‘Schotten zien de brexit als de uitdrukking van een puur Engelse vorm van nationalisme’

‘Geen betere zaak dan de roekeloze uittredingskwestie om de ingeslapen campagne voor Schotse onafhankelijkheid aan te jagen’, schrijft Lia Van Bekhoven vanuit Londen. Ze stelt scherp op de houding van de Schotten tegenover de brexit.

Het is, eind deze zomer, twintig jaar geleden dat Schotland haar eigen parlement kreeg. Op 10 september 1997 hadden de Schotten enthousiast een kruisje gezet achter de optie voor meer zelfbestuur. Devolutie was een speciaal project van de nieuwe premier Tony Blair. Het overhevelen van macht naar de Schotse regio zou de unie met Groot-Brittannië versterken, was de gedachte. De toenmalige nationalistenleider Alex Salmond voorspelde het tegengestelde. Zelfbestuur zou juist het begin van het einde zijn van Groot Brittannie. Volgens mijn aantekeningen uit die tijd zei Salmond dat Schotland ’tijdens mijn leven zelfstandig zal worden’. Als je moest wedden op wie van de twee het bij het juiste eind heeft, zou ik € 50 inzetten op Salmond. Beter nog, maak daar £ 500 van.

De brexit heeft alles veranderd. Geen betere zaak dan de roekeloze uittredingskwestie om de ingeslapen campagne voor Schotse onafhankelijkheid aan te jagen. De Schotten stemden destijds gedecideerd voor blijvend Europees lidmaatschap. Iedere Schotse regio stemde tegen de brexit. Uittreding is gewoon niet ons ding, zeggen ze in Edinburgh waar de anti-brexit-stem (74%) de grootste was van het hele VK. Schotten zien de brexit als de uitdrukking van een puur Engelse vorm van nationalisme. ‘En nu worden wij door Londen tegen onze wil uit de EU gehaald’. Sinds Brexit zijn duizenden Schotten anders gaan denken over afscheiding van de zuiderburen.

Tot voor kort leek devolutie de lading te dekken. Gedeeltelijk zelfbestuur had, precies zoals Blair hoopte, de poort naar afsplitsing dichtgegooid. Vijf jaar geleden nog stemden de Schotten tegen een breuk met Engeland. 55% gaf de voorkeur aan het handhaven van de 300-jaar oude band met de zuiderburen. Samen stonden ze sterker. Een zelfstandig Schotland zou beide landen benadelen. Maar dat was toen Engeland nog de aanspreekbare, stabiele Big Brother was. ‘Wat je nu ziet is dat de risico’s aan het verschuiven zijn’, zegt Nicola McEwen, professor territoriale politiek, tegen de Financial Times. ‘Het VK is misschien niet de veilige, stabiel optie meer die het in 2014 leek te zijn’.

En dus overwegen de Schotten een nieuwe volksstemming over de keuze: of bij het zuiden blijven en zich voegen naar het Engels nationalisme of de gok wagen naar autonomie. Schotlands eerste minister Nicola Sturgeon wil over twee jaar al die keuze voorleggen aan haar landgenoten. ‘We moeten die beslissing kunnen maken voordat het te laat is om de schade van de brexit te voorkomen’, zegt ze. 2021 lijkt mij vroeg dag. De trend in de polls richting afscheiding is eerder voorzichtig dan beslissend. Maar dat is buiten Boris Johnson en zijn leger uittreders gerekend. Want niets is zo zeker om Schotten uit het Verenigd Koninkrijk te jagen dan de ‘Brextremisten’.

Voor Engelands puriteinen is de uittredingskwestie de heilige graal waar al het andere voor moet wijken. In een recente peiling zei 63% van Engelse Conservatieven liever Schotland op te geven, dan de brexit. Anders gezegd, terwille van Brexit zijn de Tories bereid de Britse unie te amputeren.

De koele onverschilligheid jegens Schotland is ontluisterend. Het brexit-referendum werd, om te beginnen, uitgeschreven zonder Schotland daarbij te betrekken. Edinburgh wordt niet geraadpleegd over Londens Brexitpolitiek. Er is geen inspraak in het onderhandelingsoverleg met Brussel. Die wijze van zakendoen gaat er met een nieuwe premier in Londen niet beter op worden.

Schotse bestuurders geloven dat Johnson als eerste minister gedreven zal zijn een extreme brexit uit te voeren. Een harde uittreding zal de culturele en politieke verschillen tussen de twee regio’s nog eens uitvergroten. Johnson is een cadeautje voor de Schotse nationalisten. Toen hij in 2004 hoofdredacteur was van het blad The Spectator, publiceerde dat een ‘satirisch’ gedicht waarin de Schotten ‘ongedierte’ worden genoemd, dat uitgeroeid moet worden. Ook zonder poëtische uitstapjes zou Johnson, zegt een peiling, de stem voor een onafhankelijk Schotland opvoeren naar 53%.

De brexit heeft Schotland verder afgedreven van de Britse politiek in Westminster. Hoe groter de economische opschudding die de Europese uittreding zal veroorzaken, des te groter de ergernis van de Schotse kiezer. En des te aantrekkelijker de notie van een soeverein Schotland. Een onderzoek schat dat 21% van Schotse kiezers onbesloten is over onafhankelijkheid. De brexit is de belangrijkste reden waarom kiezers nu overwegen bij een volgend referendum ‘ja’ te stemmen. Een meerderheid gelooft dat een onafhankelijk Schotland op den duur onvermijdelijk is.

Brexit heeft de noordelijke regio geforceerd zijn nationale identiteit op te geven. Schotten kunnen niet langer Schots, Europees en Brits zijn. Hoe lang kan een natie die zichzelf graag typeert als open en progresief, vast blijven zitten aan een verrechtste, in zichzelf gekeerde partner? Heeft Schotland wel een keuze?