Waarom Trump plotseling spreekt van het ‘Chinese virus’

Sinds afgelopen week spreken conservatieve politici en bestuurders in de VS van het ‘Chinese virus’. Is dat geografisch correct, of verborgen racisme?

‘Dit is de meest agressieve en uitgebreide aanpak om een buitenlands virus te confronteren’, zei de Amerikaanse president Donald Trump vorige week toen hij een reisverbod voor Europeanen naar Amerika instelde. In de afgelopen week sprak Trump in verschillende toespraken over het Chinese virus. Buitenlandminister Mike Pompeo noemde het nieuwe coronavirus, dat de ziekte Covid-19 veroorzaakt, het Wuhan-virus. En een anonieme official van het Witte Huis zou over de ‘Kung-flu’ gesproken hebben, al wordt dat onder andere door Kellyanne Conway ontkend.

Die laatste term is mogelijk een ongepaste grap en bovendien niet bevestigd, maar dat de Trump-regering deze week een draai maakte en het virus wil framen als buitenlands, niet-Amerikaans, staat vast. Trump werd zelfs gefotografeerd met de tekst van een toespraak in de hand waarop oorspronkelijk coronavirus geschreven stond, wat hij had doorgestreept om er Chinees virus van te maken.

De vraag is: waarom? Wat hopen Trump en andere conservatieve politici en bestuurders hierme te bereiken?

Dog whistle

‘Trump en de rechtse echo-kamer gebruiken termen als “Chinees virus”, “Wuhan-virus” en “Kung flu” vrijwel zeker als een dog whistle‘, zegt rechtenhoogleraar aan de Berkeley-universiteit Ian Haney Lopez. ‘Daarmee proberen ze racistische stereotypes, zoals dat buitenlanders dragers zijn van ziekten, te triggeren. Maar op zo’n manier dat ze direct racisme nog kunnen ontkennen. Ze zeggen bijvoorbeeld dat de term die ze voor het virus slechts een geografische aanduiding is.’

Dat is precies hoe het gebruik van de termen door conservatieve Amerikanen verdedigd worden. Ze wijzen er bijvoorbeeld op dat ziekten als ebola en zika, beide door een virus overgedragen, vernoemd zijn naar geografische plaatsen. Het meest bekende voorbeeld is misschien wel de Spaanse griep, die in 1918 en 1919 wereldwijd 50 miljoen dodelijke slachtoffers maakte.

Het Witte Huis argumenteerde zelfs dat geografische benaming van ziekten gebruikelijk is via het officiële twitterkanaal:

https://twitter.com/WhiteHouse/status/1240345890159824901The White Househttps://twitter.com/WhiteHouse

Spanish Flu. West Nile Virus. Zika. Ebola. All named for places.

Before the media’s fake outrage, even CNN called it “Chinese Coronavirus.”

Those trying to divide us must stop rooting for America to fail and give Americans real info they need to get through the crisis.

— The White House (@WhiteHouse) March 18, 2020

Spaanse griep begon niet in Spanje

Maar de praktijk van het plakken van een geografisch etiket op een ziekte is minder eenduidig dan het Witte Huis doet voorkomen. Om ebola als voorbeeld te nemen: dat is niet vernoemd naar het dorp waar de ziekte voor het eerst voorkwam, juist omdat de wetenschappers die het virus ontdekten stigmatisering van het dorp wilden voorkomen. De wetenschappers dachten dat de rivier Ebola in de buurt van het dorp lag -dat bleek later onjuist- daarom werd voor de naam van de rivier gekozen, niet voor die van het dorp. Bovendien werd de naam ebola als ‘voldoende onheilspellend’ gezien door de wetenschappers. Ook zika is niet de naam van een plaats waar het virus vandaan zou komen, maar naar het Zika-bos in Oeganda.

En dat we over de Spaanse griep spreken als we de uitbraak van H1N1 aan het einde van de Eerste Wereldoorlog bedoelen, heeft juist met die oorlog te maken. De griep brak op grote schaal uit onder soldaten van beide kanten en in heel Europa. De oorlogvoerende landen hielden dat geheim. Alleen het neutrale Spanje deed transparant verslag van de uitbraak, waardoor het in eerste instantie leek dat de ziekte daar begon. In werkelijkheid startte de uitbraak in de Amerikaanse staat Kansas.

Neutrale naam

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) gaf woensdag aan niet achter de benaming ‘Chinees virus’ te staan. De naam Covid-19 werd nu juist gekozen omdat het geen betrekking heeft op een land, een groep mensen of enige diersoort. ‘Het hebben van een naam is belangrijk om het gebruik van andere namen die onjuist of stigmatiserend werken tegen te gaan’, zei WHO-voorzitter Tedros Adhanom Ghebreyesus woensdag. De naam Covid-19 staat voor Coronavirus, en disease. De 19 volgt omdat de ziekte in 2019 voor het eerst werd waargenomen.

‘Virussen kennen geen grenzen en ze geven niets om je etniciteit, huidskleur of hoeveel geld je op je bankrekening hebt staan’, zei Mike Ryan, directeur van het WHO-noodprogramma woensdag. ‘Daarom is belangrijk dat we voorzichtig zijn met de taal die we gebruiken, zodat het niet tot het profileren van individuen leidt.’

Diep geworteld

Stigmatiserend taalgebruik is niet alleen moreel verkeerd, zegt Haney Lopez, het kan ook leiden tot daadwerkelijk geweld. ‘Het waargenomen verband tussen zogenaamde inferieure rassen en ziekte is diep verworteld in onze geschiedenis en daarmee in onze raciale denkbeelden vandaag de dag.’ Volgens Haney Lopez is er op dit moment een piek in geweld tegen Aziatische Amerikanen. Verschillende belangen- en kennisorganisaties voor Aziatisch Amerikanen doen daar nu onderzoek naar.

De dog whistles die Trump gebruikt, zoals ‘Chinees virus’, zijn zo effectief omdat ze ‘niet een racistisch stereotype uit de lucht toveren. Ze triggeren racistische denkbeelden die al wijdverspreid circuleren.’

Maar Haney Lopez waarschuwt dat het gebruik ervan niet onschuldig is: ‘Geen enkel menselijk virus mag gelabeled worden met namen voor groepen mensen. Of het nu de bedoeling is of niet, het versterkt het geloof dat sommige mensen meer gelijk hebben met ratten die ziekten verspreiden dan met mensen zoals jij en ik die bezorgd zijn om de gezondheid van onze families.’