Waarom de Tunesische Lente wel slaagde en het land een voorbeeld is

De Arabische Lente wordt vaak smalend een Winter genoemd. Tunesië kan een voorbeeld zijn, schrijft Koert Debeuf. ‘Het toont dat een liberale grondwet wel mogelijk is in een moslimland, dat de Arabische lente wel kan slagen en dat islam, mensenrechten en democratie wel verzoenbaar zijn.’

Zondag kiest Tunesië een nieuwe president. Het zijn de eerste rechtstreekse presidentsverkiezingen sinds Mohamed Bouazizi zichzelf in brand stak vier jaar terug en een revolutie ontketende in de gehele Arabische wereld. Omdat goed nieuws blijkbaar geen nieuws is, krijgt Tunesië weinig tot geen aandacht. Dat is betreurenswaardig. Tunesië is immers een schoolvoorbeeld van hoe een land van dictatuur naar democratie kan evolueren.

We noemen een land een democratie wanneer machthebbers zich er bij neerleggen dat hun positie door middel van verkiezingen wordt overgedragen aan een andere partij. Dat is precies wat gebeurde bij de parlementsverkiezingen in Tunesië op 26 oktober 2014. De islamistische partij Ennahda verloor de verkiezingen en legde zich neer bij de nederlaag. De leider van Ennahda, Rachid Ghannouchi, is dan ook fier zichzelf een Moslim Democraat te noemen.

Volgens Annemie Neyts (Open VLD), hoofd van de Europese verkiezingswaarnemers, waren de parlementsverkiezingen “transparant en geloofwaardig“. Toen ik tijdens de campagne enkele Tunesische vrienden belde, klaagden die zelfs dat de kiescampagne te streng gereglementeerd was. Beiden kandidaat voor het parlement, moesten ze aan het centrale kiescomité aangeven waar ze met wie een meeting zouden hebben. Veranderen van locatie op het laatste moment was dus onmogelijk. Zo scrupuleus werd er campagne gevoerd en zo streng werd erop toegezien dat alles volgens de letter van de wet zou verlopen.

Sterkere vakbond, beter onderwijs en stevigere economische fundamenten

Hoe komt het dat Tunesië slaagt waar andere Arabische Lente landen zoals Egypte, Libië, Jemen of Syrië falen? Een cruciaal verschil is de erfenis van de gevallen dictaturen.

In vergelijking met andere Arabische landen, was Tunesië altijd een stuk progressiever. In tegenstelling tot Libië en Syrië was er bijvoorbeeld wel steeds een sterke vakbond. In tegenstelling tot Egypte investeerde Tunesië ononderbroken in goed onderwijs. Ook de fundamenten van de economie waren in Tunesië steviger dan in de andere landen, waardoor de transitie minder pijnlijk was voor de gewone bevolking.

Maar er zijn ook harde, politieke redenen waarom de verkiezingen vlekkeloos verlopen. In tegenstelling tot de Moslim Broeders in Egypte, wonnen de islamisten in Tunesië geen meerderheid in het parlement. Met 31% van de zetels was Ennahda verplicht om een coalitie te vormen met twee andere (seculaire) partijen. Moncef Marzouki, de leider van een van die partijen (CPR) kreeg als beloning het presidentschap van Tunesië. Mustapha Ben Jafaar, de leider van de andere coalitiepartij (Ettakatol) kreeg het voorzitterschap van het parlement.

De juiste lessen van Ennahda

Toch woog Ennahda erg zwaar op de Tunesische politiek. In tegenstelling tot wat het beloofde in haar programma, voerde de partij geen economische hervormingen door. Bovendien vertraagde ze het grondwettelijk proces. De moord op twee linkse oppositieleiders leidde tot veel spanningen, maar toch toonde Ennahda weinig bereidheid tot dialoog. Dat alles veranderde in de zomer van 2013. Ennahda trok zich terug uit de regering om plaats te maken voor een technocratisch kabinet. De grondwet kwam in een stroomversnelling en werd enkele maanden later goedgekeurd. De reden was duidelijk: Ennahda zag hoe de Egyptische president Mohamed Morsi op 3 juli 2013 ten val werd gebracht en besloot een gelijkaardig scenario in Tunesië ter vermijden.

Wat de redenen ook zijn, het pleit voor Ennahda dat ze in staat is om de juiste lessen te trekken, van koers te veranderen indien nodig, en uiteindelijk democratie in Tunesië tot bloei te laten komen. Ze strandde in de jongste verkiezingen op de tweede plaats, na Nida Tounes, de partij van voormalig premier Béji Caïd Essebsi. Essebsi is ook de favoriet voor de presidentsverkiezingen zondag. Zijn belangrijkste tegenkandidaat is de uittredende interim-president, Moncef Marzouki, die stilzwijgend gesteund wordt door Ennahda, die zelf geen kandidaat naar voor schuift.

Het zou naïef zijn te stellen dat hiermee voor Tunesië alle problemen van de baan zijn. Velen fronsen hun wenkbrauwen bij de leeftijd van Essebsi (87) en bij zijn achtergrond. Hij is namelijk op en top een figuur uit het ancien regime. Een ander groot probleem is de salafistische beweging, die door alle partijen in de hoek wordt gedrumd. Een van de gevolgen is dat Tunesië met meer dan 3.000 Syriëstrijders de grootste leverancier is van jihadi’s wereldwijd.

Maar wie zijn wij om daar kritiek op te geven? België is heeft het grootst aantal Syriëstrijders buiten de Arabische wereld, de Italiaanse president Giorgio Napolitano is 89 jaar oud en EU-lidstaat Hongarije is ook niet het beste voorbeeld inzake democratie en mensenrechten.

Kortom, Tunesië is een voorbeeld op vele vlakken. Het toont dat een liberale grondwet wel mogelijk is in een moslimland, dat de Arabische lente wel kan slagen en dat islam, mensenrechten en democratie wel verzoenbaar zijn. De reden waarom het in andere landen wel fout loopt, heeft vooral te maken met de vee en veel grotere puinhoop die de dictators daar hebben achtergelaten. Net zoals het geval is met Roemenië en Bulgarije na de val van de Muur, zullen die Arabische landen nog veel tijd nodig hebben om het Tunesische model te kunnen volgen.