Spookstad Hebron: nergens is de haat zo tastbaar

Nederzettingen zijn er veel op de Westelijke Jordaanoever, maar alleen in Hebron levens joodse kolonisten in het hart van een Palestijnse stad. Van nabuurschap is geen sprake, de kolonisten hebben zich met het behulp van het leger verschanst. Op stap met Breaking The Silence in een stad die kreunt onder de religieuze haat.

Zo ziet een steriele straat er dus uit. Aan weerskanten neergelaten rolluiken, geen mens te bespeuren. De dikke laag stof op de tralies doet vermoeden dat hier al lang geen levende ziel meer gepasseerd is. Achya Schatz (foto) doet een beroep op onze verbeelding. Ooit was dit de voornaamste souk van Hebron, je kon er over koppen lopen. Alles veranderde toen joodse kolonisten zich in het hart van de grootste Palestijnse stad na Oost-Jeruzalem kwamen vestigen.

Het begon in 1979 kleinschalig, met het kraken van een strategisch gelegen hotel. Intussen telt het historisch centrum al vier nederzettingen. Er wonen zo’n 800 religieus-zionistische settlers, permanent beschermd door 600 Israëlische militairen. ‘Palestijnen hebben zelfs geen toegang tot deze buurt’, zegt Schatz. ‘In het leger bestaat er een term voor: deze straten zijn gesteriliseerd, vrijgemaakt van Palestijnen. De steriele zone breidt zich steeds verder uit. Een tijdlang waren er twee parallelle toegangswegen, een voor kolonisten en een voor Palestijnen. Na een poosje begonnen kolonisten ook de Palestijnse straat te nemen. De provocatie lukte, jongeren begonnen met stenen te gooien waarop het leger ook die straat heeft gesteriliseerd. Dat is in een notendop de geschiedenis van joodse nederzettingen in Hebron.’

‘De kolonisten scheppen voldongen feiten, en het leger moet volgen. Tegen heug en meug, want hun aanwezigheid in Hebron is ook in Israël erg omstreden. Op de Westoever werden al meer dan honderd nederzettingen gebouwd, maar die liggen allemaal afgezonderd van Palestijnse woonkernen. Een nederzetting starten in het hart van een Palestijnse stad, dat is vragen om problemen. Toen een groep vrouwen uit de nabijgelegen nederzetting Kyriat Arba in 1979 Hebron binnendrong en er een hotel kraakte, zorgde dat voor grote verdeeldheid binnen de toenmalige regering. Uiteindelijk werd besloten toch militairen te sturen om hen te beschermen. Het ging tenslotte om joodse levens, op een plek bovendien die voor vele joden een bijzondere betekenis heeft’.

Spiraal van geweld en tegengeweld

De problemen lieten niet op zich wachten. De eerste grote aanslag in 1980 kostte het leven aan 6 kolonisten. De spiraal van geweld en tegengeweld, met slachtoffers aan weerskanten, zou niet meer stoppen. Uitschieter was het bloedbad dat de extreemrechtse Israëlisch-Amerikaanse dokter Baruch Goldstein op 25 fabruari 1994 tijdens het ramadangebed in de Ibrahim moskee aanrichtte. Balans: 29 doden en 125 gewonden. ‘Die aanslag heeft Hebron voorgoed veranderd’, zegt Schatz. ‘Goldstein werd als een krankzinnige afgeschilderd, maar zijn timing was weloverwogen. De aanslag was een poging om de Oslo-akkoorden te saboteren. Het principe van het vredesproces, land voor vrede, is een gruwel in het oog van religieuze zionisten. Ze zien Hebron als de bakermat van het jodendom, de plek waar volgens het Oud Testament de aartsvaderen Abraham, Isaac en Jacob zijn begraven, net zoals hun vrouwen. Dat verklaart waarom al begin vorige eeuw een groep vrome joden zich in Hebron heeft gevestigd en er een Talmoedschool heeft opgericht. Die eerste kolonie is uitgestorven na een bloedbad in 1929 waarbij meer dan zestig joden werden vermoord. Om maar te zeggen dat deze stad onder een beladen geschiedenis gebukt gaat’.

