Vrouwenmoorden pieken in Latijns-Amerika: ‘Steeds minder respect voor de integriteit van vrouwen’

Het aantal vrouwenmoorden escaleert snel in Latijns-Amerika. Dat komt onder meer doordat de media de vrouwenmoorden als een spektakel brengen, zegt VN-experte Gladys Acosta.

Het dodelijke geweld tegen vrouwen in Latijns-Amerika houdt niet op. In de eerste maand van 2019 meldden burger- en vrouwenrechtencollectieven zoals #NiUnaMenos een escalatie van het aantal vrouwenmoorden in onder meer Argentinië, Brazilië, Mexico en Chili.

Mediatisering

De Peruaanse advocate Gladys Acosta wijst onder meer op de mediatisering van vrouwenmoorden. Die leidt tot nog meer geweld, zegt ze.

Ze is een van de 23 leden van het expertencomité van de Verenigde Naties (VN) dat toeziet op de naleving van het Verdrag inzake de Uitbanning van Alle Vormen van Discriminatie tegen Vrouwen (Cedaw).

‘Men brengt het nieuws alsof het een spektakel is, zonder uitleg’, zegt Acosta in een gesprek met persagentschap IPS. ‘Men toont gewelddadige beelden en wekt de indruk dat men door zo’n destructieve houding te tonen dit fenomeen kan stoppen. Maar zo werkt het niet. Veel mensen zien de agressor als een patriarchale held. Ze denken dan: “Moedig. Ik zou het ook graag doen, maar ik kan het niet.”‘

Acosta ziet een sterke achteruitgang van normen en waarden. ‘Er is steeds minder respect voor de integriteit van vrouwen, voor hun lichaam, voor wat we zijn.’

In Latijns-Amerika zijn er ‘steeds meer omstandigheden die de aanleiding vormen voor geweld gericht tegen vrouwen’, onder meer het dagelijkse gevecht om te overleven, een grotere verspreiding van handvuurwapens – die ‘voeden het idee dat problemen met daden kunnen worden opgelost in plaats van met dialoog’ – en de transnationale criminaliteit die het sociale leven is binnengedrongen.

‘Op de een of andere manier beïnvloedt dat de relaties tussen vrouwen en mannen, die louter in termen van macht en niet affectie bekeken worden: als je niet doet wat ik wil, zul je de gevolgen ondervinden.’

2795 vrouwenmoorden in 2017

In 2017 werden in Latijns-Amerika minstens 2795 vrouwen vermoord omdat ze vrouw waren, blijkt uit het jongste rapport van het Observatorium voor Gendergelijkheid van de Economische Commissie voor Latijns-Amerika en de Caraïben (Cepal), een instantie van de Verenigde Naties.

Van dat totaal waren 1133 slachtoffers afkomstig uit Brazilië, maar in verhouding tot het aantal vrouwen bereikte El Salvador een ongeëvenaard niveau: 10,4 vrouwenmoorden per 100.000 vrouwen.

De recente escalatie van het aantal vrouwenmoorden komt er ondanks nieuwe nationale wetten voor preventie, zorg en bestraffing van gendergeweld, en ondanks het Inter-Amerikaanse Verdrag van Belem do Pará, dat de regio sinds 1994 een uniek kader biedt om gendergeweld te bestrijden.

#NiUnaMenos

Sinds 2017 groeit in Argentinië, Peru, Mexico en andere landen een nieuwe beweging tegen gendergeweld en femicide, onder meer via massademonstraties onder het motto #NiUnaMenos of #NiUnaMás (Niet één vrouw minder, Niet één vrouw meer, nvdr.).

Acosta, die van 2008 tot 2011 regionaal hoofd was van het Vrouwenfonds van de Verenigde Naties, benadrukt het belang van wetten, verdragen en conventies, maar geeft toe dat ze niet volstaan.

‘Er is opvoeding nodig, en werk en kansen om een gunstige context te creëren die het huidige patroon van geweld tegen vrouwen verandert. Helaas groeien in landen in de regio gevaarlijke politieke stromingen die de omgekeerde richting uitgaan, die niet willen dat de school les geeft over seksualiteit of over waarden in genderkwesties.’

