat. ‘Hoe durven ze ?’ werd een bestseller, geroemd in alle media. Maar verder gebeurde er niets.

Alles gaat gewoon door en ondertussen is Optima het nieuwe symbool geworden van de draaideurpolitiek. In 2011 schreef ik hoe Luc Van den Bossche bijna 700.000 euro per jaar verdiende bij Brussels Airport Company, “uitbetaald aan een managementvennootschap, zo hoeft er geen personenbelasting op betaald”. Niemand gelooft dat hij voor minder naar Optima overstapte. Wanneer hij begin 2015 als CEO van Optima Bank het gangetje oversteekt naar Optima Global Estate, in feite een gewone functiewisseling, krijgt hij een ‘ontslagvergoeding’. Mooi gearrangeerd, toch? Via een tussenweg uitbetaald, zodat er geen rechtstreeks spoor is tussen Optima Bank en Van den Bossche.

Luc Van den Bossche, door een krant typerend omschreven als ‘de sos die steeds de schat wist liggen’, beweert dat hij zijn politieke contacten ‘nooit gebruikt of aangesproken’ heeft voor Optima. Liesbeth Van Impe, hoofdredactrice van Het Nieuwsblad, antwoordt : ‘Denken die toppolitici echt dat ­enkel hun uitzonderlijke capaciteiten hen zo ­interessant maken voor het bedrijfsleven? Al hebben ze vaak op geen enkele manier kaas ge­geten van de bedrijfstakken waar ze plots voor veel geld en weinig inspanningen het goede weer mogen gaan maken? Denken ze echt dat hun adresboekje geen deel van de deal is? Het is hoog tijd om die draaideur tussen politiek en bedrijfsleven in vraag te stellen’.

Natuurlijk is dat politiek adressenboekje van Van den Bossche essentieel. Bijvoorbeeld om een banklicentie voor het dubieze investeringsfonds Optima in de wacht te slepen. Dat zou wellicht nooit mogelijk zijn geweest zonder politieke steun. Daarom zitten die politici in de bankwereld. Of om op zoek te gaan naar lucratieve vastgoedprojecten. Denk maar aan Optima Global Estate of Land Invest Group. Of aan het dossier van het nieuwe voetbalstadion van AA Gent. Wanneer in 2008 de eerste steen van het toekomstige stadion gelegd wordt, liggen er niet minder dan drie scharen in de zon te blinken. Een schaar voor burgemeester Daniël Termont (SP.A), een schaar voor zijn ‘goed vriend’ Jeroen Piqueur die – geheel toevallig – was aangezocht als projectontwikkelaar van het stadion, en een schaar voor Luc Vanden Bossche, voorzitter van de cvba Artevelde-stadion, de eigenlijke bouwheer, sinds augustus 2008 ook voorzitter van de Raad van Bestuur van Optima. Maar Optima kreeg de financiering van het nieuwe stadion niet rond en Termont moest op zoek naar een nieuwe investeerder: Ghelamco.

Vastgoed, banken en elektriek: het politieke establishment in België

‘Het is me wel wat, de Vlaamse socialisten en hun liefde voor het financiële establishment. Norbert De Batselier werd directeur bij de Nationale Bank van België. Steve Stevaert kwam in de bestuursraad van Ethias. Bruno Tuybens komt van KBC-verzekeringen, en nu wil ook Luc Van den Bossche de wijde bankwereld intrekken.’, schreef ik vijf jaar geleden in ‘Hoe durven ze?’. In mijn boek trek ik hard van leer tegen het bankensocialisme van mensen zoals Herman Verwilst, de man die rood zag van verontwaardiging. Niet over de speculatie met spaarcentjes bij zijn bank, Fortis. Maar wel omdat zijn ontslagpremie bij Fortis van vijf miljoen euro naar ‘slechts’ 800.000 euro zakte. Verwilst vroeg zich toen af: ‘Ben ik ideologisch gezien een progressieve liberaal of een realistische socialist?’ Inderdaad. Wat is nog het verschil tussen een Versnick, een Verwilst en een Vanden Bossche? Vastgoed, banken en electriek. Het politieke establishment in België.

Ofwel kies je een carrière als volksvertegenwoordiger. Dat is geen lichte verantwoordelijkheid. Een mandaat uitoefenen om in naam van anderen te mogen handelen en beslissen. Dat is een taak die je verricht voor de gemeenschap. Die kan je niet combineren met een taak voor private belangen, die vaak tegengesteld zijn aan de gemeenschapsbelangen. Op Knack.be pleitte ik er onlangs voor om het vermogen van politici openbaar te maken, en om een maximumloon in te voeren. Als je snel veel geld wil verdienen, dan zou je niet in de politiek moeten gaan. Het is pervers dat ministers, proviciale bestuurders of gemeentelijke bestuurders betaalde mandaten bekleden in banken, multinationals, beursgenoteerde bedrijven of openbare bedrijven zoals Fluxys en Elia. Je kiest: ofwel werk je voor de gemeenschap ofwel voor privé-belangen.

Sinds wanneer worden wetten mee geschreven door de vastgoedlobby?

