‘Vlaamse leerkrachten beconcurreren elkaar te veel’

In Finland zijn leraars teamspelers en gedragen leerlingen zich opvallend verantwoordelijk. Dat vindt alleszins Arne Verhaegen, een naar Finland uitgeweken Vlaming die het Finse onderwijs in heel Europa aan de man wil brengen.

‘Ik was de enige van mijn klas die leraar wou worden’, zegt Arne Verhaegen. ‘In Vlaanderen is dat dan ook niet bepaald een droomberoep. Leerkrachten vertellen me vaak dat ze in het onderwijs zijn gerold omdat ze niet goed wisten wat ze anders moesten doen. Dat komt niet alleen doordat leerkracht in Vlaanderen geen prestigieuze job is, maar ook omdat het onderwijssysteem voor veel verbetering vatbaar is.’ Daar werd leraar geschiedenis Arne Verhaegen zich pas echt van bewust toen hij jaren geleden in Finland terechtkwam, waar hij ondertussen ook woont.

Van meet af aan was hij gecharmeerd door het Finse onderwijs dat leerkrachten ontzettend veel vrijheid biedt en het welzijn van kinderen centraal stelt. Zo gecharmeerd zelfs dat hij stopte met lesgeven en Edufutere oprichtte, een educatief adviesbureau dat leerkrachten uit heel Europa met het Finse onderwijs in contact brengt. ‘Buitenlandse onderwijsmensen neem ik meestal een paar dagen mee naar Finse scholen waar ze lessen bijwonen en uitgebreid met de directie en de leerkrachten kunnen praten. Sommigen vallen dan echt van de ene verbazing in de andere.’

Hoe bent u destijds van de Vlaamse Kempen in het Hoge Noorden terechtgekomen?

Arne Verhaegen: Tijdens mijn studie geschiedenis aan de KULeuven ben ik met Erasmus een jaar naar Wenen getrokken. Daar heb ik een Fins meisje leren kennen, met wie ik ondertussen getrouwd ben. Er zitten véél voordelen aan zo’n uitwisseling. (lacht)

Vandaar dat ik, zodra ik was afgestudeerd, naar Finland ben gekomen. Via een Europees project kon ik aan de slag op een middelbare school, waar ik in het Engels lesgaf. Ik keek mijn ogen uit, want het verschil met mijn stage in Vlaanderen was enorm. Zo gaf mijn mentor me geen richtlijnen mee. Heel raar vond ik dat: op een Vlaamse school maken ze je van bij het begin heel duidelijk wat je moet doen en vooral wat je niet mag doen. Hier hebben leerkrachten een veel grotere vrijheid om hun lessen zelf in te vullen. Wat me ook meteen opviel, is hoe intensief ze met elkaar samenwerken. Toen de sportleraar bijvoorbeeld hoorde dat ik rugby speelde, vroeg hij me meteen om daar les over te geven. In Vlaanderen is dat wel anders.

Hoe komt dat volgens u?

Verhaegen: Onder meer doordat het systeem van vaste benoemingen onderlinge concurrentie in de hand werkt. Toen ik als jonge leerkracht op een Vlaamse school arriveerde, lieten de collega’s me alles zelf uitzoeken. Ik vroeg iemand die in een parallelklas lesgaf hoe hij het vak aanpakte, maar zijn antwoord bleef heel vaag. Laat staan dat ik zijn cursus mocht gebruiken: die had hij eigenhandig samengesteld en dus moest ik dat ook maar doen. In Finland is zoiets ondenkbaar. Hier zijn leerkrachten geen concurrenten: ze helpen elkaar, overleggen veel en staan soms letterlijk samen voor de klas om les te geven over raakvlakken tussen hun vakken.

Zou er iets veranderen als ook Vlaamse leerkrachten meer autonomie krijgen?

Het Vlaamse systeem van vaste benoemingen werkt onderlinge concurrentie tussen leerkrachten in de hand

Verhaegen: Op zich wel. (denkt na) Alleen benutten ze de vrijheid die ze nu al hebben amper om nieuwe methodes uit te proberen. Soms omdat ze daar weinig zin in hebben, maar ook wel omdat hun directie hen niet steunt. De meeste Vlaamse schooldirecties zijn toch zo bang voor de inspectie. Bovendien is de administratieve druk enorm: elke dag opnieuw moeten leerkrachten opschrijven welke vaardigheden ze hun leerlingen in de volgende les zullen aanleren. Sterker nog: al voor het schooljaar begint, moeten ze hun leerplannen hebben ingediend. Dat stimuleert mensen natuurlijk ook niet om het eens over een andere boeg te gooien.