De Cedaw-experte pleit ervoor ‘de banden te herstellen via een voor iedereen toegankelijk onderwijs, met mensvorming, waarbij meisjes en jongens het concept van respect in genderrelaties leren’, met aandacht voor verschillende seksuele oriëntaties, met de nadruk op dialoog om problemen op te lossen. ‘Wanneer ze opgroeien, kunnen ze een sociaal leven opbouwen dat niet rond het behoud van macht draait.’

Ze benadrukt ook de belangrijke rol van de media. Die moeten hun beleid rond gendergeweld herdefiniëren. Het probleem is zo omvangrijk geworden, dat het vrouwen en mannen beïnvloedt. De media moeten daarom hun verantwoordelijkheid nemen en verder durven kijken dan de kortermijnvisie die draait om winst.

Cultuur

De regels veranderen niet noodzakelijk de realiteit, zegt ook Peruaanse advocate Rocío Silva, universitair docent en mensenrechtenactiviste. ‘Hoewel er vooruitgang wordt geboekt op het vlak van rechten, dammen ze het geweld tegen vrouwen niet in.’

‘Er is een krachtige culturele component, het patriarchale denkbeeld dat mannen het vrouwelijk lichaam bezitten wordt als normaal beschouwd. Daar moeten we nu aan werken, zonder de slachtoffers te verwaarlozen. Anders stopt dit geweld niet.’

Peru is een goed voorbeeld van de situatie in de regio. In dit land met 32 miljoen inwoners werden vorig jaar 149 vrouwenmoorden geregistreerd. Daarbij ook meisjes die eerst verkracht werden door hun vader.

Hyperseksualisering

Er is dringend een publiek debat over het machismo nodig, over de manier waarop mannelijkheid wordt gezien, zegt Silva.

‘Verkrachting heeft met macht te maken, niet met extreme seksualiteit. Het is ongelooflijk dat een basistaboe van menselijke samenlevingen zoals incest niet langer functioneert. Er is geen besef van de schade die door verkrachting wordt veroorzaakt en dat is te wijten aan een seksistische en pornografische opvoeding.’

De Peruaanse mannelijkheid is ook gevormd door hyperseksualisering: alsof het er voor de man alleen maar om gaat seksuele relaties te hebben. ‘We leven in een zieke samenleving, een ziek patriarchaat, waarin grenzen niet langer mogelijk zijn, met een mannelijkheid die met een crisis van enorm geweld kampt.’

Ze betreurt dat het Peruaanse genderbeleid niet op mannen is gericht. Vooral via onderwijs aan kinderen is verandering mogelijk, zegt ze. ‘Het gaat erom hen op te voeden in een kameraadschap tussen mannen en vrouwen, zodat ze ons op een gelijke manier kunnen zien. Je moet leren dat problemen worden opgelost door te praten en niet door te slaan.’

Mannen zien vandaag hoe het systeem van privileges dat hen bevoordeelt, steeds minder werkt, niet alleen door de vrouwenbewegingen maar ook de vooruitgang van genderbeleid, zegt gezondheidsexperte Nancy Palomino, coauteur van het boek Detrás de la máscara. Valores y violencia sexual en la vida cotidiana (Achter het masker. Waarden en seksueel geweld in het dagelijks leven, nvdr.).

‘Voor veel mannen is geweld een manier om hun macht op te leggen aan vrouw en gezin. Met vrouwenmoorden zien we dat mannen het risico willen lopen alles te verliezen, zelfs hun vrijheid en soms hun eigen leven.’

Mannelijke emoties

Voor Palomino is het van cruciaal belang om met jongens en mannen te werken om een nieuwe mannelijkheid te construeren en geweld te voorkomen.

‘We moeten het schoolcurriculum herbekijken, leraren sensibiliseren en de genderaanpak en de preventie van geweld opnemen in academische pedagogiecentra.’

Er moet ook meer aandacht gaan naar subjectiviteit en mannelijke emoties om mannen meer empathisch te maken, een sleutelelement in een cultuur zonder geweld, gebaseerd op mensenrechten.

‘Dit is van fundamenteel belang aangezien de opvoeding van mannen en hun socialisatie zich volledig richten op het beheersen van alles wat hen als zwak, aanhankelijk, zorgend kan doen overkomen, en op het stimuleren van uitingen van kracht, overheersing en geweld.’