De N-VA is aan de macht gekomen met de belofte grote kuis te houden tegen de achterkamerpolitiek, en het affairisme van het Belgisch stelsel. ‘De kracht van verandering’ heeft uiteindelijk niet veel veranderd. De N-VA doet schaamteloos mee, net als alle andere partijen.

Onlangs raakte bekend dat in maart dit jaar een zogenaamde ‘interkabinettenwerkgroep’ bijeen kwam waarop ‘uitzonderlijk’ enkele grote vastgoedspelers aanwezig waren. De private vastgoedlobby was uitgenodigd op de kabinetten. Op de agenda: een nieuw fiscaal statuut – het Gespecialiseerd VastgoedBeleggingsFonds – dat buitenlandse investeerders naar ons land moet lokken. In ruil voor het statuut zou een vennootschap een eenmalige exit-taks moeten betalen. Sinds wanneer worden wetten mee geschreven door de vastgoedlobby?

Alle contacten met bedrijven zouden verplicht openbaar moeten geregistreerd worden, én altijd moeten verlopen in bijzijn van een ambtenaar van de betrokken bevoegde administratie (met verplicht verslag van de ontmoeting).

Ook de christendemocraten spelen het spel mee. Dat zie je bij minister van Justitie Koen Geens. Zijn voormalig zakenkantoor, Eubelius, speelde destijds een grote rol bij de totstandkoming van de afkoopwet. Die wet werd geschreven op maat van de vermogende klanten van Eubelius. Dankzij de afkoopwet – de verruimde minnelijke schikking – kan een verdachte een vertrouwelijke deal sluiten over de geldsom die hij moet betalen om een einde te maken aan de vervolging. Een wet, weer volgens Apache, geschreven op maat van (en met de hulp van?) een groot zakenkantoor.

Maar dat is niet alles. Want de Zweedse coalitie maakte vervolgens Koen Geens minister van Justitie. En als minister verdedigt hij de afkoopwet met hand en tand. De verwevenheid tussen publieke belangen en private belangen is groot. Voor wie rijdt Geens eigenlijk? Voor de bevolking? Of voor de superrijke klanten van zijn vroegere zakenkantoor?

Ontluizingsperiode van minimum vijf jaar, in beide richtingen

Tony Blair (Labour) pakt miljoenen in het consultancycircuit.

De Duitse ex-bondskanselier Gerhard Schröder (SPD) verkocht de Duitse arbeidsmarkt uit aan het bedrijfsleven, en verkocht vervolgens zichzelf uit aan het Russische Gazprom.

Sociaaldemocraat Wim Kok ging werken voor Shell en vertrok daarna naar China waar hij zijn diensten aanbiedt aan zakenmensen.

Neelie Kroes (VVD) beloofde als Europees Commissaris om na haar mandaat zeker ‘geen verantwoordelijkheid in het bedrijfsleven op te nemen, zelfs geen bed and breakfast’. Kroes is nu aan de slag voor Uber en Bank of America Merrill Lynch.

Karel De Gucht is ondertussen bestuurder bij staalreus ArcelorMittal. Dat is precies achttien maanden nadat zijn mandaat bij de Europese Commissie afliep, de wettelijke cooling-off periode. Het toont aan dat die afkoelingsperiode veel te kort is.

En vorige week raakte bekend dat José Manuel Barroso, oud-voorzitter van de Europese Commissie, een postje krijgt bij zakenbankGoldman Sachs International. Dat is onvoorstelbaar. Barroso is naar eigen zeggen ‘erg onder de indruk van de inspanningen van Goldman Sachs om aan de hoogste ethische standaard te voldoen’.

Geen wonder dat er, integenstelling tot de retoriek, geen Hercules-maatregelen werden genomen om de Augiasstallen van de bankwereld uit te kuisen. Hoogstens één emmertje water werd gegooid, en de bankwereld balanceert vandaag alweer op de rand van een nieuwe crisis.

5 jaar ontluizen

Er zou een periode van vijf jaar moeten komen vooraleer men, na een betaald mandaat in de privé, ook een politiek bestuursmandaat kan uitvoeren. En andersom: een periode van vijf jaar ontluizing na een publiek mandaat (dat geldt natuurlijk niet voor een onbezoldigd engagement in sociale of culturele vzw’s). Hetzelfde principe zou men moeten toepassen voor de topmedewerkers van de kabinetten. Denk maar aan het geval Mathieu Isenbaert. Isenbaert was een half jaar lang kabinetschef van minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA). Samen met gewezen adjunct-kabinetschef Philippe Bielen heeft hij nu een nieuw advocatenkantoor opgestart.

Op de website van Sintax, hun advocatenkantoor, prijzen de twee zich aan bij bedrijven die het oneens zijn met de Europese beslissing dat België 942 miljoen euro moet terugvorderen bij de 36 multinationals die gebruik maakten van de ‘excess profit rulings’. De gewezen kabinetschefs van de N-VA-minister leggen uit op welke manier de multinationals kunnen reageren, zowel tegen de Europese Commissie als tegen de Belgische staat. Dat kunnen ze doen met informatie uit de eerste hand, die ze haalden op het kabinet waar ze werkten. Georganiseerde perversiteit is dat, en het zou verboden moeten worden.