Worden Finse leerkrachten daar dan wel toe aangezet?

Verhaegen: Zeker. Wil je hier iets nieuws proberen, dan moet je alleen het schoolhoofd van je plannen op de hoogte brengen. Zo goed als altijd krijg je zonder problemen groen licht. Waarom ook niet? Wat is de impact van iets wat je pakweg vijf weken uitprobeert op een hele schoolcarrière?

Is die grote autonomie de reden waarom zoveel Finnen van een carrière als leerkracht dromen?

Verhaegen: Dat speelt zeker mee. Daarnaast geven leraars hier ook minder les dan in Vlaanderen. Je lesuren hangen af van het vak dat je geeft. Een leerkracht Engels staat bijvoorbeeld veel minder voor de klas dan een leerkracht muziek omdat men ervan uitgaat dat die eerste veel tijd nodig heeft voor het verbeteren van essays en boekbesprekingen. Lessen voorbereiden en huiswerk nakijken, mogen leerkrachten thuis doen. Maar ze hebben op school wel een bureau waar ze in alle rust kunnen werken. Wie daarvoor kiest, wandelt om vier uur naar huis en is helemaal vrij tot de volgende ochtend. Geef je een leerling bijles of maak je een studiereis om je bij te scholen, dan wordt dat ook in rekening gebracht. En doordat ze hier een heel goed vervangingssysteem hebben, is het meestal geen probleem als je er een paar maanden tussenuit wil. Het gevolg is dat leerkrachten heel gemotiveerd zijn en dat burn-outs minder voorkomen dan op Vlaamse scholen.

Zijn ook de leerlingen anders dan in Vlaanderen?

Verhaegen: Zeker. Toen ik hier destijds op een middelbare school lesgaf, was ik mijn voorbereiding eens vergeten. Ik gaf mijn leerlingen de opdracht om een tekst uit het Engels in het Fins te vertalen terwijl ik mijn papieren ging halen. Onderweg raakte ik aan de praat met een collega en dus duurde het wel even voor ik terug was. Ik was ervan overtuigd dat ik mijn klas in rep en roer zou aantreffen, maar niets daarvan: de leerlingen waren allemaal heel braaf met de vertaling bezig. In Vlaanderen zou dat wel anders zijn geweest.

Wilt u nu beweren dat alle Finse tieners voorbeeldige leerlingen zijn?

Verhaegen: Nee, maar ze hebben wel een groter verantwoordelijkheidsbesef. Dat heeft met de Finse cultuur én met het onderwijssysteem te maken. Dat zie je al in de eerste jaren van de lagere school: daar hebben kinderen maar een viertal uur per dag les en daarna gaan ze meestal in hun eentje naar huis. Omdat hun ouders nog aan het werk zijn, krijgen ze een sleutel mee en zijn ze alleen tot hun vader of moeder thuiskomt. Daarbij komt nog dat Finnen veel minder druk op hun kinderen uitoefenen. Zelf studeerde ik destijds vooral omdat mijn ouders dat van me verwachtten. Ze wilden dat ik minstens een zeven op tien behaalde en dus probeerde ik dat ook.

Alles is hier gratis. Niet alleen de lessen zelf, maar ook de schoolmaaltijden en het vervoer naar school.

Hier is dat helemaal anders. Van Finse kinderen wordt verwacht dat ze hun best doen omdat ze dat zelf willen. Op die manier worden ze van jongs af verantwoordelijk gemaakt. Vandaar ook dat de meesten het er niet moeilijk mee hebben als ze op hun zestiende naar het technisch onderwijs gaan in plaats van naar een academische middelbare school: dat is dan hún keuze en niet die van hun ouders. Ik vind het trouwens een heel goede zaak dat scholieren pas een richting moeten kiezen als ze zestien zijn en niet op hun twaalfde, zoals in Vlaanderen. Vooral Vlaamse jongens komen dan vaak tegen hun vijftiende of zestiende tot het besef dat ze de verkeerde beslissing hebben genomen. Hier liggen alle mogelijkheden op die leeftijd nog open.

