Vliegen in Zweden begint langzamerhand taboe te worden. Het woord vliegschaamte vat de nieuwe trend samen. ‘Ongerustheid is een logische reactie, maar kan ook omslaan in hopeloosheid.’
Het is een besluit waarvoor ze zijn geprezen en waarvoor ze zijn beschimpt als de ‘milieu-Taliban’. Het vooraanstaande Zweedse symfonieorkest van Helsingborg maakte afgelopen week bekend dat vliegende musici en dirigenten niet langer meer welkom zijn. Je komt maar per bus, trein, fiets of te voet – of anders niet. ’s Werelds eerste duurzame orkestseizoen, dopen ze het nieuwe muzikale jaar.
De vliegschaamte is onderdeel van een langere Zweedse psychologisering van de milieuproblematiek.
Directeur van het symfonieorkest Fredrik Österling verklaarde aan nieuwsplatform The Local dat, hoewel veel particulieren en bedrijven in Zweden zich verbinden tot het werken aan een duurzame toekomst, de klassieke muziekindustrie altijd van het debat wordt vrijgesteld. Kunst zou boven dit soort aardse kwesties zijn verheven. Maar, meent de directeur: de tijd dringt nu zodanig dat iedereen zijn bijdrage moet leveren. De beslissing viel nadat de cellist Jakob Koranyi, die zelf de nachttrein had genomen, de directie confronteerde: wat doen jullie om het vlieggedrag van andere orkestleden te compenseren?
Flygskam & klimatångest
Voor hen die het afgelopen jaar de Zweedse media gevolgd hebben, is het meteen duidelijk. Dit een duidelijk geval van flygskam, vliegschaamte, de term dook eind 2017 op toen steratleet Björn Ferry bekendmaakte zich niet langer meer per vliegtuig te verplaatsen. Onder de hashtag #vistannarpåmarken, ‘Wij blijven aan de grond’, beloofde vervolgens de ene na de andere bekende en onbekende Zweed het vliegen voorlopig of voor altijd af te zweren.
Degenen die nog zonder vliegschaamte door het leven gingen, werden dat wel aangepraat. Het anonieme instagramaccount ‘Aningslösa influencers‘, argeloze influencers, begonnen reacties achter te laten onder de gestileerde foto’s van Zweedse sociale-mediaberoemdheden die elke week op een ander continent lijken te zijn. Dan liggen ze met een kokosnootcocktail op het strand van een eiland, kort daarna laten ze zich weer flanerend vastleggen in het SoHo van New York. ‘Retourtje Dubai: 1,8 ton CO2′, is zo’n typische reactie van de anonieme activisten.
Psychologisering
‘Diegene die zijn eigen genot boven onze gezamenlijke overleving stelt’, schreef cultuurcolumnist Kristin Lundell over het fenomeen flygskam, ‘zal dat niet langer kunnen doen zonder te worden bekritiseerd’.
De vliegschaamte is onderdeel van een langere Zweedse psychologisering van de milieuproblematiek: ver voordat het woord flygskam zijn intrede deed, raakte het woord klimatångest in zwang. Klimaatangst: de bezorgdheid over de opwarming van de aarde, variërend van een gezonde onrust tot een klinische stoornis.
Onderzoekers en therapeuten in Zweden leggen een verband tussen de toename in psychische klachten – vooral onder jongeren – en het milieuprobleem. Volgens opinieonderzoek van de Universiteit van Gotenburg is 61 procent van de Zweden ‘uiterst ongerust’ over klimaatverandering. Vrouwen zijn ongeruster dan mannen, en jonge Zweden maken zich aanzienlijk meer zorgen dan ouderen.
Docent psychologie aan de Örebro Universiteit Maria Ojala doet al jaren onderzoek naar klimatångest, met name onder tieners. Ongerustheid, zegt zij, is een logische reactie: klimaatverandering is immers een reëel probleem. ‘Als we ons ergens zorgen over maken, kunnen we onze aandacht daarop richten. We proberen informatie daarover te verzamelen en we zijn in staat kritisch te denken. Maar: die ongerustheid kan ook omslaan in hopeloosheid.’
Ojala onderscheidt twee groepen binnen de jeugd die last heeft van klimaatangst: de ene groep ziet klimaatverandering als een serieus probleem en maakt het verder goed. De andere groep ziet het als even problematisch, maar bij hen gaat het gepaard met stress, angst, of een gedeprimeerd gemoed. Het is afhankelijk, zegt Ojala, van je aanpassingsmechanisme: hoe ga je om met deze situatie?
Als we ons ergens zorgen over maken, kunnen we onze aandacht daarop richten. Maar: die ongerustheid kan ook omslaan in hopeloosheid.
Greta Thunberg
Ojala gaat verder: ‘In Zweden wordt het klimaatprobleem zwaar geïndividualiseerd. Denk aan het fenomeen flygskam, waar je vooral het individu verantwoordelijk stelt. Of kijk naar Greta Thunberg, het meisje dat scholieren aanzette tot een staking voor het milieu. Dat schoolmeisje had aanvankelijk het gevoel het hele klimaatprobleem op haar eigen schouders te moeten dragen. Dat is een veel te zware last. Bij deze groep jongeren overheerst vaak het gevoel van uitzichtloosheid.’
Maar bij de andere groep, zegt Ojala, heeft de hoop de overhand: ja, klimaatverandering is een serieus probleem, maar we kunnen er iets tegen doen. En het is niet alleen aan mij. ‘Deze jongeren hebben vertrouwen in de volwassen wereld: in milieuorganisaties, in politici, en het feit dat er in het verleden ook oplossingen zijn gevonden voor wereldproblemen. Met die hoop creëren zij een buffer tegen somberte. Dit zie je bij Greta: doordat ze niet langer alleen strijdt, maar een hele beweging heeft ontketend, zou het veel beter met haar gaan. Het is niet langer een individuele verantwoordelijkheid maar de verantwoordelijkheid van het collectief.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
