‘Schandalen en vriendjespolitiek raken Boris Johnson niet: voorlopig krijgt hij het voordeel van de twijfel’

‘Nog niet zo lang geleden had een gulle beloning van vrienden en partijdonateurs geleid tot een politiek schandaal’, schrijft Lia Van Bekhoven vanuit Londen. Ze staat stil bij de geldstromen in de Britse aanpak van de coronacrisis en de ‘nieuwe spelregels’ die onder Boris Johnson een ingang vinden.

Je zal maar Alex Bourne zijn. De vroegere kroegeigenaar van de Cock Inn in Zuid-Oost Engeland was vorig jaar een van de gelukkige winnaars van een overheidscontract. Hij haalde 33 miljoen euro binnen om reageerbuisjes te produceren voor de gezondheidszorg. Niet dat Bourne enige ervaring had met de productie van dat glaswerk. Zijn bedrijf Hinpack, dat hij opstartte na zijn avontuur in de horeca, specialiseerde zich in de vervaardiging van afhaaldozen. Maar wat Bourne wel had, waren connecties. Getuige een foto waarin de 35-jarige zijn arm heeft geslagen om de minister van gezondheidszaken Matt Hancock, een toenmalige buurman. Bourne had de minister volgens eigen zeggen ‘minder dan tien keer’ ontmoet, maar dat was genoeg om hem in het begin van de pandemie een whatsappberichtje te sturen en kort daarna miljoenen glazen buisjes te gaan maken ter bestrijding van covid-19.

Een rechter tikte de regering vorige week op de vingers voor het breken van de regels over openbaarheid van bestuur. De regering had tijdens de covidcrisis ‘enorme hoeveelheden’ belastingcenten weggeven voor inkopen aan beschermingskleding en vergelijkbaars, zonder te zeggen aan wie. Iets wat ze binnen dertig dagen had moeten doen.

En voordat je ‘bananenrepubliek’ kon, zeggen becijferde de Nationale Rekenkamer hoe enorm die hoeveelheden waren. Ze kwam uit op 20 miljard euro. De helft daarvan was overhandigd zonder mededinging of open procedure. Uitgedeeld, volgens een politicus, ‘als snoepjes voor mensen aan de top’.

Whitehall had een supersnelweg aangelegd voor bedrijven met politieke connecties. Honderden werden die elitebaan opgesluisd door Conservatieve politici. Organisaties met Tory-connecties hadden tien keer zoveel kans op een contract als organisaties zonder.

Een onderzoeksrapport van de Sunday Times concludeerde dat 1.5 miljard pond aan de strijkstok was blijven hangen. Het verdween in de zakken van bedrijven die warme banden onderhielden met vrienden van de regeringspartij, of die donateurs van Tories waren. De oppositie houdt het op 2 miljard pond. De jacht van de regering in Londen op spullen waarmee ze de coviduitbraak kon bestrijden, is een verhaal van ‘verspilling, verwaarlozing en vriendjespolitiek’, vond The New York Times.

Maart 2020 was natuurlijk geen gewone maand. Toen de pandemie losbarstte, was er paniek over de lege ziekenhuiskasten waarin beschermingskleding, beademingsapparatuur en mondmaskers hadden moeten liggen. Britse ambtenaren begonnen een wanhopige zoektocht naar bevoorrading. Er was geen tijd voor de gebruikelijke procedure. Slechts 1% van alle contracten verliep via open advertenties.

Een aanbestedingssysteem werd halsoverkop in elkaar geflanst en overhandigd aan de vroegere investeringsbankier Paul Deighton, inmiddels lid van het Hogerhuis voor de Conservatieven. Als chef overheidsbemiddelaar voor de aanschaf van beschermingskleding heeft Deighton, naast het afsluiten van miljardencontracten, honderden miljoenen verdeeld over bedrijven waarmee hij persoonlijke connecties of financiële belangen onderhoudt.

Een Noord-Ierse snoepfabrikant die voor de pandemie geen spataderkousen van een sportbroek kon onderscheiden, won een contract voor de vervaardiging van operatieschorten ter waarde van 107 miljoen pond. Ayanda Capital een familiebedrijf, specialisme valutahandel, mocht 252 miljoen pond noteren voor het maken van beschermingskleding. Het bedrijf zou later 50 miljoen mondkapjes leveren die onbruikbaar waren. Een Spaanse zakenman werd 21 miljoen pond betaald voor samenwerking met een Amerikaanse sieradenontwerper die geen enkele ervaring had met het produceren van medische uitrustingen, maar er wel 250 miljoen pond mee in de wacht sleepte. ‘Wat ter wereld is hier gaande?’ riep de voorzitter van de vaste kamercommissie voor openbare uitgaven. ‘Je kunt niet zomaar de regels negeren en met belastingcenten gaan strooien’. Maar dat kon dus wel.

Britse kiezers vinden Boris Johnson verfrissend omdat hij geen doorsnee politicus is. Hij is een onorthodox bestuurder, een regeringsleider die een soepele verhouding heeft met regels en gewoontes. Het is hoogst onwaarschijnlijk dat de term transparant bestuurder op zijn grafzerk wordt gebeiteld. Een van Londens locoburgemeesters uit de tijd dat de premier nog de hoofdstad bestuurde, en die belast was met de ontwikkeling van 4 miljard pnd aan woningbouwprojecten, ging binnen maanden nadat hij uit politiek stapte voor de projectontwikkelaars werken. Als dat niet tegen de fatsoensregels is, is het zeker tegen de gedragsregels. Bij de Conservatieven van Johnson valt het onder de nieuwe spelregels.

Openbare functies worden, meer dan gebruikelijk, gevuld door ons-kent-ons vriendjes. Dido Harding liet op haar voorgaande posten een spoor van verwarring en mislukkingen na, maar werd toch aangesteld als directeur van het landelijke test- en brononderzoek. Ze behoort tot de Tory-elite. Een vriend van de minister van Financiën, tevens donor van de Conservatieve partij, mag zich sinds kort voorzitter van de BBC noemen. De nieuwe ambassadeur voor Cuba is een oud Conservatief kamerlid. Normaliter zou je op die post een ervaren diplomaat verwachten, maar ’tegenwoordig is het belangrijker wie je kent dan wat je weet’, vond Dave Penman van de ambtenarenbond,

Minister Hancock zei zondag desgevraagd in een BBC-interview zich er niets van aan te trekken de wet geschonden te hebben. Hij ging er prat op in het begin van de pandemie, alles uit de kast getrokken te hebben om zo snel mogelijk zoveel mogelijk materiaal bij elkaar te scharrelen. Er was geen sprake van dat onder dekmantel van covid-19, noodmaatregelen misbruikt waren.

Nog niet zo lang geleden had een gulle beloning van vrienden en partijdonateurs geleid tot een politiek schandaal. Een minister die een rechtszaak verloor, was zijn reputatie en vermoedelijk zijn baan kwijtgeraakt. Belangenverstrengeling was lang, als het al niet een vies woord was, in ieder geval een begrip.

De Britten zijn, temidden van een pandemie met een van de zwaarste dodencijfers ter wereld, geneigd hun regering het voordeel van de twijfel te geven. Kritiek op een premier die zo succesvol is in de uitrol van het vaccinatieprogramma is zout op politieke slakken leggen. Het is not done. Beter is: te wennen aan Johnsons maatjespolitiek.