Achya Schatz (34) kent die geschiedenis door en door. Nochtans is hij geen stadsgids, maar woordvoerder van de in Israël erg omstreden organisatie Breaking the Silence. Mensenrechten- en middenveldorganisaties die opkomen tegen de bezetting van de Palestijnse gebieden, zo zijn er wel meer. B’Tselem, Peace Now, ze liggen steeds meer onder vuur in een land waar de politieke barometer naar rechts tot extreemrechts uitslaat. Geen enkele organisatie werkt evenwel meer op de zenuwen van regering, rechtse media en publieke opinie dan Breaking the Silence. Het zijn immers geen linkiewinkies die de misbruiken van het militaire bezettingsregime aanklagen. BtS werd in 2004, tijdens de Tweede Intifada, opgericht door afgezwaaide dienstplichtigen uit Hebron die gewetenwsroeging kregen over wat ze tijdens hun tour of duty hadden gezien of zelf hadden aangericht. Meer dan honderd ex-militairen werden al bereid gevonden om, meestal anoniem, getuigenis af te leggen over zowel alledaags als extreem geweld waarmee de bezetting gepaard gaat. Behalve het verzamelen en verspreiden van die getuigenissen organiseert BtS excursies naar enkele hotspots op de Westoever. Hebron is een voor de hand liggende bestemming. Nergens lopen de spanningen tussen kolonisten en Palestijnen hoger op, nergens is de haat zo tastbaar.

Executie

Baruch Marzel komt dat geheel ongevraagd illustreren. We zien hem van ver komen aansloffen, de baardige, oude man is de enige tegenligger in de uitgestorven winkelstraat. Een oude bekende voor Schatz die meteen enkele biografische details opdist. ‘Marzel is een van de leiders van de settlers. Erg fanatiek, hij vindt dat Israël het recht heeft alle Palestijnen uit het land te zetten. Herinneren jullie zich het schandaal van die Palestijn die een aanval met een mes op een Israëlische militair had gepleegd? Hij lag uitgeschakeld op de grond, en toen heeft een van de soldaten hem van dichtbij geëxecuteerd. De beelden zijn de wereld rond gegaan. Erg belastend voor het leger, die soldaat is trouwens veroordeeld. Welnu, deze kolonist was er na de executie als de kippen bij om die soldaat te feliciteren. Vraag het hem zelf maar, hij is er nog altijd trots op’.

Marzel knippert niet met de ogen. ‘Natuurlijk heb ik die soldaat gefeliciteerd’, zegt hij voor een tribunaal van negen Europese journalisten. ‘Waarom niet? He did the right thing’. Dat hij alle Palestijnen eruit wil, spreekt hij dan weer tegen. Ze mogen blijven, zolang ze de joden met rust laten en aanvaarden dat Hebron net als de hele Westoever joods gebied is. ‘Want dit is ons land’, zegt hij op de bedaarde, zelververzekerde toon van een man die geen twijfel kent. ‘Het is ons door God geschonken, hier is het jodendom ontstaan’.

Op deze man pakt geen verf. Een collega van de Tsjechische radio die een kritische vraag stelt, wordt met een tegenvraag afgepoeierd. Waar meneer vandaan komt? Praag, zozo. En of meneer weet wat er in de oorlog met de Praagse joden is gebeurd? En dat hij, als telg van een volk dat de Holocaust moest ondergaan, geen lessen van een stel Europeanen heeft te krijgen. Schatz, evenzeer telg van dat joodse volk, kan zich niet bedwingen om in discussie te gaan. De kolonist negeert hem en waarschuwt ons. ‘Geloof maar niks van wat Breaking The Silence jullie vertelt! Allemaal leugens van een bende zelfhatende joden!’ Een stel soldaten loopt voorbij, ze kijken geamuseerd naar het tafereel. Schatz maakt een einde aan het dovemansgesprek. ‘Dit valt nog mee’, zegt hij. ‘Soms worden we tijdens een bezoek met eieren of stenen bekogeld.’

Pandemonium

Op de bus heeft hij zijn eigen verhaal gedaan, zodat we zijn engagement beter zouden begrijpen. Er zit stof in voor een langspeelfilm. Schatz groeide op in een orthodox-zionistische familie, in een kleine nederzetting aan de Israëlische kant van Jeruzalem. Toen hij als kind met zijn ouders Hebron of andere joodse bedevaartsplaatsen bezocht, wist hij niet beter of de hele Westoever was een deel van Israël.