In Finland is er maar leerplicht tot zestien jaar. Is dat geen handicap?

Verhaegen: Net niet! Als jongeren op hun zestiende nog drie jaar hoger middelbaar volgen, is dat omdat ze daar zelf voor hebben gekozen. Dus zijn ze erg gemotiveerd en hebben ze veel minder de neiging om zich in de klas te misdragen.

Hoe duur is het Finse onderwijs eigenlijk?

Verhaegen: Alles is hier gratis. Niet alleen de lessen zelf, maar ook de schoolmaaltijden en het vervoer naar school. Zelfs als je vijftien kilometer verder op het platteland woont, komt er je ’s ochtends een bus ophalen en word je ’s middags weer thuis afgezet. Ben je de enige die daar in de buurt woont, dan gebeurt dat met een taxi. Maar toch kost een leerling de overheid hier gemiddeld niet meer dan in Vlaanderen. Het grote verschil is dat er in Vlaanderen veel middelen vloeien naar de zogenaamde ‘extra loopbaan’: de jaren die scholieren over moeten doen. In Finland is zittenblijven heel uitzonderlijk. Als een leerling niet naar het volgende jaar kan overgaan, is dat bijvoorbeeld omdat hij lang ziek is geweest. En dan nog zal de school er eerst alles aan doen om hem mee te kunnen trekken.

Is het volgens u doenbaar om de essentie van het Finse onderwijs naar Vlaanderen over te planten?

Verhaegen: Verantwoordelijkheid en vertrouwen zijn niet alleen basiswaarden van het Finse onderwijs maar ook van de samenleving als geheel. Die kun je niet zomaar in een ander land implementeren. Maar dat neemt niet weg dat Vlaanderen belangrijke lessen kan trekken uit het Finse systeem. Zo zou het al een hele stap vooruit zijn als er een professionele lerarenopleiding op masterniveau werd ingevoerd. Dan zou ook elke Vlaamse leerkracht hoogopgeleid zijn.

Zou het een goed idee zijn om pakweg duizend Finse leerkrachten naar Vlaanderen over te brengen?

Verhaegen: Goede vraag. (denkt na) In het begin zou dat stroef lopen, want die Finnen zouden heel wat wantrouwen opwekken. Zowel bij Vlaamse collega’s als bij hun leerlingen, die plots veel meer verantwoordelijkheid zouden moeten opnemen dan ze gewoon zijn. Maar doordat Finse leerkrachten praktijkervaring combineren met een grote theoretische kennis, zouden ze hoe dan ook een positieve impact hebben. Op voorwaarde tenminste dat ze niet worden tegengewerkt door de overheid en hun schooldirectie.

Kan Finland ook iets van het Vlaamse onderwijs leren?

Verhaegen: Dat denk ik wel, want in sommige dingen is Vlaanderen echt wel beter. Zo wordt er in Vlaamse scholen veel meer aandacht besteed aan het spreken van talen. Hier leren leerlingen de grammatica en de woordenschat van een vreemde taal vooral schriftelijk, maar krijgen ze heel weinig conversatielessen. Ze kunnen bij wijze van spreken een literair essay schrijven in een taal die ze amper spreken. Vandaar dat zoveel Finnen een zwaar accent hebben als ze Engels spreken, ook al hebben ze op school tien jaar Engelse les gekregen.

Iets anders waar men in Vlaanderen meer oog voor heeft, zijn de noden van hoogbegaafde leerlingen. Die worden in het Finse systeem soms een beetje vergeten. Jongeren die intellectueel uitzonderlijk sterk zijn, hebben in Vlaanderen meer mogelijkheden dan hier.

Maar toch is een scholier beter af in Finland?

Verhaegen: Tot zijn zestiende wel, maar daarna is het eerder omgekeerd. Voor een Vlaamse leerling valt de stress weg tegen het eind van het middelbaar. Hij weet zo ongeveer waar hij aan toe is en kijkt al uit naar de volgende fase in zijn leven. Voor Finse jongeren begint het dan pas. Vanaf hun zestiende worden ze enorm onder druk gezet. Ze moeten ongelooflijk hard werken om te slagen voor het maturiteitsexamen en vervolgens voor de toegangsproeven aan de universiteit. Voor de oudste leerlingen is het in Vlaanderen echt wel aangenamer, maar tot hun zestiende zijn ze stukken beter af in Finland.