‘Waarom slagen we er niet in om vaccins eerlijk en massaal te verdelen over de wereld?’

‘Een economie die gebaseerd is op harde competitie en op maximaliseren van winst, leidt niet tot optimale sociale resultaten’, schrijft Dirk Van der Roost over de huidige globale vaccin-ongelijkheid. ‘Dit is problematisch als het gaat over basisbehoeften en rechten, zoals gezondheid of voedsel.’

Stel je voor dat de wereld anders draait. Als wereldsamenleving hebben we een zinvol doel aan de hele economie gegeven: een waardig leven voor alle mensen, in harmonie met de natuur.

Bij dat waardig leven hoort ‘een goede gezondheid voor iedereen’. Dat was trouwens al eens een doel in de vorige eeuw. De Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) koos ‘Health for all in 2000‘ als leidmotief. Vandaag maakt deze ambitie deel uit van de 17 duurzame ontwikkelingsdoelen. Alle landen van de Verenigde Naties hebben die onderschreven en willen ze realiseren tegen 2030.

We zijn er dus klaar voor. En alle overheden en actoren in de samenleving zetten er hun schouders onder om ze te bereiken. Als we dit even op de covid-19 pandemie toepassen, is één van de hoekstenen: ‘een gratis vaccin voor allen’.

Stel je verder voor dat de grote farmabedrijven en hun aandeelhouders maximaal gaan voor het grote gezondheidsdoel. Op het deel publiek gefinancierd onderzoek dat tot een vaccin leidde, willen ze geen winsten maken, en op de rest van de productie zetten ze een lage winstmarge, pakweg 3%. Zo houden ze de prijs laag en vergroten ze de beschikbaarheid. En ze doen nog meer. Ze zetten joint ventures op met bedrijven in andere werelddelen, om zo de technologische knowhow, apparatuur en kennis van bedrijfsvoering over te brengen. Zo kunnen een aantal lokale bedrijven eveneens snel de vaccinproductie opstarten. De CEO’s zijn euforisch, niet omwille van de gigantische financiële resultaten, maar omwille van de gezondheidswinsten van hun bijdrage ten gunste van zo vele mensen wereldwijd.

En stel je voor dat de Wereldgezondheidsorganisatie aan de knoppen zit. Wereldwijd krijgen de meest kwetsbare groepen als eersten het vaccin en pas daarna volgen alle andere groepen in de samenleving. Deze aanpak heeft enorme voordelen: de tol aan leed, sterfte en invaliditeit wordt zo laag mogelijk gehouden. Aangezien de hele aanpak gebaseerd is op wereldsolidariteit maakt die enorm veel energie en motivatie los: het gezondheidspersoneel voelt zich gesterkt en gesteund, de steun bij de bevolking om maatregelen op te volgen is groter, en overheden vinden manieren om het impact van maatregelen op de bevolking te beperken. Het lukt ook beter om nieuwe besmettelijker varianten van het virus te vermijden, of, wanneer ze opduiken, hun verspreiding in te dammen. De geest van solidariteit uit zich ook op andere fronten. Landen die minder hard getroffen zijn, sturen massaal materiële steun en zorgpersoneel naar hard getroffen regio’s.

Een scenario met drastische prijsverlaging is niet denkbeeldig want men heeft het al eens toegepast begin deze eeuw. De behandeling van aidszieken was toen onbetaalbaar in de meeste zwaar getroffen regio’s van de wereld, met name in Afrika. De prijs van antiretrovirale geneesmiddelen lag rond 10.000 euro per jaar. Jaarlijks stierven een paar miljoen mensen aan de pandemie. Dankzij een publieke campagne van de NGO ‘Treatment Action Campaign’ in Zuid-Afrika, samen met Artsen zonder Grenzen, en gesteund door UNAIDS, toonden verschillende landen zich bereid om dwanglicenties in te voeren. De farma-industrie van India slaagde er al snel in om massaal generische aidsremmers te produceren en de prijs van de behandeling te laten dalen tot ongeveer 300 dollar per jaar. Miljoenen seropositieven konden in enkele jaren tijd onder behandeling komen, met een drastische daling van de sterftecijfers als gevolg.

Bij de covid-crisis slaagt de wereldgemeenschap er niet in om de vaccins eerlijk en massaal te verdelen over de wereld. Met als gevolg ook meer broeihaarden voor nieuwe virusvarianten. In ons mooie scenario spreken we zelfs niet over het invoeren van dwanglicenties – waarvoor momenteel de EU dwarsligt – omdat dergelijke maatregel niet nodig is als overheden, bedrijven en organisaties optimaal samenwerken voor hetzelfde globale doel.

Het voorbeeld van covid en vaccinatie is maar één van de vele verhalen die helemaal anders zouden verlopen indien we andere politieke en economische keuzes maken. Een economie die gebaseerd is op harde competitie en op maximaliseren van winst, leidt niet tot optimale sociale resultaten. En dit is problematisch als het gaat over basisbehoeften en rechten, zoals gezondheid of voedsel. De economie in dienst stellen van de maatschappij zoals we die wensen, vergt een grondige systeemverandering. Wat we nu nodig hebben is de verbeelding van hoopgevende modellen die ons mobiliseren en waar we met heel velen werk van willen maken!

Dirk Van der Roost is arts en beleidsmedewerker duurzaamheid bij Broederlijk Delen.