Europa heeft te maken met een ‘duidelijke en verontrustende terugval van de democratie’, die niet alleen aan de aanpak van de coronacrisis te wijten is. Daarvoor waarschuwt Marija Pejcinovic, de secretaris-generaal van de Raad van Europa, in het nieuwe jaarverslag van de toestand van de democratie, de mensenrechten en de rechtsstaat in de 47 lidstaten van de organisatie.
‘In veel gevallen zijn de problemen nog voor de coronapandemie ontstaan, maar er mag geen twijfel over bestaan dat legitieme initiatieven die overheden namen als antwoord op COVID-19 de situatie nog erger hebben gemaakt’, zegt Pejcinovic. ‘Het gevaar is dat onze democratische cultuur niet helemaal zal herstellen.’
Wat de vrijheid van meningsuiting betreft, werd in 2020 de fysieke integriteit van journalisten in Europa 118 keer aangevallen. Bepaalde bevolkingsgroepen, zoals de lgbti-gemeenschap, worden in sommige landen nog al te vaak een beperking van het recht op vergaderen opgelegd. In Polen hebben 88 gebieden zich zelfs uitgeroepen tot ‘lgbti-vrije zones’. Polen is dan ook een van de landen waar de stigmatisering van en de verbale aanvallen tegen die mensen in de lift zitten.
COVID-19 zorgde ook voor een minder gelijke behandeling van mannen en vrouwen. De fundamentele rechten van meisjes en vrouwen dreigen teruggedrongen te worden, omdat veel van hen problemen ervaren om steun en bescherming te krijgen en in toenemende mate blootgesteld worden aan huiselijk geweld. Intussen blijft de Conventie van Istanboel – over de bescherming van meisjes en vrouwen – in verschillende landen onder vuur liggen, en dit wegens ‘valse aannames of opzettelijk foutieve interpretaties over de mogelijke juridische en sociale implicaties’.
De toegenomen ‘hate speech’ en haatmisdrijven tegen joden, moslims, Roma, zwarten en andere minderheden – vooral op het internet – vormt een groter wordende uitdaging voor het antidiscriminatiebeleid, diversiteit en inclusie, luidt het rapport. Ook tegen migranten worden meer haatdragende taal gesproken en worden meer haatmisdrijven gepleegd, ‘als een negatieve reactie op de grote instroom van migranten in Europa sinds 2015’, zegt de Raad van Europa.
Een ander gevolg is de toegenomen steun voor populistische xenofobe bewegingen en politieke partijen. Een andere probleem betreft de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en de garantie dat hij een eerlijke en onpartijdige scheidsrechter is voor alle burgers: ‘Dat wordt in sommige landen nog niet volledig erkend en gegarandeerd’.
‘Onze lidstaten staan voor een keuze’, zegt secretaris-generaal Pejcinovic. ‘Ofwel kunnen ze deze verschraling van de democratie blijven toestaan of zelfs faciliteren, ofwel kunnen ze de Europese democratie versterken en vernieuwen en een omgeving creëren waarin de mensenrechten en de rechtsstaat tot bloei kunnen komen.’
België wordt overigens aangemaand elke vorm van fysiek geweld tegen kinderen te verbieden. Dat staat reeds in de wet ingeschreven, maar er bestaat nog onduidelijkheid over het al dan niet toestaan van geweld in het kader van de opvoeding. Momenteel liggen in de Kamer twee wetsvoorstellen voor – van Vooruit en CD&V – om België in regel met de internationale afspraken en verdragen te brengen.
