Eerste boete voor ruimteafval: de ruimte wordt steeds meer een puinhoop

Voor het eerst krijgt een bedrijf een boete voor het niet goed opruimen van afval in de ruimte. ‘Een doorbraak.’

Communicatiebedrijf DISH moest de satelliet EchoStar-7 aan het einde van zijn leven naar een andere plek in de buurt van de aarde sturen, een soort ‘kerkhof’ in de ruimte, maar dat gebeurde niet omdat er niet genoeg brandstof meer aan boord was. Daardoor blijft de satelliet een gevaar vormen voor andere satellieten.

De Amerikaanse federale communicatiedienst FCC heeft DISH nu een boete van 150.000 dollar, omgerekend ruim 140.000 euro, gegeven. ‘Nu we steeds meer gebruik maken van satellieten en de ruimte-economie groeit, moeten bedrijven zich aan hun afspraken houden. Deze maatregel is een doorbraak’, stelt de FCC.

De ruimte is inderdaad steeds meer een puinhoop aan het worden. Er draaien duizenden satellieten en nog veel meer brokstukken en restanten met hoge snelheid rond de aarde. Als ze botsen, vallen ze uiteen in kleinere brokstukjes. Hoe meer ruimtepuin er is, hoe groter de kans op nog meer botsingen en het ontstaan van nog meer afval.

Exponentiële stijging

Het probleem zal in de toekomst alleen maar erger worden, zo waarschuwen experten al langer. Dat is vooral het geval in de smalle zone op 350 en 1400 km boven het aardoppervlak of de zone van de Low Earth Orbit (LEO).

Sinds 1957 heeft de mens al meer dan 12.000 satellieten afgeschoten in die lage baan rond de aarde en door allerhande commerciële bedrijven als SpaceX en Boeing komen er de komende jaren duizenden nieuwe bij. Denk maar aan de Starlink-satellieten die honderden of zelfs duizenden eenheden tellen. Wanneer de levensduur van die satellieten verstreken is, blijven ze nog wel waardevolle plaats in de smalle baan boven onze hoofden innemen wat het risico op botsingen en nog meer ruimtepuin doet toenemen.

Bovendien ziet het ruimtebewakingsnetwerk niet alles. Miljoenen kleinere stukjes schroot (kleiner dan 10 cm) blijven onzichtbaar voor de mens. Toch zijn zij ook groot genoeg om een gevaar te vormen voor de menselijke ruimtevaart en robotmissies.

De Conference on Space Junk van de International Space University in Adelaide in 2022 noemde de exponentiële stijging van het orbitale afval dan ook ‘een van de grootste bedreigingen van de eeuw’.

Conflicten

Een Russisch rapport uit 2016 waarschuwde zelfs dat het toenemende ruimtepuin weleens tot wereldwijde conflicten zou kunnen leiden. ‘De impact van ruimtepuin, vooral op militaire satellieten, vormt een bijzonder politiek gevaar en veroorzaakt mogelijk een politieke rel of zelfs een militair conflict tussen ruimtevaartlanden’, aldus het rapport.

De eigenaar van de getroffen en verwoeste satelliet is immers nauwelijks in staat de oorzaak van het ongeluk achterhalen en kan ervan uitgaan dat het gaat om een actie van een ander land.

In 2021 was het al bijna eens zover. Bill Nelson, de topman van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA, was toen erg verontwaardigd over ‘roekeloos en gevaarlijk’ gedrag van Rusland. Een doelbewuste Russische antisatelliettest veroorzaakte een wolk ruimteschroot die volgens de Amerikanen de bemanning van het Internationaal Ruimtestation ISS in gevaar bracht. De zeven bewoners van het ISS, onder wie twee Russen, moesten door het gevaarlijk dicht passerend ruimtepuin tijdelijk plaatsnemen in hun ‘reddingssloep’.

Gelukkig zijn er tot nog toe geen ongelukken met mensen en ruimteafval gebeurd. Dat komt natuurlijk omdat er heel weinig mensen in de ruimte vertoeven. Vandaar dat het probleem van ruimteafval nog niet echt als dringend wordt beschouwd.

Kesslersyndroom: gevangen op aarde

Toch zou dat beter wel zo zijn. Een bijkomende moeilijkheid is dat objecten die met elkaar in de ruimte in botsing komen, tot nog meer afval leiden met een kettingreactie tot gevolg, waarbij het misschien ooit wel onmogelijk wordt om nog een ruimtereis te maken. Dit nachtmerriescenario staat ook bekend als het ‘Kesslersyndroom’, waardoor de mens letterlijk vast komt te zitten op zijn eigen planeet.

Sinds de jaren 2000 stelt het Inter-Agency Space Debris Coordination Committee richtlijnen op voor een duurzame ruimtevaart. Een van die aanbevelingen is dat inactieve satellieten ongebruikte drijfgassen laten vallen en batterijen loskoppelen om explosies te vermijden. De organisatie raadt ook aan om satellieten naar beneden te halen in de atmosfeer zodat ze binnen de 25 jaar opbranden. Satellieten waarbij dit niet mogelijk is, moeten in een schrootbaan worden verplaatst, waar het onwaarschijnlijk is dat ze in de baan van een operationele machine komen. Maar dit blijven natuurlijk aanbevelingen die de lanceringskosten aanzienlijk verhogen en dus niet altijd worden toegepast.

Pechverhelping voor ruimteobjecten

Ruimtevaartorganisaties ontwikkelen daarnaast nieuwe technologieën om ruimtepuin aan te pakken. Zo werkt ruimtevaartbedrijf Astroscale aan een ‘end of life’-service, waarbij satellieten van kleine dockingfaciliteiten worden voorzien om ze vervolgens weg te halen door een ‘ruimtevuilniswagen’. Daarnaast is er het perspectief van een soort wegenhulp in de ruimte voor satellieten met een panne zodat het niet meer nodig is om een andere satelliet te lanceren om een oude te vervangen.

Maar wat met reeds bestaand schroot, zoals raketstukken en oude satellieten die geen dockingmogelijkheden hebben? Verschillende opties werden al geformuleerd zoals magneten, harpoenen, netten,… Momenteel wordt afvalruimer RemoveDEBRIS getest waarbij afval wordt gevangen door een net en vervolgens met een harpoen. De RemoveDEBRIS-satelliet kan uiteindelijk ook zichzelf vernietigen zonder ruimtepuin achter te laten door een ruimtezeil te ontplooien dat het geheel voldoende moet afremmen om uiteindelijk in de aardatmosfeer te verbranden.

De meest effectieve maatregel is evenwel preventie. Daarin past het idee van Elon Musk en zijn bedrijf SpaceX met een herbruikbare raket.