Hij werd een enthousiast lid van zionistische jeugdbewegingen, en op zijn 18 stond hij te popelen om zijn driejarige dienstplicht te vervullen. ‘Ik werd geselecteerd voor Duvdevan, een elitekorps dat erg bekend is voor zijn undercover-operaties in de bezette gebieden. Dat ging van spionage, opsporingen en arrestaties, tot en met het liquideren van potentieel gevaarlijke doelwitten. Ik heb er allemaal zelf aan meegedaan. Als een modelsoldaat, ik ben zelfs opgeklommen tot commandant’.

De lange busrit naar Hebron liep voornamelijk door de zogenaamde C-zone van de Westoever. Na de Oslo-akkoorden werden de bezette gebieden in drie categoriën opgedeeld. Zone A, de stedelijke kernen, zou militair en administratief door de nog op te richten Palestijnse Autoriteit worden bestuurd. Zone B werd als bufferzone ingekleurd. In zone C, zestig procent van de Westoever, bleef Israël volledig baas.

De regeling was als tijdelijk bedoeld, tot Israëli’s en Palestijnen een definitief, allesomvattend vredesakkoord zouden sluiten. Na het bereiken van die final status zou Israël de controle over zone C geleidelijk overdragen aan de Palestijnse Aurotiteit. Door het ontsporen van het vredesproces, onder meer door de moord op de Israëlische premier Yitzhak Rabin, kreeg de overgangsregeling een permanent karakter. Permanent en onomkeerbaar, zo blijkt als we door het gebied rijden. De hele zone C, meer dan de helft van wat volgens Oslo- een onfhankelijke Palestijnse Staat moest worden, is met Israëlische nederzettingen, plantages, militaire installaties, scheidingsmuren en zelfs gesegregeerde autowegen bezaaid.

Schatz moest lachen met de opdeling. ‘Zone A onder Palestijns bestuur? Vergeet het maar, het Israëlisch leger is er heer en meester. Mijn eenheid opereerde haast continu in zone A. Inlichtingen verzamelen deden we undercover, maar voor arrestaties of liquidaties geneerden we ons niet. De doctrine van het leger is nog altijd dezelfde: make your presence felt. Palestijnen moesen beseffen dat we hen kunnen treffen, waar en wanneer we dat maar willen. Het werkte langs twee kanten. We schakelden potentieel gevaarlijke elementen preventief uit, en intussen werd de overgrote meerderheid geïntimideerd zodat ze geen verzet durfde te plegen. Daar zat een heel systeem achter. We maakten een onderscheid tussen involved en uninvolved targets. De eerstgenoemden werden als gevaarlijk beschouwd en behandeld. Uninvolved targets, dat kon een familie zijn in een Palestijns dorp die helemaal geen uitstaans had met georganiseerd verzet.’

‘Toch vielen we er ’s nachts zwaar gewapend en met veel overmacht binnen. De hele familie werd uit bed gelicht, in de woonkamer tegen de muur gezet en gefouilleerd. Ik heb zelf aan zulke operaties meegedaan. Het was telkens een pandemonium, ik heb kinderen letterlijk in hun broek zien doen van de schrik. Om het huilen doen stoppen, snauwden we ze zo hard af dat ze hun mond niet meer durfden opendoen. Na een uur was het voorbij. Natuurlijk hadden we geen wapens of ander belastend materiaal gevonden. Dat was niet bedoeling, de hele actie was een boodschap voor het hele dorp evenals de dorpen in de omgeving’.

Landverraders

Misschien was het die ene operatie die de bal aan het rollen bracht. Een hot arrest, werd het tijdens de briefing genoemd. Ze zouden niet op de deur bonzen en dan binnenstormen, maar de deur met een explosievenlading opblazen. ‘Het was een nieuwe techniek’, vertelde Schatz.

‘De man van explosieven had voor de zekerheid een extra lading voorzien. Gevolg: niet alleen de deur maar het hele interieur van de woonkamer vloog in de lucht. We stormden door de rookwolk de trap op naar de slaapkamer. Eerst hebben we de verdachte een pak rammel gegeven, soften the target, heette dat. Op dat moment kwam de man van Shin Bet erbij. ‘Oops’, zei hij, ‘we hebben ons van huis vergist’. We hebben de operatie nog eens overgedaan, bij het correcte adres. Toen al begon er iets te knagen. Dit is niet okay, besefte ik. Toen ik bij mijn superieuren voorzichtig polste of de familie gecompenseerd zou worden voor de geleden schade, kreeg ik een sussend antwoord. Daar moet jij als soldaat niet wakker van liggen. De hele operatie werd trouwens als een succes geëvalueerd. We hadden ons dan misschien van huis vergist, maar die deur was er toch wel mooi uitgevlogen.’

