Omikronpatiënten voorlopig niet zwaar ziek: dit weten we over de nieuwe coronavariant

De hamvraag is: is de omikronvariant ziekmakender of niet? Uit de eerste gegevens blijkt alvast dat de ziektesymptomen van de nieuwe coronavariant mild zijn.

De omikronvariant (B.1.1.529) is voor het eerst geïdentificeerd in het zuiden van Afrika. Het allereerste staal werd gevonden in Botswana op 11 november. De ongewone combinatie van mutaties doet wetenschappers vermoeden dat het virus is ontstaan tijdens een chronische infectie bij een patiënt met een zwak immuunsysteem, bijvoorbeeld bij iemand met een onbehandelde hiv-besmetting. Het virus blijft immers langer aanwezig bij deze patiënten.

Op 23 november wekte de nieuwe coronamutant bezorgdheid op vanwege zijn hoge aantal mutaties, die mogelijk kunnen leiden tot een ontsnapping aan het schild van de vaccins. Er doken opvallend veel gevallen op in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng, waar Pretoria en Johannesburg gelegen zijn.

Viroloog Marc Van Ranst zei zaterdagochtend op Twitter: ‘Indien de omikronvariant minder ziekteverwekkend zou zijn, dan zou de grotere besmettelijkheid (die omikron toelaat om delta te vervangen) zeer positief zijn. Daarom moeten we de klinische gegevens van omikronpatiënten (in Zuid-Afrika en wereldwijd) goed opvolgen.’

Wat blijkt nu uit de eerste gegevens? De mensen die in Zuid-Afrika met de nieuwe omikronvariant van het coronavirus zijn besmet, zijn voorlopig niet zwaar ziek, aldus de voorzitter van de Zuid-Afrikaanse doktersvereniging, Angélique Coetzee, aan de Britse openbare omroep BBC.

De voorzitter merkte op dat het onderzoek zich nog in een heel vroeg stadium bevindt. ‘De patiënten klagen het meest over een pijnlijk lichaam en vermoeidheid, extreme vermoeidheid’, zei ze. ‘We zien het bij de jongere generatie, niet bij oudere mensen.’ Het zou niet gaan om patiënten die onmiddellijk in het ziekenhuis worden opgenomen.

Aan de Telegraph zei Coetzee dat men zich wel zorgen moet maken dat de nieuwe variant oudere mensen die bijkomend lijden aan diabetes of hartaandoeningen, veel harder kan treffen.

‘De omikronvariant heeft nog geen oudere mensen bereikt’, zegt ook Marc Van Ranst. ‘Het wordt afwachten welke symptomen zij zullen creëren. Als zou blijken dat de variant erg besmettelijk is maar tegelijk weinig ziekmakend, dan zou dat erg positief zijn. Het zou betekenen dat het de deltavariant zou kunnen verdringen. Daar supporter ik voor.’

Pas over enkele weken kunnen we conclusies trekken omdat er doorgaans enige tijd tussen infectie en ernstige ziekteverschijnselen zit.

De symptomen zouden ‘ongewoon’ zijn, maar mild, zegt Coetzee, met vooral extreme vermoeidheid. Begin november dacht Coetzee voor het eerst aan de mogelijkheid van een nieuwe variant, toen patiënten met ongewone covid-19-symptomen in haar praktijk in Pretoria kwamen. Die patiënten waren erg vermoeid, maar niemand had klachten over smaak- of reukverlies. ‘Hun symptomen waren zo anders en milder dan bij die mensen die ik eerder had behandeld.’

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schaalde de variant in als zorgwekkend. Hij is mogelijk zeer besmettelijk en telt een groot aantal mutaties. De variant heeft meer dan 30 mutaties op het S-eiwit, de sleutel om binnen te dringen in de cellen van het menselijke lichaam. Dat is dubbel zoveel als de mutaties in de deltavariant. Zo’n ‘evolutionaire sprong’ kan niet anders dan de ongerustheid van wetenschappers opwekken. Zo zouden de antilichamen van een eerdere infectie of vaccinatie niet langer kunnen matchen met de nieuwe variant.

Lees ook: Wetenschappers bezorgd over nieuwe coronamutant omicron: ‘Vreselijk mutatieprofiel’

Wellicht wel. De razendsnelle stijging van het aantal nieuwe coronabesmettingen met de omikronvariant in Zuid-Afrika is zeer zorgwekkend. Op twee weken tijd heeft het land een ‘exponentiële stijging’ gekend, zei dokter Michelle Groome van het Nationale Instituut van Besmettelijke Ziektes (NICD). Op woensdag 1 december telde Zuid-Afrika volgens het NICD 8.561 nieuwe coronabesmettingen, de dag ervoor waren dat nog 4.4373 besmettingen en maandag zelfs 2.273 besmettingen. De toename van het aantal gevallen is ‘grotendeels toe te schrijven aan de nieuwe variant’, die nu ‘dominant’ is. Het zijn vooral jongeren tussen 10 en 19 jaar oud, maar ook tussen 20 en 29 jaar oud, die het einde van het schooljaar vieren, die de motor achter de besmettingen zijn.

Sommige mutaties van de nieuwe variant worden gelinkt aan de mogelijkheid om deels aan de immuniteit te ontsnappen. Dit zijn louter theoretische voorspellingen. Laboratoriumstudies moeten uitwijzen of de bestaande antilichamen al dan niet de variant optimaal kunnen neutraliseren.

Ggegevens over herbesmettingen uit de echte wereld kunnen al een indicatie geven. Daaruit blijkt dat een eerdere besmetting geen bescherming biedt tegen een besmetting met omikron. In Zuid-Afrika raken steeds meer mensen voor een tweede keer besmet met het coronavirus. ‘Antilichamen van een eerste infectie met covid-19 kunnen niet voorkomen dat iemand de ziekte opnieuw krijgt met de omikronvariant’, aldus onderzoekster Anne von Gottberg, een infectieziektespecialist aan het Zuid-Afrikaanse National Institute of Communicable Diseases (NICD).

Wel is het zo dat de vaccins waarschijnlijk efficiënt zijn tegen ernstige vormen van de ziekte, meent de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Maar het staat nog niet vast. Er is meer en langer onderzoek nodig.

Viroloog Van Ranst maakt zich sterk dat er binnen een à twee weken resultaat kan zijn over de werkzaamheid van de vaccins. ‘In ons labo in Leuven hebben we dit nog niet kunnen onderzoeken. Het staal dat we hebben onderzocht (het enige bekende geval tot nu toe in België, red.) is niet vers genoeg om verder onderzoek op te doen. Andere landen en farmaceutische bedrijven zijn hier wel naarstig naar op zoek: ik geloof dat we snel meer zullen weten.’

Er is door de fabrikanten alvast heel wat voorbereidend werk verricht naar aanleiding van de opkomst van eerdere varianten zoals beta en delta, maar in die gevallen bleek een bijgewerkt vaccin niet nodig omdat de eerste generatie vaccins nog steeds goed zijn werk doet tegen die varianten. BioNTech, de ontwikkelaar van het Pfizer-vaccin, kan een bijgewerkt boostervaccin ten vroegste in maart of april van 2022 op de markt brengen.

Er zijn tot nu toe zo’n 350 gevallen vastgesteld in 27 landen. In de Europese Unie en de Europese Economische Zone, waarbij bijvoorbeeld ook Noorwegen behoort, is de variant gevonden bij zeventig mensen in dertien landen. Nederland is met zestien gevallen koploper. Er zijn aanwijzingen dat over enkele maanden meer dan de helft van alle coronabesmettingen in de Europese Unie met omikron zal zijn.