Over het Europese migratieakkoord: ‘Het vluchtelingenprobleem is minder groot dan we denken’

De Europese top leverde afgelopen donderdag dan toch een akkoord op over de opvang en spreiding van migranten. Expert Leo Lucassen mist concrete oplossingen in de tekst, maar ontdekte ook een lichtpuntje.

‘Eerder dan als een echte deal denk ik dat je dit akkoord moet begrijpen als een symbolische beslissing’, zegt Leo Lucassen, hoofd onderzoek van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) in Amsterdam. ‘Men heeft ervoor gekozen de kwestie met behulp van een paar vage verklaringen over de zomer te tillen en zo Angela Merkel wat lucht te geven. Ik sluit niet uit dat er ondertussen achter de schermen verder wordt gepraat over écht constructieve voorstellen. Maar ik vrees dat de Europese leiders toch vooral hopen dat de aantallen even laag blijven als ze zijn.

‘Van veel dadendrang getuigt dit akkoord in elk geval niet. Ik lees er een aantal intenties in, maar weinig harde afspraken tussen de lidstaten. Voor de meest wezenlijke pijnpunten in deze kwestie worden geen concrete oplossingen aangereikt. Denk aan de herverdeling van de tienduizenden vluchtelingen in Griekenland en Italië. Ik lees nergens hoe we dat precies aanpakken. Hetzelfde geldt voor de herziening van de Dublin-verordening. Deskundigen zeggen dat dat beginsel niet houdbaar is omdat het de druk legt bij de landen waar migranten door de geografische ligging nu eenmaal het eerste aankloppen. Maar in het akkoord vind je er niks concreets over terug, behalve de vage intentie “om er iets aan te doen”.

Sommige voorstellen klinken wel als een oplossing. Om Italië te ontlasten zouden er nieuwe, ‘gecontroleerde opvangcentra’ in de EU komen. Een belangrijk voorbehoud wel: een land dat zo’n centrum bouwt, doet dat ‘op vrijwillige basis’.

Lucassen: Ja, en Italië en Griekenland zullen zich alvast niet vrijwillig melden. Zij vinden dat er eerst maar eens een oplossing moet komen voor de tienduizenden migranten die, tegen de afspraken in, niet herverdeeld worden. Mogelijk is Spanje kandidaat, al denk ik niet dat het land nog vrijwilliger zal willen zijn als de anderen niet meewerken.

Als ik toch iets positiefs over dit voorstel moet zeggen, dan is het dat de EU er tijdens dit overleg ten minste een gespreksthema van heeft gemaakt. Dat is een goede zaak, omdat zulke centra in de EU minder problematisch zijn dan aanmeldcentra in Noord-Afrika. Landen als Tunesië of Egypte hebben al aangegeven dat ze dat niet willen, en de opvang zou er sowieso minder veilig en minder goed georganiseerd zijn.

De EU neemt zich voor om met Afrikaanse landen te praten over de oprichting van lokale ‘ontschepingsplatformen’. Die centra zouden migranten opvangen en ‘behandelen’ die gered worden in Noord-Afrikaanse territoriale wateren.

Lucassen: Volgens mij gaat dat idee regelrecht in tegen het beginsel van non-refoulement: de kern van het vluchtelingenverdrag die zegt dat je mensen niet mag terugsturen naar onveilige landen. Ik kan me voorstellen dat je een aantal Noord-Afrikaanse landen kunt vinden die, in ruil voor een zak geld, die opvang wel willen realiseren. Maar willen wij dat echt? Door de Europese grensbewaking uit te besteden aan landen als Libië, Mali of Niger, stellen we migranten bloot aan martelingen, slavernij en een levensgevaarlijke tocht door de Sahara.

Wat zou u de Europese leiders aanbevelen?

Lucassen: Ik zou hun adviseren om het rationeler te bekijken. Kijk naar de aantallen, dan zul je zien dat het probleem in Europa veel minder groot is dan we denken. Het probleem is dat in de meeste landen het rechts-radicale verhaal van ‘overspoeling’ en ‘omvolking’ dominant is geworden. Om tot een goede oplossing te komen, moet je eerst door dat verhaal breken.