Zoals wel vaker kwam de kater achteraf, tijdens een sabbatsjaar in Zuid-Afrika tussen zijn dienstplicht en zijn studies. Schatz, een van de eersten die voor Breaking the Silence getuigde, is intussen een van de boegbeelden van de organisatie. Aan dat engagement hangt een prijskaartje. ‘De regering en de rechtse pers gaan constant tegen ons tekeer’, zegt hij.

‘We worden als landverraders afgeschilderd. Bedreigingen en verwensingen horen erbij. Ja, ik heb veel vrienden verloren, en ook binnen mijn familie is er veel onbegrip. Maar ik kan iedereen recht in de ogen kijken. Ik beschouw mezelf nog altijd als een zionist én een patriot. Als het moet, ben ik bereid mijn leven voor Israël te geven. Dat doet echter niets af aan mijn vaste overtuiging dat de bezetting moreel verwerpelijk is en op lange termijn schadelijk voor Israël. Mijn engagement bij Breaking the Silence is een daad van patriottisme.’

Vuile luiers

We zetten de wandeling door de spookstad voort. Op een rechthoekig plein last Schatz een halte in. Dit is een bijzondere plek, en niet alleen omdat het lange tijd het drukste knooppunt van de souk was. In een van de huizen woont nog een Palestijnse vrouw met haar zoon, de laatste anciens die op het ‘gesteriliseerde’ plein zijn achtergebleven. Voor hun raam twee hoog hangen tralies: bescherming tegen de stenen die joodse kinderen er constant tegenaan gooien. Steriliseren is immers niet alleen een militaire aangelegenheid, het zijn kolonisten die het voorbereidende werk doen.

Schatz citeert uit het bundel met getuigenissen van ex-soldaten die in Hebron gelegerd waren. Hoe ze op de duur meer moeite moesten doen om Palestijnen tegen het geweld van kolonisten te beschermen dan andersom. En dat ze zich verbaasden over de technieken die de kolonisten hanteerden om hun Palestijnse buren het leven zuur te maken. Vrouwen die vuile luiers over de muur of door het openstaand raam gooiden, kinderen van kolonisten die er een sport van maakten Palestijnse kinderen in te sluiten en te molesteren. En hoe ze als soldaten de pest hadden in het provocerende gedrag van diegenen die ze geacht werden te beschermen, ook al deden die kolonisten er alles aan om hun dankbaarheid te manifesteren. Met shabbat was het vaste prik dat iedere kolonistenfamilie een of meerdere soldaten thuis voor het avondmaal uitnodigde.

En dan gebeurt er iets merkwaardigs. En wat plompe man, een dertiger in een zwart t-shirt, sluit zich ongevraagd bij ons gezelschap aan. Niet om te luisteren, maar om het bezoek te verstoren. Zijn methode is even simpel als effectief. Hij gaat vlak achter onze gids staan, en begint hardop in het Hebreeuws tegen zijn smarphone te praten, recht in het oor van Schatz. Beledigingen, bedreigingen, verwensingen, maar dat zullen we pas achteraf vernemen.

Vooral Yara, een 22-jarige Palestijnse stagiaire, moet het ontgelden. Het arme kind, al de hele middag doodsbenauwd vanwege de grote concentratie van militairen en kolonisten, wordt getrakteerd op een scheldkannonade doorspekt met racistische en sexistische vuilspuiterij.

‘Negeer hem’, adviseert Schatz. ‘Ik ken hem, hij probeer altijd stokken in de wielen te steken. Fanatieker ga je ze niet vinden, dit is een man die Baruch Goldstein als een martelaar vereert’.

De kwelduivel laat zich niet negeren. Waar we ook gaan, hij volgt ons als een schaduw, aangemoedigd door andere kolonisten. Een combi van de burgerpolitie komt poolshoogte nemen. Schatz doet een wanhoopspoging. Of de agenten zijn belager niet tot de orde kunnen roepen? Nee dus, hij krijgt integendeel het dringende verzoek om met zijn gezelschap op te krassen vooraleer de boel echt uit de hand loopt. En zo wordt ons bezoek aan Hebron voortijdig afgebroken. We hebben niet alles gezien, maar veel geleerd.